كوك اسپان قاباعىن ءتۇيىپ، تۇنەرىپ تۇر. الماتى شاھارى كۇڭگىرت كۇيدىڭ قۇشاعىنا ەنگەن.

جولدىباي تەرەزە جاققا جاقىنداپ كەلىپ، سىرتقا كوز تاستادى. جاپىراقتارىنان تاقا ارىلىپ، تۇتتاي جالاڭاشتانعان تال-تەرەكتەردىڭ بۇتاقتارى ايقىش-ۇيقىش اربيىپ، ءيىر-قيىر ەربيىپ، كوزگە قوراشتاۋ كورىنەدى.

الدىڭعى جاعىنداعى ات شاپتىرىمداي اشىق الاڭدى قاق جارا ۇلكەندى-كىشىلى ماشينالار ەرسىلى-قارسىلى اعىلىپ جاتىر. ادام قاراسى سيرەك.

– وسى جەردە قانشاما جازىقسىز جان­نىڭ قانى توگىلدى-اۋ!.. – قاس-قاباعى ءتۇيىلىپ كەتتى. – قايران، بوزداقتارىم-اي! – كەۋدەسىن كەرە اۋىر كۇرسىندى.

تىنىسى تارىلىپ، تەرەزەنى جۇلقي اشتى. مۇڭ تورلاعان ءجۇزىن سالقىن سامال ايمالاپ، جانسارايىن اشىپ جىبەرگەندەي بولدى. كەڭ تىنىستاپ، تازا اۋانى ىشىنە جۇتا جۇتىنىپ قويدى.

قالتاسىنان تەمەكى الىپ تۇتاتتى. قۇ­شىر­لانا سورىپ، ءتۇتىندى مۇرنىنان بۋداق­تاتىپ شىعاردى.

وسى ءسات حاتشى قىز – گۇلجاينا جايناڭ قاعىپ كىرىپ كەلدى. قىپ-قىسقا قىزىل كوي­لەك كيىپ الىپتى. جولدىبايدىڭ كوزى ءبىر­دەن ونىڭ اپپاق توق بالتىرىنا ءتۇستى. ءىشىپ-جەپ بارادى. سۇلۋدىڭ قىسىلىپ-قىمتىرىلاتىن ءتۇرى جوق، «ءاپ، بالەم، قالاي ەكەن؟» دەيتىندەي، كوزى كۇلىمدەپ، جىمىڭ قاعادى.

– جۇمانازار سەرىكباي دەگەن جازۋشى كەلىپ تۇر. «دوسىمىن»، – دەيدى. كىرسىن بە؟

– كويلەگىڭ ادەمى ەكەن! – تەمەكىسىن قايىرا سورىپ، ءتۇتىنىن ءتىسىنىڭ اراسىنان شاشىراتا شىعاردى.

– كويلەگىم عانا ما؟

جولدىباي ەرىكسىز ەزۋ تارتتى:

– قۇلپىرىپ كەتىپسىڭ! – سۇقتانا قارادى.

– راحمەت! – بويجەتكەن بۇراڭ قاقتى. – بۇگىن ءبارى تامسانىپ، تاڭدايلارىن قاعىپ جاتىر. – وزىنە-ءوزى ءدان ريزا.

– كىم تاعى؟ – ادەيى سۇرادى.

– تەمەكىنى نەگە كوپ تارتاسىز! – قىز اڭگىمەنى باسقا جاققا بۇرىپ اكەتتى. – كوك ءتۇتىن عوي، تۇگە! تۇنشىقپاي، قالاي وتىرسىز؟

– سۇراعىما جاۋاپ بەرمەدىڭ عوي!

– جاۋاپسىز ماحاببات سياقتى جاۋاپسىز سۇراقتار دا بولادى…

جولدىباي ميىعىنان مىرس ەتتى. سىڭ­عىرلاي كۇلگەن قىلىقتى قىزدىڭ قۇلا­عىن­داعى جالت-جۇلت ەتكەن التىن سىرعاعا كوزى ءتۇستى. وتكەن جىلعى تۋعان كۇنىندە ءوزى سىيلاپ ەدى-اۋ! «ادەمى قىزعا ادەمى سىرعا ادەمى جاراسىپ تۇر، – دەدى ىشتەي وزىنە-ءوزى ريزا بولىپ، – قىرىق جىل وتاسقان بايبىشەمە دە بۇنداي قىمبات سىرعا سىيلاعان ەمەسپىن.»

