قازاقستان ءوزىنىڭ تاۋەلسىزدىك العان كۇنىنەن باستاپ ءتىل، مادەنيەت، ءبىلىم جۇيەسى جانە ۇلتتىق سانا ماسەلەسىندە كۇردەلى كەزەڭدەردى باستان وتكەرىپ كەلەدى. تاريحتىڭ اششى ساباعى – كەڭەس وداعى تۇسىنداعى توتاليتارلىق ساياسات قازاقتىڭ ءتىلى مەن رۋحانياتىنا اۋىر سوققى بولعانى ءسوزسىز. ال ەندى، وتىز جىلدان استام ۋاقىت وتكەندە، ەلىمىزدىڭ بولاشاعى ءۇشىن اسا ماڭىزدى سۇراق تۋىنداي باستادى: "ورىسشا وقىعانداردى ەندى بيلىككە جاقىنداتۋ قاۋىپتى ەمەس پە؟"

بۇل ماسەلە، ءبىر قاراعاندا، تىلگە بايلانىستى عانا كورىنگەنىمەن، تۇپكى ءمانى تەرەڭدە – ۇلتتىڭ بولمىسىن، ساياسي باعىتىن، ەگەمەندىك رۋحىن ايقىندايتىن وزەك. قازىرگى كەزەڭدە بيلىككە ارالاسىپ وتىرعان، شەشىم قابىلدايتىن شەندىلەردىڭ كوپشىلىگى كەڭەستىك نە پوستكەڭەستىك كەزەڭدە ورىس تىلىندە ءبىلىم العان ازاماتتار. ولار ورىسشا ويلاپ، سول تىلدە ساراپتاما جاساپ، ءوز ارەكەتىنە سول تىلدىك كەڭىستىكتەن قاراپ ۇيرەنگەن. بۇل – جاي ءتىل ءبىلىمى عانا ەمەس، بۇل – مەنتاليتەت ماسەلەسى.

ورىسشا وقىتۋ – سانانى وتارلاۋ قۇرالى بولعان

ورىس تىلىندە وقۋ – كەڭەس داۋىرىندە ءماجبۇرلى تاڭداۋ بولعان. ءتىپتى، قازاق مەكتەپتەرى جويىلىپ، قازاق بالالارى امالسىزدان ورىسشا وقۋعا كوشتى. بۇل ساياساتتىڭ ماقساتى – ۇلتتىق بىرەگەيلىكتى جويۋ، ءتىل ارقىلى سانانى وتارلاۋ ەدى. كەڭەس ۇكىمەتى ورىس ءتىلى ارقىلى ءوزىنىڭ يدەولوگياسىن ءسىڭىرىپ، باسقا ۇلت وكىلدەرىنىڭ تاريحي جادىن ءوشىردى.

سول داۋىردە ءبىلىم العان بۋىن قازىر بيلىكتە. ولار – كاسىبي بىلىكتى، تاجىريبەلى شىعار، بىراق ولاردا وتارلىق سانا كورىنىسى باسىم دەۋگە ابدەن مۇمكىن. تاۋەلسىز ەلدىڭ ساياساتىن ورىسشا ويلايتىن شەنەۋنىكتەر جۇرگىزىپ وتىرسا، وندا بۇل ەل شىنايى ەگەمەن بولا المايدى.

بيلىك – ۇلتتىق مۇددە ءۇشىن قىزمەت ەتۋى كەرەك

بيلىككە كەلەتىن ءاربىر ادام – ەل مۇددەسىنىڭ قورعاۋشىسى. ول – مەملەكەتتىڭ تىلىنە، دىلىنە، دىنىنە جاناشىر بولۋى ءتيىس. ەگەر بيلىك وكىلدەرى قازاقشا ويلامايتىن، قازاقتىڭ جان دۇنيەسىن تەرەڭ تۇسىنبەيتىن بولسا، ولار قانداي شەشىم قابىلدايدى؟ وندايلار ۇلتقا جات يدەولوگيانى، جات مادەنيەتتى ناسيحاتتاپ، قازاقى بولمىستان الىستاپ بارا جاتقان قوعامدى ءارى قاراي تەرەڭ تىعىرىققا تىرەيدى.

