تۇرسىن جۇرتبايدىڭ «امەريكا كۇندەلىكتەرى» اتتى جولجازبا كىتابىنىڭ سوڭعى تاراۋلارىن جاريالاپ وتىرمىز. كىتاپتىڭ العى بولىمدەرىن مىنا سىلتەمەلەر ارقىلى تابا الاسىز: 

http://abai.kz/post/view?id=2690

http://abai.kz/post/view?id=2661

http://abai.kz/post/view?id=2606

http://abai.kz/post/view?id=2587

http://abai.kz/post/view?id=2564

http://abai.kz/post/view?id=2551

http://abai.kz/post/view?id=2533 

http://abai.kz/post/view?id=2505 

http://abai.kz/post/view?id=2489

http://abai.kz/post/view?id=2464     

http://abai.kz/post/view?id=2450

http://abai.kz/post/view?id=2410 

http://abai.kz/post/view?id=2392

http://abai.kz/post/view?id=2365

http://abai.kz/post/view?id=2341

http://abai.kz/post/view?id=2328

http://abai.kz/post/view?id=2298 

http://abai.kz/post/view?id=2264

http://abai.kz/post/view?id=2251

http://abai.kz/post/view?id=2238 

 23.01.2014. نيۋ-يورك.

كەشە پاتەر اۋىستىرعامىز. نازىم نيۋ-دجەرسي قالاسىنداعى عىلىمي جەتەكشىسى ر.ابازوۆتىڭ ۇيىنە قونىس اۋدارعان. قالعان ءبىر ايدا سول ۇيدە تۇرماق. پروفەسسوردىڭ بالالارى ء(بىر ۇل، ءبىر قىز) اۆستراليادا وقيدى، ءوزى الماتىدا قازاق ۇلتتىق ۋنيۆەرسيتەتىندە ءدارىس بەرەدى. جىلىنا ەكى رەت كورىسەدى ەكەن. تۇنگى ۇشاقپەن جان-جاققا تاراسپاق. سۇراپ بىلگەنىمدە، تاڭعا جۋىق اتتانادى ەكەن. ازەر كورىسكەن بالالارىمەن ەركىن سويلەسسىن دەپ ول ۇيگە بارماي، گۇلزادانىڭ ۇيىنە تۇنەپ شىقتىق. تاعى دا ەركىن اڭگىمە. بۇل جولى قازاقستاننىڭ جايىن مەن اڭگىمەلەدىم. گۇلزاداعا بالقاش اعا كۇرەسكەن، اڭساعان تاۋەلسىزدىكتىڭ تۇسىنداعى حال-احۋالىمىزدى ايتتىم. ول دا ءوز پىكىرىن ءبىلدىردى. وزەكتى جارعان اششى ويلار دا ايتىلدى. امەريكالىقتاردىڭ قازاقستان جانە پرەزيدەنت تۋرالى ويلارى ەكىۇشتى ەكەنىن دە جاسىرمادى. جالپى، اشىق اڭگىمە، كەرەك اڭگىمە قوزعالدى دەپ ەسەپتەيمىن. 

تاڭەرتەڭ گۇلزادا ەرتە قىزمەتىنە كەتتى. الما ەكەۋمىز اسىقپاي شايعا قانىپ الىپ، قالاعا شىقتىق. ەڭ ەسكى عيماراتتىڭ ءبىرى ورتالىق ۆوكزال. ول 1871 جىلى اشىلعان. وندا 44 پلاتفورما، 67 تەمىرجولى بار. سونداي سالماقتى، بيىك، كەڭ عيمارات. ءتورت قۇبىلاسى تۇگەل ەسىك. بۇكىل امەريكانىڭ تامىرىنا قان جۇگىرتكەن ۇلى نۇكتە، جۇرەك نۇكتەسى وسى. ادام دا، اڭ دا، اعاش تا، تەمىر دە، اتوم بومباسى دا، كوسموس راكەتاسىنىڭ بولشەكتەرى دە وسى ۆوكزال ارقىلى اۋەلى امەريكاعا، سودان كەيىن الەمنىڭ شارتارابىنا جول تارتقان. قازىر تەمىر جولدىڭ كۇنى  ءوتىپ بارا جاتقاندىقتان دا، ورىنىن مەتروعا بەرىپتى. ءبۇتىن نيۋ-يوركتىڭ مەتروسى وسى ۆوكزالدىڭ ءتورت بۇرىشىنا توعىسىپ، سەگىز تاراپقا جول تارتادى. ىشىندە الدەبىر مورگاننىڭ اتىنداعى الدەبىر قاقپاقىل دوپتىڭ چەمپيوناتى ءوتىپ جاتىر. وعان نازار اۋدارىپ جاتقان جۇرگىنشىلەر دە بايقالمايدى. ءتاۋىر-اق ارالادىم.