قىزدىڭ ەركىنە سالسا، ءسوزىن وتكىزىپ، ايتقانىن ىستەتكىسى كەلەدى. بىراق تالايدى كورگەن اككى قۋ ەمەس پە، وعان كونە قويماسى بەلگىلى. قالاي دەگەنمەن، باستىقتىڭ اتى باستىق، ءبىر كۇندە بولسا قولىندا بيلىك تۇر، تىم ەركەلىكتى كوتەرمەيدى. ارا-اراسىندا ارنەنى ءبىر سىلتاۋراتىپ جەر-جەبىرىنە جەتە جەكىپ، ادەيى ىقتىرىپ قوياتىنى بار. جاس قىزدى وزىنە كىرىپتار قىلىپ ۇستاۋدىڭ امال-ايلاسى. ىربىڭداپ-جىربىڭداعاندى جاقتىرمايدى، نە ايتسا دا قارسىلىق بىلدىرمەي، ءۇنسىز كونە بەرگەنىن قالايدى. بىردەن جاۋاپ قاتا قويماعانى دا سول.

از-كەم ويلانىپ تۇرىپ قالدى. جۇ­مانازار… جالپى، جامان ادام ەمەس. ەتەنە ارالاسپاسا دا، قارىم-قاتىناسى ءتاپ-ءتاۋىر، ءجۇز شايىسقان جەرى جوق. نەگە ەكەنى بەلگىسىز، كەيبىر قۋاياقتار جاتىپ كەپ جاماندايدى، بىراق وزىنە قىلعان ەش جاماندىعى جوق. سوندىقتان بۇيرەگى بۇرىپ، ءىش تارتىپ تۇراتىنى دا راس. «نە شارۋامەن ءجۇر ەكەن، ءوزى؟! ءبىر بۇيىمتايى بار-اۋ! ورىنداۋعا بولاتىن بولسا، كورەرمىز. ويتكەنى بۇنداي ادامدارمەن جاقسى قارىم-قاتىناس جاساعان دۇرىس. سىرتىڭنان ماقتاپ جۇرسە دە جامان ەمەس قوي! ال ەگەر شەشىلۋى قيىنداۋ ماسەلە بولسا، ءوتى جارىلىپ كەتسە دە، اشىعىن ايتارمىز.»

جولدىباي قايتادان تەمەكى تۇتاتتى. قۇشىرلانىپ ۇزاق سورىپ، ءتۇتىندى اۋزىنان بۋداقتاتا شىعاردى. قىر كورسەتكەندەي قىز جاققا قاراي ۇرلەپ قويدى.

گۇلجاينانىڭ ءوڭى لەزدە بۇزىلىپ سالا بەردى. باستىعىنىڭ وسىلاي وزىنشە بولا قالاتىنى تىپتەن دە ۇنامايدى. كەيدە جاسىنا دا، ءتىپتى باستىقتىعىنا دا قاراماي، «وزىڭشە بولا قالماشى!» دەپ ايتىپ سالعىسى كەلەدى. ادەپ ساقتاي ما، جوق، الدە باتىلى جەتپەي مە، ايتەۋىر ايتا المايدى. بۇل جولى دا كۇتتىرىپ قويعانىن جاقتىرماي:

– كىرسىن بە؟ – دەدى سىزدانىپ. – جوق، الدە…

جولدىباي كوزىنىڭ استىمەن ەدىرەيە قاراپ:

– كىرسىن! – دەدى داۋىسى قاتقىلدانىپ.

حاتشى قىز بوكسەسىن بۇلتىڭ ەتكىزىپ، بۇرىلا بەردى. جولدىباي ونىڭ ارتىنان سۇقتانا قارادى: «سۇلۋ-اق!.. بۇزىلماعان قۇلىن مۇشەسىن، سىمباتتى ءمۇسىنىن ايتساڭ­شى!.. اياقتارى قانداي ءتۇپ-ءتۇزۋ!.. – دەدى ىشتەي كۇبىرلەپ، – وسىنداي حاس سۇلۋدى باۋى­رى­ما باسىپ جۇرگەن ءوزىم دە مىقتىمىن-اۋ!..»

ارتىنشا كابينەتكە ورتا بويلى، قوڭقاق مۇرىن، بۇجىر بەت، جاسى الپىستى القىمداپ قالعان جۇمانازار سەرىكباي كىردى. باسىندا شاشاقتى بورىك. ۇستىنە قوڭىر بارقىت كوستيۋم-شالبار كيىپ، اق كويلەككە قىزىل گالستۋك تاعىپ العان. قولىندا بىلعارى قارا پورتفەل.