تاۋەلسىزدىك العانىمىزعا وتىز جىلدان اسسا دا، نەگە ءالى كۇنگە دەيىن بيلىككە قازاقشا سويلەيتىن، ۇلتتىق مۇددەنى ءبىرىنشى ورىنعا قوياتىن ازاماتتار تولىقتاي كەلمەي وتىر؟ بۇل – جۇيەلى ساياساتتىڭ السىزدىگىن نەمەسە بەلگىلى مۇددەلەردىڭ سالتانات قۇرىپ وتىرعانىن كورسەتەدى.

ورىسشا وقىعاندار – ءبارى قاۋىپتى ەمەس، بىراق...

ارينە، ورىسشا وقىعانداردىڭ ءبارىن ايىپتاۋ دۇرىس ەمەس. ولاردىڭ ىشىندە ناعىز ۇلتجاندى، قازاق ءۇشىن جانى اشيتىن ازاماتتار دا بار. بىراق ماسەلە – ءبىلىم العان تىلدە ەمەس، سول ءبىلىمنىڭ نەگىزىندە قالىپتاسقان دۇنيەتانىمدا. كوپ جاعدايدا ورىسشا وقىعان ازاماتتاردىڭ گەوساياسي كوزقاراسى دا رەسەيگە جاقىن، باتىس الەمىنە سەنىمسىزدىكپەن قارايدى. مۇنداي كوزقاراس بۇگىنگى كۇننىڭ شىندىعى مەن الەمدىك ساياسات اياسىندا تاۋەكەلگە تولى. قازاقستان — ءوزىنىڭ دەربەستىگىن ساقتاعىسى كەلسە، ۇلتتىق كوزقاراستى ۇستاناتىن جاڭا بۋىن كادرلاردى قالىپتاستىرۋى ءتيىس.

ۇلتتىق ەليتانى تاربيەلەۋ – ۋاقىت تالابى

بيلىككە تەك قازاقشا وقىعانداردى عانا تارتۋ كەرەك دەگەن ۇستانىم بىرجاقتى كورىنۋى مۇمكىن. بىراق مەملەكەت ۇلت مۇددەسىنە قىزمەت ەتەتىن ەليتانى ءوزى تاربيەلەۋى ءتيىس. سول ەليتا قازاق تىلىندە ءبىلىم الىپ، قازاقشا ويلايتىن، ۇلتتىڭ تاريحىن، مادەنيەتىن جاقسى ءبىلۋ كەرەك. ويتكەنى ەلدىڭ بولاشاعى – ءوزىنىڭ تاريحى مەن تىلىنەن قۋات العان بۋىننىڭ قولىندا. ەگەر وسى باعىتتا ناقتى شەشىم قابىلدانباسا، الداعى ونجىلدىقتاردا وتارلىق سانا جالعاسىپ، ەلىمىزدىڭ تاۋەلسىزدىگىنە ىشكى قاۋىپ تۋىندايدى.

"ورىسشا وقىعانداردى ەندى بيلىككە جاقىنداتۋ قاۋىپتى" دەگەن ءسوز – ۇلت بولاشاعىنا الاڭداۋدىڭ كورىنىسى. بۇل – رەاليستىك كوزقاراس. قازىرگى جاھاندانۋ داۋىرىندە ۇلتتىق بولمىسىن ساقتاي الماعان مەملەكەتتەر تاريح ساحناسىنان بىرتىندەپ ىعىسىپ قالاتىنىن كورەمىز. قازاقستان ونداي ەلدەردىڭ قاتارىندا بولماۋى ءتيىس. سوندىقتان بيلىكتى ۇلتتىق سانامەن ويلايتىن، قازاقشا سويلەيتىن، قازاقشا سەزىنەتىن، قازاقشا ارماندايتىن ازاماتتارعا ۇسىنۋ – بۇل ەلدىك پروبلەما.

بەيسەنعازى ۇلىقبەك،

قازاقستان جۋرناليستەر وداعىنىڭ مۇشەسى

Abai.kz