سودان كەيىن نيۋ-يوركتىڭ ورتالىق كىتاپحاناسىنا بەتتەدىك. بۇل امەريكاداعى ءۇشىنشى كىتاپحانا. بۇل دا وسيەتكە قالدىرعان كاپيتاليستىڭ قارجىسىنا اق گرانيتتەن سالىنعان. وسيەت قارجىنى ادۆوكاتى كىتاپحانا ىسىنە جۇمساپتى. ماڭگىلىك عيماراتتاردىڭ ءبىرى. مۇنى كورىپ: ءبىز دە كىتاپحانادا ىستەيمىز – دەۋگە جۇرەگىڭ داۋالامايدى. وقۋ زالدارى كەڭ ءارى بيىك. كونە مانەردەگى سۋرەتتەر، قۇرال-جابدىقتار. بارلىعى كومپيۋتەرگە تۇسىرىلگەن. ىشىندە ارلى-بەرلى جۇرگەن ادامداردىڭ قاراسى دا، دىبىسى دا بىلىنبەيدى.

و، شاراسىزدىق! ساعان نە قىلايىن؟ ارينە، سۇيىنە وتىرىپ كۇيىنەم! كىمگە؟ نەگە؟ مۇنداي سەزىمدى جويۋدىڭ امالى  – العا ۇمتىلۋ عانا بولسا كەرەك؟ «وتىرارعا» وسىنداي عيمارات بۇيىرماي-اق كەتكەنى مە؟

مەنىڭ جولسەرىگىم – قىزىم الما. العا، الما! العا! مەن كۇندەلىگىمدى تولتىرىپ ءبىتىردىم، الما كىتاپحانانىڭ ءىشىن ارالاپ ءجۇر. قانشا ايتقانمەن، مۇراعاتتا، مادەنيەت مينيسترلىگىندە 4-5 جىل ىستەگەندەگى ىقىلاس-مۇددەسى بار ەمەس پە. ول دا جاقسى قاسيەت. سوڭىنان ىزدەپ باردىم. بالالارعا ارنالعان وقۋ زالىنداعى مۇراجايدى ارالاپ ءجۇر ەكەن. بالالار ادەبيەتى، ەرتەگىلەر ەلىن ارالاپ كەتكەندەي بولاسىڭ. تاتار قالامگەرلەرى ع.يبراگيموۆ پەن ق.مانسۇروۆتىڭ 1928 جىلعى اراب كارپىندەگى  الىپپەسى تۇر. لەنيننىڭ جاس شاعى، سانكت-پەتەربۋرگقا قايتىپ كەلۋى تۋرالى بەتى اشىلعان. ارينە، ءبىزدىڭ بالالار الىپپەسىن ىزدەۋدىڭ ءوزى – كۇپىرلىك! سولاي.