– اسسالاۋماعالەيكۋم! – دەدى داۋىسىن سوزىپ. – كابينەتىڭ نەتكەن كەڭ؟! – تاڭدانىسىن دا جاسىرا الماي، جان-جاعىن كوزىمەن اينالا شولىپ ءوتتى.

– ۋاعالەيكۋماسسالام! – جولدىباي قول الىپ امانداستى. – كابينەت وسى ەندى… – بويىن ماقتانىش سەزىمى بيلەدى، – كەل، وتىر، جۇمەكە، – دەدى قارسى الدىنداعى ورىندىقتى قولىمەن نۇسقاي. – حال-جاعداي قالاي؟

– ءبارى جاقسى، جولدەكە! – جۇمانازار سابىرمەن ءسوز ساباقتادى، – وزدەرىڭدە نە جاڭالىق، نە وزگەرىس؟

– بالەندەي جاڭالىق جوق!

– بالا-شاعا امان با؟

– قۇدايعا شۇكىر! – جولدىباي بۇل تا­قىرىپتا ءسوز وربىتكىسى كەلمەي، قىسقا قايىر­دى. الدىڭعى جاعىندا تۇرعان اپ­پارات­تىڭ ءبىر تۇيمەسىن باسىپ قالدى دا: «شاي اكەل!» – دەدى بۇيىرا سويلەپ. جۇمانازار وعان ءمان بەرگەن جوق، تەك كوزىن تىكتەي ءبىر قارادى دا قويدى.

– جۇمىس اۋىرلاۋ شىعار. جالى كۇدىرەيگەن مەكەمە عوي.

– ءيا، قاپىلىس. ءوزىڭ دە باستىقسىڭ، بىلەسىڭ عوي.

– ءبىزدى قويشى! ءتورت-بەس قاتىنمەن الىسىپ كۇن وتكىزىپ جاتىرمىز. بۇرىنعى باستىق وڭكەي ميسىزداردى جيناپ الىپتى. ءتىپتى ءسوز ۇعاتىن بىرەۋى جوق. شارشاتتى ابدەن… شاشتى دا اعارتتى… – قاباعى كىرجيىپ كەتتى. – قالاي قۇتىلارىمدى بىلمەي ءجۇرمىن!

وسى كەزدە گۇلجاينا تەمىر تاباقپەن ەكى كەسە شاي مەن كونفەت-پەچەنە سالىنعان تارەلكانى كوتەرە كىردى دە، ەكەۋىنىڭ الدىنا قويىپ، رەت-رەتىمەن جايعاستىرىپ، ءۇن-ءتۇنسىز شىعىپ كەتتى. جۇمانازار ونى كوزىمەن قارسى الىپ، شىعارىپ سالدى.

– ءيا، بۇل جاقتا قايدان اداسىپ ءجۇرسىڭ؟ – دەدى جولدىباي سىر سۋىرتپاقتاپ.

– مەن جازۋشىلار وداعىندا پروزا كەڭەسىن باسقارام عوي!

– بىلەمىن عوي.

– بىلسەڭ، بىلاي…

قۇلاعى ەلەڭ ەتە قالدى.

– حالىقارالىق «الاش» ادەبي سىيلىعى بيىل دا بەرىلمەك. جاقىندا شەشەمىز. ءبىراز ادام قۇجات تاپسىرىپتى. قاراپ كورسەك، وڭشەڭ حالتۋرششيكتەر. – قىزىلعا تۇسەر قىرانداي قاس-قاباعى تۇيىلە ءتۇستى، – اتاڭا نالەت، ولارعا مارتەبەلى «الاش» سىيلىعىن بەرسەك، سوزگە قالارمىز. سوندىقتان ءارى ويلاپ، بەرى ويلاپ، ادەبيەتتىڭ مۇددەسى ءۇشىن سەنىڭ كانديداتۋراڭدى وڭ كورىپ وتىرمىن. اتىڭ دا، زاتىڭ دا دارداي، اتاعىڭ جەر جارىپ تۇر، قاي جاعىنان بولسىن، لايىقتىسىڭ!

ماقتاعاندى كىم جەك كورسىن، ونىڭ ءسوزى جانىنا جاعىپ كەتسە دە، سىر الدىرماۋعا تىرىسىپ:

– نيەتىڭە راحمەت، جۇمەكە! – دەدى كوزىن جوعارى قاراتا ويلانعان كەيىپ تانىتىپ، – بىراق مەن – مەملەكەتتىك سىيلىق العان اداممىن. ۇيات بولماي ما؟

– ءاي، جولدىباي، – جۇمانازاردىڭ داۋىسى قاتقىلداