جۋىردا مەملەكەتتىك كىرىستەر كوميتەتىنىڭ سايتىندا 2025 جىلدىڭ ءبىرىنشى جارتىجىلدىعىندا شەتەلدەن قارجىلاندىرۋ الۋشىلاردىڭ ءتىزىلىمى جاريالاندى. بۇل قۇجاتتاعى مالىمەتتەر وتانىمىزدىڭ اقپاراتتىق دەربەستىگى مەن ۇلتتىق قاۋىپسىزدىگى ءۇشىن اسا زور الاڭداۋشىلىق تۋدىرىپ وتىر.

دەرەكتەرگە سايكەس، ەلىمىزدەگى 186 جەكە جانە زاڭدى تۇلعا، سونىڭ ىشىندە قوعام بەلسەندىلەرى، قۇقىق قورعاۋ ۇيىمدارى، مەدياقۇرىلىمدار جانە شەتەلدىڭ ۇكىمەتتىك ەمەس ۇيىمدارىنىڭ ەنشىلەس وكىلدىكتەرى تۇراقتى تۇردە شەتەلدەن قارجى الىپ تۇرادى.

ولاردىڭ ناقتى قانشا قارجى الاتىنىن ەشكىم بىلمەيدى. كەيبىر باق-تاردىڭ باعالاۋى بويىنشا، جالپى كولەمى جىلىنا شامامەن 60 ميلليون دوللارعا تەڭ. بۇل ەڭ شىندىققا جاقىن بولجام. بەلگىلىسى – USAID كەيىنگى 10 جىلدا ەلىمىزگە 150 ميلليون دوللاردان استام گرانت بولگەن.

بۇل اقشا قايدا جانە قانداي ماقساتتارعا جۇمسالادى؟ ەلىمىزدە قانداي دا ءبىر تۇلعالار وسىنشاما ءىرى سومالاردى الىپ ءجۇر، ال ونىڭ ناقتى قايدا باعىتتالىپ جاتقانىن ەشكىمنىڭ باقىلاماعانى قالاي؟ سىزدەردىڭ وتانىمىز ءۇشىن جاندارىڭىز اشىماي ما؟

قازىرگى قولدانىستاعى ءتىزىلىم تەك قاراجات الىنعانى تۋرالى فاكتىنى تىركەپ وتىرۋ مىندەتىن اتقارادى. وندا مىنا دەرەكتەر قامتىلماعان:

1. قارجىلاندىرۋدىڭ ناقتى كوزدەرى بەلگىسىز (شەتەلدىك دونورلار).
2. الىنعان قارجى كولەمى – جالپى سوما ما؟ الدە ءاربىر الۋشى مەن جوبا بويىنشا بولەك كورسەتىلگەن بە؟
3. قاراجات قانداي ماقسات پەن مىندەت ءۇشىن بەرىلدى؟
4. قاراجاتتىڭ ماقساتتى جۇمسالۋىن سالىقتىق ەسەپتىلىگىن باقىلاۋ تەتىكتەرى جوق.

ياعني، بۇل – اشىقتىقتىڭ قۇرالى ەمەس، ونىڭ تەك سىرتقى كورىنىسى عانا.

الايدا باستى قاۋىپ بۇدان تەرەڭدە جاتىر. تىزىلىمگە تىزبەكتىڭ تەك العاشقى بۋىندارى عانا ەنەدى. ال ودان ءارى نە بولادى؟ شەتەلدەن كەلگەن اقشا شەتەلدىك ۇيىمداردىڭ فيليالدارىنا تۇسەدى، سودان كەيىن ەكىنشى دەڭگەيلى گرانت رەتىندە ەل ىشىنە تولقىنداي تاراپ كەتەدى. ال قوعاممەن تىكەلەي جۇمىس ىستەيتىن نەگىزگى قارجى الۋشىلار باقىلاۋ ايماعىنان مۇلدە جوعالادى. وسى زاڭنامالىق ولقىلىقتىڭ سالدارىنان وراسان زور «كولەڭكەلى ايماق» قۇرىلىپ، جاسىرىن وپەراتسيالارعا قولايلى ورتا تۋعىزىپ وتىر.

مۇنداي سحەما دەنساۋلىق ساقتاۋ نەمەسە ءبىلىم بەرۋ سالاسىنداعى ماڭىزدى الەۋمەتتىك باستامالاردى قولداۋ ءۇشىن پايدالانىلۋى مۇمكىن. الايدا، ءدال سول سحەما ازاماتتارىمىزدىڭ ساناسىنا ىرىتكى سالۋ ءۇشىن دە قولدانىلۋى ابدەن مۇمكىن!

