Basy: Keshigip tughan keremet

Jalghasy: I Chempionat. 1960. Kenes futbolynyng altyn dәuiri

Jalghasy: II Chempionat. 1964. «Qyzyl furiyanyn» túnghysh tabysy

Jalghasy: III chempionat. 1968. Teris týsken «tenge»

Jalghasy: IV chempionat. 1972. Almansha arman-komanda

Jalghasy: V chempionat. 1976. Segiz saghatqa sozylghan turniyr

Jalghasy: VI chempionat. 1980. Nemisterding ekinshi altyny

Jalghasy: VII chempionat. 1984. Miysheli Platiny festivali

Jalghasy: VIII chempionat. 1988. «Ghasyr goly» jәne ghalamat futbol

Jalghasy: IH chempionat. 1992. «Dat dinamiytinin» dýmpui

Jalghasy: H chempionat. 1996. Futbol óz ýiine oraldy

Jalghasy: HI chempionat. 2000. Shabuyldyng saltanaty

Jalghasy: HII chempionat. 2004. Ellinderding erligi

Futbol tarihynda birinshi bolyp qatarynan ýsh iri turnirdi útqan «Qyzyl furiya» sol tabysty jolynyng alghashqy qadamyn 2008 jyly bastady.

Qazaqstan alghash qatysqan Euro

HIII Europa dop dodasy bastalmay jatyp-aq bir rekordtyng shetin qyltitty. Ras, irikteu synyna búl joly da 50 qúrama qatysty, olar 6 topta – jeti-jetiden, al 1 topta – segiz komanda bolyp óner kórsetti. Ár irikteu tobynan qos jenimpazdan ozyp shyqty, sosyn olargha finaldyq turnir qojayyndary – Avstriya men Shveysariya qosylghan kezde, sodan tórt jyl búrynghy rekord qúlady: 52 (!) komanda qatysqan qúrlyq dodasy búghan deyin bolmaghan edi.

Qatysushylar sany jóninen chempionattyng osynday airyqsha kórsetkishke ie boluy... Qazaqstan últtyq qúramasynyng arqasy-túghyn. 2002 jyldyng 25 sәuirinde UEFA-nyng 52-mýshesi bolyp tirkelgen elimizding futbol federasiyasy klubtyq jarystargha shaqyru alghanymen, qúramany Euro-2004-ting irikteuine qosugha ýlgermedi (onyng jerebesi әldeqashan tartylyp qoyghan bolatyn). Esesine, kelesi turnirde qazaq qúramasy birden iyin tiresken yghy-jyghy ortagha – segiz komandadan túratyn 1-topqa top ete týsti. Túnghysh euro-qadam asa sәtsiz boldy dey almaymyz, óitkeni bizding jigitter eshkimnen qaymyghyp, qaltyrap-dirildegen joq. Dengeyimiz tómen ekenine qaramastan, top jenimpazdary – polyaktargha da (0:1, 1:3), portugaldyqtargha da (0:3, 1:2) shama-sharqymyzsha qarsylyq kórsete aldyq. Serbiyamen tipti úpay almastyq (Almatyda 2:1 esebimen jendik, syrt alanda 0:1 bolyp útyldyq), Beligiyamen eki ret itjyghys týstik (0:0 jәne 2:2). Ókinishtisi, Finlyandiyadan úpay ala almadyq (0:2,1:2), al ózimizben qaraylas Armeniyamen (1:2 jәne 1:0) jәne Ázerbayjanmen (1:1, 1:1) búdan da tәuir nәtiyjege qol jetkizuge bolar edi.