ەندى بىزگە گۇلزادا بۇۇ-نىڭ عيماراتىن ارالاتپاق. سوعان بەتتەدىك. ۇلتتار ۇيىمىنىڭ كىرەبەرىسى مەن ءماجىلىس زالىن جانە وسى ۇيىمعا بەرگەن سىيلىقتاردى كورۋ ءۇشىن بيلەتتى تەك ينتەرنەت ارقىلى الۋ كەرەك ەكەن. ول دا ءجون. ۇيالى تەلەفون مەن كومپيۋتەر ارقىلى قايدانسىڭ، قايداسىڭ، كىمسىڭ، سونىڭ ءبارى حاتتالىپ، ساقتىق قورىنا كىرەدى. گۇلزادا وسى بۇۇ-نىڭ حالىقارالىق ايەلدەر ماسەلەسى جونىندەگى كوميتەتىنىڭ جوبا جەتەكشىسى – كوورديناتورى قىزمەتىن ارقاۋ ەتىپ كىرگىزبەك بولدى. بىراق، مەن ونى ارتىق مازالاعىم كەلمەدى. امەريكاندىقتار، جالپى حالىقارالىق ۇيىمدار ونداي قازاقبايلىقتى جاقتىرا بەرمەيدى.  شەتەلدىكتەر بەرگەن سىيلىقتىڭ ىشىندە ءبىزدىڭ التىن ادامنىڭ ماكەتى بار ەكەنىن بىلەمىن. ارينە، مۇمكىن بولىپ تۇرعاندا باس سۇققان دۇرىس ەدى. بىراق، «بارعىزباسىڭ بارعىزسا – باراسىڭ» دەگەن بار عوي!

مەنىڭ، ەسى-دەرتىم، گۇلزادانىڭ تاڭەرتەڭ جۇمىسقا كەتەردە كيىپ كەتكەن التايى قىزىل تۇلكىدەن تىگىلگەن، وزىنە جاراسىپ تۇرعان قازاقى تىماعىمەن مىناۋ اسپان تىرەگەن عيماراتتاردىڭ ورتاسىندا سۋرەتكە ءتۇسىرىپ الۋ ەدى. ونىڭ رەتى ەندى كەلمەيتىن بولدى. ونىڭ ەسەسىنە ەكى قىتاي كەمپىرى جابىسا كەتتى. بۇرىن بۇلار: مونعول، جاپون – دەپ جارماسا كەتۋشى ەدى، مىنا ەكەۋى «كورەيان» –  دەپ جەڭىمنەن  ۇستاي الدى. «قازاقستان» – دەگەنگە تۇسىنبەگەن سوڭ، «حاساحىستان» – دەگەنىمدە دۋىلداسا قالدى. ءبىر-ەكى جاتتاندى قىتايشامدى ايتىپ ەم، ايتەۋىر، بۇل «ەكى قىزدى» ءماز قىلۋعا جارادى.

باس عيماراتتى تاماشالاپ تۇرعانىمىزدا ابىر-دابىر بولدى دا كەتتى. لەك-لەگىمەن كەلگەن قىتاي ساياحاتشىلارى ەكەن. ءبارى دە ءجۇزتانىس بەيتانىستار. جاندارىندا، سوڭدارىندا كورگىزبە ۇستاعان، لابا ارقىلى قاتتى-قاتتى سويلەگەن ەكى كەلىنشەك ەرىپ ءجۇر. ۇرىلىپ-سوعىلعان، قارىنى وتالانىپ تىگىلگەن ادامداردىڭ، جەكە ادامدارىڭ تۇرمەدەگى سۋرەتتەرى. سويتسەم، بۇلار قىتاي ديسسيدەنتتەرى ەكەن. قاداعالاپ كورىپ ەم، قىتايشالاپ شۇلدىرلەدى. قازاقستاننان ەكەنىمىزدى تۇسىندىرگەن سوڭ كىلت بۇرىلىپ، الگى توپتىڭ سوڭىنان ىلەسە جونەلدى.

ءبىز ول ارادا گۇلزادانى شاقىرامىز با، جوق پا؟ – دەپ الما ەكەۋىمىز كەڭەس اشىپ تۇرعان 15 مينۋتتىڭ ىشىندە ەكىدەن-ۇشتەن، جالعىزدان جۇرگەن جۇڭگولىقتار ارىلمادى. وسى ارادا: ۇلتتار ۇيىمىنا ەڭ از جارنا، 3 مىڭ دوللار تولەيتىن ەل – قازاقستان دەگەندى ەستىگەندە، سەنبەدىم. قىرعىزستاننان كورى سۇبەمىز ءبىر ەلى قالىڭ بولسا كەرەك ەدى.