وسى قاراجات ەسەبىنەن مىناداي باعىتتار قارجىلاندىرىلۋى ىقتيمال:

1. قازاق حالقىنىڭ كيەلى داستۇرلەرىنە، وتباسىنا جانە رۋحاني قۇندىلىقتارىنا مۇلدە جات ءارى زياندى يدەولوگيانى ناسيحاتتاۋ.
2. قوعامدا الەۋمەتتىك جانجالداردى تۇتاتۋعا، ازاماتتاردى ءبىر-بىرىنە قارسى قويۋعا، عاسىرلار بويى قالىپتاسقان تاتۋلىق پەن تۇسىنىستىكتىڭ ورنىنا وشپەندىلىك پەن الاۋىزدىقتى قوزدىرۋ.
3. قوعامدىق كەلىسىمدى بۇزۋ، قۇقىق قورعاۋ دەگەن جەلەۋدى بەتپەردە ەتىپ، شىن مانىندە ءبىزدىڭ رۋحاني نەگىزدەرىمىزدى شايقالتاتىن مادەني اگرەسسيا جۇرگىزۋ.

ياعني، شەتەلدەن قارجى الاتىن بەلسەندىلەر مەملەكەتتىڭ اشىق بولۋىن تالاپ ەتەدى، ال ءوزىنىڭ قارجىلاندىرىلۋى قۇپياعا تولى. بۇل – سۇمدىق پارادوكس، ناعىز ەكىجۇزدىلىك.  وسى اقپاراتتىق سوعىس ارقىلى ءبىزدىڭ دەربەس دامۋعا دەگەن قۇقىعىمىزدى شەتەلدىك گرانتتارمەن ساتىپ الۋعا تىرىسىپ جاتىر. ءبىزدىڭ سانامىزعا جات قۇندىلىقتار مەن يدەولوگيانى زورلاپ تاڭۋ ارقىلى ىشكى ىستەرىمىزگە اشىق ارالاسۋدا.

جوعارىدا ايتىلعاندارعا بايلانىستى، ءوز قۇزىرەتى شەگىندە، قازاقستان حالىق پارتياسى فراكتسياسى مىنانى تالاپ ەتەدى:

قازاقستان رەسپۋبليكاسىنىڭ زاڭناماسىنا قىسقا مەرزىم ىشىندە  شەتەلدىك قارجىلاندىرۋ تىزىلىمىندە مىندەتتى تۇردە جاريالانۋعا ءتيىس اقپارات كولەمىن تۇبەگەيلى كەڭەيتۋگە باعىتتالعان قاجەتتى وزگەرىستەردى ازىرلەۋ.

1. مىندەتتى تۇردە اشىق بولۋى ءتيىس دەرەكتەر:

قارجى بولەتىن دونورلار;

ءاربىر الۋشى مەن ءار كەلىسىم بويىنشا الىنعان قارجى كولەمى (گرانت);

قاراجات بولىنگەن جوبالاردىڭ ەگجەي-تەگجەيلى ماقساتتارى، مىندەتتەرى مەن كۇتىلەتىن ناتيجەلەرى. اتقارىلعان جۇمىستىڭ اكتىلەرى;

الىنعان قاراجاتتىڭ ماقساتتى جۇمسالعانى تۋرالى تاۋەلسىز اۋديتتەن وتكەن جىل سايىنعى جاريا ەسەپتىلىك;

الىنعان سومادان تولەنگەن سالىق تۋرالى دەرەك.

2. شەتەلدەن قارجىلاندىرۋعا جانە ونى پايدالانۋعا قاتىستى اقپاراتتى جاسىرعانى نەمەسە ادەيى جالعان مالىمەت بەرگەنى ءۇشىن جاۋاپكەرشىلىكتى كۇشەيتۋ.

بۇل ماسەلەدەگى اشىقتىق – بيۋروكراتيا ەمەس. بۇل – ۇلتتىق ءوزىن-ءوزى قورعاۋ اكتىسى. بۇل – ءبىزدىڭ حالقىمىزبەن شەتەلدىك چەكتەردىڭ ءتىلى ارقىلى سويلەسپەك بولعانداردىڭ كىم ەكەنىن جانە ماقساتى نە ەكەنىن بىلۋگە دەگەن ەگەمەندى قۇقىعىمىز.

قحپ فراكتسياسى وسى تالاپقا ۇلتتىق ماڭىزى بار ماسەلە رەتىندە قاراي وتىرىپ، زاڭدا بەلگىلەنگەن تارتىپپەن جاۋاپ بەرۋىڭىزدى سۇرايدى.

Abai.kz