2-topta aldynghy әlem chempionatynyng qos finaliysi – Italiya men Fransiya jenimpaz atandy. Irikteu syny barysynda búlardyng birin Shotlandiya qúramasy yghystyrarday kórinip edi, biraq olar songhy eki oiynyn sәtsiz ótkizip (gruzinderden 0:2, italiyalyqtardan 1:2 bop útyldy), joldamadan syrt qaldy. 3-toptan Grekiya men Týrkiya, 4-toptan Chehiya men Germaniya, 7-toptan Rumyniya men Gollandiya ozyp shyqty. 5-toptaghy songhy tur oiyndary basty sensasiyagha úlasty: Londonda Horvatiyany qabyldaghan aghylshyn komandasy ýshin teng nәtiyje de jetkilikti edi, alayda óz joldamasyn әldeqashan iyelenip qoyghan qonaqtar sonda da jeniske degen erekshe erik-jigermen qimyldap, 3:2 esebimen útyp ketti! Sóitip, kýtpegen jerden búl topta ekinshi oryndy Resey aldy. 6-topta jarysty әuelde Shvesiyadan (0:2) jәne Soltýstik Irlandiyadan (2:3) útylyp bastaghan ispan qúramasy birte-birte bauyryn jazyp, shvedtermen birge finaldyq syngha joldama aldy.

Golland dauyly men ispan samaly

Avstriya jәne Shveysariya jasyl alandarynda ótken finaldyq turnir oiyndary óte joghary dengeyimen erekshelendi. «A» tobynda alghashqy eki oiynnyng nәtiyjesi arqyly-aq jenimpaz atanghan Portugaliya qúramasyna layyqty qarsylas tabylghan joq. Bas bapker Luiz Feliype Skolary tipti turnirlik túrghyda eshtene sheshpeytin songhy matchqa qosalqy qúramdy shygharyp, Shveysariyagha ýsh úpay «syilady». Ekinshi oryndy aqyrghy turda Týrkiya men Chehiya sarapqa saldy. Bir qyzyghy, eger match teng ayaqtalghan jaghdayda, komandalardyn... penality tebuine tura keler edi, óitkeni úpayy da, dop aiyrmasy da birdey bolatyn. Alayda shiyrek finalgha shyghatyn komandany onday airyqsha tәsilmen anyqtaudyng qajeti tuyndaghan joq. 75-minutqa deyin chehtar 2:0 esebimen útyp túrdy. Arda Túran bir dop soghyp, qarymta qayyrghan song onsyz da tartysty kezdesu tipten qyza týsti. Aqyry 87 jәne 89-minuttarda Nihat Kahvedjy eki gol engizip, týrikter kelesi kezenge ótti.

«V» tobynda Horvatiya qúramasy qarsylasynyng bәrin de bet qaratpay útyp, birinshi oryndy enshiledi. Olardyng tegeurinine tipti Germaniyanyng ózi tótep bere alghan joq (1:2). Ózara teng týsken Polisha jәne Avstriya futbolshylary jarysty әri qaray jalghastyra almady. Sóitip, Shveysariya men Avstriya – toptyq kezennen asa almay, púshayman bolghan qojayyndardyng legine qosyldy (alghashqysy Beligiya-2000 bolatyn).

«S» tobyn mamandar da, jurnalister de «ólim toby» dep atady. Rasynda da, aldynghy dodanyng qola jýldegeri – Gollandiya sodan eki jyl búrynghy әlem chempionatynyng altyn medalin sarapqa salghan qos sayypqyranmen – Italiyamen jәne Fransiyamen bir topqa týsse, olardyng ortasyna Europadaghy ortanqol újymdardyng biri – Rumyniya kep qystyrylyssa, «ólim toby» bolmaghanda qaytedi? Irikteu tobynda da birge oinaghan italiyalyqtar men fransuzdardy tipti «siam egizderi» dese de jarasar edi. Biraq búl ekeuin әigili Marko van Basten baptaghan golland qúramasy talqandap tastady! Áueli kóresini Italiya kórdi (0:3). Ras, alghashqy gol biraz dau-damay tudyrdy, biraq teleqaytalaudan eshqanday ofsaydtyng bolmaghanyn bayqau qiyn emes. Áuelep kelgen dopty Djanluidjy Buffon júdyryghymen qaghyp jibergende, qaqpashy abaysyzda óz komandalas serigi Kristian Panuchchiydi de onbay omaqastyrghan-dy. Qúlap týsken qorghaushy aunap baryp alang jiyeginen shyghyp ketti. Keri serpilgen dopty Djovanny van Bronkhorst qaqpagha qaray qayta teuip edi, ony jol-jónekey Ruud van Nistelroy týrtip jiberip, baghytyn ózgertti de, esep ashty. Óitkeni alannan óz erkimen ketpegen Panuchchy bәribir oiyngha aralasugha әzir futbolshy bolghandyqtan, ofsayd eseptelgen joq.

Kóz quantar kórkem oiynyn ýdete týsken Gollandiya sosyn fransuzdardy janghaqsha shaghyp tastady (4:1). Sóitip, Italiya men Fransiya, ekeui de rumyndarmen teng týsken son, shiyrek finalgha shyghar ekinshi myqtyny ózara aiqasta anyqtaugha mәjbýr boldy. Oiyn nәtiyjesine 24-minuttaghy jaybasar Erik Abidaliding aiyp alanyna basa-kóktey engen italiyalyq Luka Toniydi shalyp qúlatuy tikeley yqpal etti. Tóreshi penality belgilep qana qoyghan joq, fransuz qorghaushysyna qyzyl qaghaz kórsetti. Andrea Pirlo 11 metrlik nýkteden mýlt ketken joq. Al ekinshi taymda Daniele de Rossy taghy bir standartty jaghdaydy – aiyp dobyn sheber oryndap, match taghdyryn sheshti (2:0).

Al chempion she? Osydan tórt jyl búryn altynnan alqa taqqan grekterding ahualy neshik? «D» tobynda óner kórsetken Otto Rehhageli shәkirtterining alghashqy oiyny statistikagha qyzyghushylardyng nazaryn airyqsha audarghanymen (Grekiya – Shvesiya kezdesui býkil Europa chempionattary tarihyndaghy 2000-match bolatyn), jalpy alghanda olardyng jaghdayy bylayghy júrtty alandata qoyghan joq. Tórt jasqa qartayghan Lissabon-2004 jenimpazdary toptaghy ýsh qarsylasynan da útylyp, eng songhy orynda qaldy. Esesine, Ispaniya qúramasynyng oiyny kóz jauyn aldy. Luis Aragonesting komandasy Reseydi de, Shvesiyany da, Grekiyany da (qosalqy qúrammen) útyp, top jenimpazy atandy. Orystarmen oiynda shabuylshy David Viliya ýsh gol soqty. Irikteu kezeninde alannan quyluy sebepti aldynghy eki kezdesuge qatysa almaghan reseylik shabuylshy Andrey Arshavin shvedtermen sheshushi matchta tamasha oiyn kórsetip, óz komandasyn kelesi kezenge alyp shyqty.

Fernando Torresting altyn goly

Shiyrek final tosyn nәtiyjelerge toly boldy. Toptyq kezende keremet oinaghan komandalardyng deni búl satyda óz qarsylastarynan asa almady. Álemning ýzdik futbolshylarynyng biri Krishtianu Ronaldu bastaghan Portugaliya nemisterden jenilip qaldy (2:3). Ýnemi aqyrghy tynysyna deyin alysatyn týrikter taghy da erlik kórsetti. Horvat komandasynyng tegeurinine 119 minut tótep bergen olar qaqpashy Rýshtuding óreskel qateligining saldarynan gol jiberip alsa da, ense týsirmedi. Arada eki minut óter-ótpeste-aq Semih Shentýrk tarazy basyn tenestirip ýlgerdi! Penality seriyasynda erik-jigeri myqty Týrkiyanyng mereyi ýstem boldy. Ispaniya men Italiya da 120 minut boyy tiresip baqty. Ispandyqtar oiyn jóninen sәl basymdyq tanytyp edi, futbol «lotereyasynda» da jýikelerining beriktigin dәleldedi. Qaqpashy IYker Kasiliyas eki penality ústap, komandasyn jartylay finalgha alyp shyqty.