جالپى، ءبىزدىڭ باسپاسوزدەگى اقپاراتتارعا قاراعاندا، ورىنىمىز – توردە، تۋىمىز – جاساسىنداتىپ تۇرسا كەرەك ەدى. مەن دجون كەننەديدىڭ ورتالىعىنداعى كوپ تۋدىڭ قولتىعىندا وراتىلىپ تۇرعان (كەكەسىن ەمەس، شىن مانىندە سولاي. وزگە تۋلار كولەمدى، ەنى مەن ۇزىندىعى بىزدىكىنەن ەكى ەسە ۇلكەن بولعاندىقتان، سولاردىڭ شىلاۋىندا قالىپ قويادى ەكەن) تۋ مەن گارلەمنىڭ شەتكى مەترو بەكەتىندەگى كيىز ءۇيدىڭ سۋرەتىنەن باسقا (كۇن باتارەياسىن ناسيحاتتاپ: ء«بىزدىڭ بارمايتىن جەرىمىز جوق» – دەگەن جارناما. كۇن باتارەياسى شاڭىراقتىڭ كۇلدىرەۋشىسىنەن سىرتقا شىعىپ تۇر), ايتپاقشى، سوعان قوسا گۇلزادانىڭ قىرمىزى تۇلكى تىماعىنان وزگە قازاقستاندى ەسكە تۇسىرەتىندەي ەشتەڭە بايقالمادى. ديۋپوننىڭ باقشاسىنان جالبىزدى، قالانىڭ شەتكى كوشەسىنەن قاراتورعايدى كوزىم شالدى. ال قىرعىزستاننىڭ، وزبەكستاننىڭ، تۇرىكمەنستاننىڭ، تاجىكستاننىڭ نىساندارىن ءار قالادا، ءار تۇستا كورىپ قالدىم. سوندايدا ەرىكسىز ەلىڭنىڭ بەلگىسىن ىزدەيسىڭ.

اسىرەسە، مۇراجايدان ءبىر بەلگى تابىلماعانى قيناپ جىبەردى. مۇنىڭ ەكى جاعى بار. جاعىمدىسى – ەشقانداي ناقتى زاتتاي مۇرانىڭ مۇندا ۇرلانىپ، ساتىپ اكەلىنبەگەندىگى. وكىنىشتىسى، ونسىز دا قىر-جوتالاردىڭ ءبارىن قىرىپ اكەتكەن ەۋروپالىقتاردىڭ ۇرلاپ، توناپ اكەتكەن كونە مۇرازاتتارىنىڭ مۇندا، «بايقاۋسىز» كەلىپ قالماعانى...

وسىنداي ويدا تۇرعاندا، بۇۇ-نىڭ عيماراتىنىڭ قاسىنداعى ەڭ بيىك ءۇيدىڭ بىرىندە – امەريكانىڭ بۇۇ-داعى وكىمدىگىنىڭ عيماراتىنداعى تۋمەن يىقتاسا جەلبىرەپ تۇرعان تۇركيانىڭ قىرمىزى تۋىن كورىپ، باسىلىڭقىراپ تۇرعان كوڭىلىم ءدۇر سىلكىنىپ، «قۇيقىلجي شارىقتاي جونەلدى» (اباي). بۇل – ۇلتشىلدىق ەمەس. ناۋمەز كوڭىلدىڭ تۇلەۋى مەن جۇبانىشى! سول جۇبانىشپەن 15 كۇنگە سوزىلعان امەريكا ساپارى دا اياعىنا جەتتى. ءبىز نيۋ-دجەرسيدەگى ءبىر تۇندىك تۇنەمەلىمىزگە قايتتىق.

نيۋ-دجەرسيدىڭ جەكە شتات دەگەن اتى بولماسا گۋدزون دارياسىنىڭ ارعى بەتىندەگى نيۋ-يوركتىڭ ءبىر ءبۇيىرىن جىلىتىپ تۇرعان كوكباۋىرى سياقتى. امەريكادا شتاتتاردىڭ اۋەلگى بەلگىلەنگەن شەكاراسى ەشقاشان وزگەرمەيدى. ايتپەسە، ەرتىستىڭ ەكى جاعىندا ورنالاسقان سەمەي مەن الاش قالاسى سياقتى. داريادان جەر استى مەترو ارقىلى ءوتىپ، ودان نيۋ-دجەرسيدىڭ  مەتروسىنا اۋىستىق. بۇلاردىڭ شتاتتارىنىڭ دەربەستىگى ءبىزدىڭ رەسەيمەن ارامىزداعى «تاۋەلسىزدىكتەن» كورى تاۋەلسىز. زاڭ دا، كەدەن دە، جانارنماي مەن جارىق قۋاتىنىڭ، كولىك اقىسى مەن ازىق-تۇلىكتىڭ باعاسى دا دەربەس. شتاتتىڭ شەكاراسىنان وتكەندە تولقۇجات كورسەتپەگەنىڭىزبەن، كولىگىڭىز تىركەلىپ وتەدى. ءبىز ەكى-ءۇش قاباتتى ۇيلەردى قىدىرتىڭقىراپ بارىپ پروفەسسور ابازوۆتىڭ پاتەرىن تاپتىق. ەكىقاباتتى، جايلى ءۇي ەكەن. ەسىكتىڭ الدىنداعى قاردى ءامينا كۇرەپ تاستاپتى، مەن اۋلا مەن باسپالداقتىڭ قارىن كۇرەدىم. اڭعارعانىم – قار سونداي جەڭىل، ۇلپىلدەپ، كۇرەك پەن سىپىرتقىنىڭ لەبىنەن اسپانعا ءوزى ۇشىپ كەتەتىندەي. ءوز ۇيىمىزدە وتىرعانداي جايلانىپ ءشاي ىشتىك. الما ەكەۋمىز ەرتەڭ ەلگە قايتامىز. ال ءامينا مەن نازىم، توقبالا ۇشەۋى ەندى ءبىر جارىم اي وسى ۇيدە تۇرماق. پىسىقسىنىپ ەسىك الدى مەن اۋلانىڭ قارىن تازالاپ تاستاعانىم دا سول عوي. ايتپەسە كادىمگىدەي كولەمدى ايىپ سالادى ەكەن. مۇندا تاعى ءبىر قىرعىز جىگىتى تۇرادى ەكەن. كىرگەنى دە، شىققانى دا بىلىنبەيدى. اداممەن ارالاسپايدى دا، سويلەسپەيدى دە ەكەن. ءبىر تاۋلىكتىڭ ىشىندە مەنىڭ دە كوزىمە تۇسپەدى. پروفەسسوردىڭ كىتاپ سورەسىن شولىپ شىقتىم. ءبىر-ەكى تياناقتى مۇقابا كوزىمە شالىندى. ال ءوزىنىڭ تاجىكستان، قىرعىزستان، تۇرىكمەنستان تۋرالى قالىڭ-قالىڭ جيناقتارى شىعىپتى. ارينە، قازاقستان تۋرالى كىتاپ جازباعان. بۇعان دا تاڭدانا باس شايقادىم. شىنىمەن، سونشاما قادىرىمىزدىڭ كەتكەنى مە، الدە، پروفەسسور دا بىزدە ۇلتتىق ەرەكشەلىك جوق دەپ ەسەپتەي مە؟ قايدام. جوعالتقان «ۇلتتىق ەرەكشەلىكتى» قايدان تابامىز،  ول ەندى مۇمكىن بە؟ ە، بۇل كۇنگە دە وسىلاي جەتتىك-اۋ!

بۇل كەش ەلگە قايتۋدىڭ قاربالاسىمەن، قول جۇكتەرىن جيناستىرۋمەن ءوتتى. سەبەزگىلەنىپ الىپ، كوز شىرىمىن الۋعا كىرىستىم.

(جالعاسى بار...)

اباي.kz