Bәrinen de Resey qúramasynyng oiyny tang qaldyrdy. Golland mamany Gus Hiddink jattyqtyrghan orystar toptyq kezende tamasha oinaghan Gollandiya futbolshylarynan basym týsti (3:1). Qarsylasyn qúiyn-peren shapshang qimylymen sastyrghan reseylikter birinshi taymda-aq esep ashty. Ýzilisten song esin jinaghan «Qyzghaldaqtar elinin» úlandary qansha shabuyl jasasa da, qaqpashy Igori Akinfeevti qapy qaldyra almady. Tek 86-minutta ghana van Nistelroy әreng jauap dop soqty. Biraq qosymsha uaqytta kýsh-quat jaghynan orystardyng dayyndyghy mol ekeni bayqaldy. Silelep, silesi qatqan golland futbolshylaryn olar olay da bylay aldap ótip, taghy eki gol soqty.

Osy kezde turnirdi úiymdastyrushylardyng kórshi eki toptan ozyp shyqqandardy bir-birimen qayta toqaylastyryp, shemany dúrys týzbegeni aiqyndaldy. Sóitip, amal joq, Ispaniya men Resey jartylay finalda qayta jýzdesti. Taghy da Aragones shәkirtteri aiqyn basym týsti. Olar tipti 34-minutta bas mergen Viliyanyng jaraqat alyp, saptan shyghyp qalghanyn da elegen joq. 50-minutta Andres Iniesta sol qaptaldan keremet pas shygharyp, Haviyding esep ashuyna mýmkindik jasady (búl Euro finaldyq turnirleri tarihyndaghy 500-gol bolatyn). Kóp úzamay Viliyany almastyrghan Sesk Fabregas ayaghynyng úshymen ghana ilip, ilude bir kezdeser ghajap paspen dopty shabuylshy Danieli Guisanyng aldyna salyp berdi. Al oiyn sonynda sol qanattan qúiynday shauyp ótken Fabregastyng seriktesi David Silivagha dopty óte ynghayly tastaghany sonday, gol bolmauy mýmkin emes edi – 3:0.

Tórt futbolshysy jaraqattanghan, ýsheui sary qaghaz aluyna baylanysty alangha shygha almaghan Týrkiya qúramasy sonda da Germaniyanyng eki ayaghyn bir etikke tyqty. Oiyn jóninen de, qaqpagha baghyttalghan soqqy túrghysynan da «Imperator» Fatih Terimning jigitteri basymdyq bayqatty. 22-minutta Ugur Boraldyng esep ashuy zandy edi. Biraq kóp úzamay Bastian Shvaynshtayger tarazy basyn tenestirdi. Ekinshi taymda әuelep kelgen dopqa ebedeysiz úmtylghan qaqpashy Rýshtuding kezekti qateliginen song Miroslav Kloze nemisterdi algha shyghardy. Songhy sәtke deyin kýder ýzbeytin týrikter taghy da tang qalarlyq erik-jiger tanytty: 86-minutta ong qanattan Sabry Saryoghly bergen dopty Semih Shentýrk toqtatpay tepti – 2:2! Alayda saghy synbaytyn myqtynyng myqtysy – Germaniya ghoy, júrt «oyyn overtaymgha úlasady-au» dep oilay bergende, Filipp Lam jenis dobyn soqty.

Final Ispaniyanyng benefiysine ainaldy. 1:0 degen esep búl oiyngha tipti de layyqsyz edi. Nәtiyje kem degende 3:0 bolugha tiyis-ti! Biraq Siliva, Havi, Haby Alonso, tipti Serhio Ramos pen Markos Senna da talay gol soghatyn úrymtal sәtti uystan shygharyp aldy. Nemisterde tek bir-aq mýmkindik boldy, biraq Mihaeli Ballaktyng soqqysyn Kasiliyas qaytardy. Al altyn goldy Fernando Torres soqty. Onyng algha tastalghan dopqa Lamnan oray oza úmtylyp jetui, ayaghynyng bir ghana qimylymen qaqpashyny qapy qaldyruy – naghyz supershabuylshygha tәn qasiyet edi.

Sonau 1964 jyly qúrlyq dodasynda top jarghan «Qyzyl furiya» aragha 44 jyl salyp, ekinshi ret Europa chempiony atandy.

HIII EUROPA ChEMPIONATY

(2008 jyl, Avstriya/Shveysariya)

Finaldyq turnirde 31 match ótkizilip, 77 gol soghyldy (orta esepen әr oiynda – 2,48). Mergen futbolshy: David Viliya (Ispaniya) – 4 dop.

«A» toby

Shveysariya – Chehiya – 0:1, Portugaliya – Týrkiya – 2:0, Chehiya – Portugaliya – 1:3, Shveysariya – Týrkiya – 1:2, Týrkiya – Chehiya – 3:2, Shveysariya – Portugaliya – 2:0.

1. Portugaliya 3 5:3    6
2. Týrkiya 3 5:5    6
3. Chehiya 3 4:6    3
4. Shveysariya 3 3:3    3

«V» toby

Avstriya – Horvatiya – 0:1, Germaniya – Polisha – 2:0, Horvatiya – Germaniya – 2:1, Avstriya – Polisha – 1:1, Polisha – Horvatiya – 0:1, Avstriya – Germaniya – 0:1.

1. Horvatiya 3 4:1    9
2. Germaniya 3 4:2    6
3. Avstriya  3       1:3   
4. Polisha 3 1:4    1

«S» toby

Rumyniya – Fransiya – 0:0, Gollandiya – Italiya – 3:0, Italiya – Rumyniya – 1:1, Gollandiya – Fransiya – 4:1, Fransiya – Italiya – 0:2, Gollandiya – Rumyniya – 2:0.

1. Gollandiya 3 9:1    9
2. Italiya 3 3:4    4
3. Rumyniya 3 1:3    2
4. Fransiya 3 1:6    1

«D» toby

Ispaniya – Resey – 4:1, Grekiya – Shvesiya – 0:2, Shvesiya – Ispaniya – 1:2, Grekiya – Resey – 0:1, Resey – Shvesiya – 2:0, Grekiya – Ispaniya – 1:2.

1. Ispaniya 3 8:3    9
2. Resey 3 4:4    6
3. Shvesiya 3 3:4    3
4. Grekiya 3 1:5    0

Shiyrek final

Portugaliya – Germaniya – 2:3, Horvatiya – Týrkiya – 1:1 (penalitiyden 1:3), Gollandiya – Resey – 1:3, Ispaniya – Italiya – 0:0 (penalitiyden 4:2).

Jartylay final

Germaniya – Týrkiya – 3:2, Resey – Ispaniya – 0:3.

FINAL

ISPANIYa – GERMANIYa – 1:0

29 mausym. Vena. «Ernst Happeli» stadiony. 51 428 kórermen. Tóreshi Rozetty (Italiya).

Ispaniya: Kasiliyas, Serhio Ramos, Puyoli, Marchena, Kapdevila, Senna, Havi, Iniesta, Siliva (Kasorla, 66), Fabregas (Haby Alonso, 63), Torres (Guisa, 78).

Germaniya: Lemann, Fridriyh, Mertezaker, Metselider, Lam (Yansen, 46), Frings, Hitslishperger (Kuranii, 58), Shvaynshtayger, Ballak, Podolisky (Gomes, 79), Kloze.

Gol: Torres, 33.

Eskertu alghandar: Kasiliyas, Ballak, Torres, Kuraniiy.

Sәken Sybanbay

Abai.kz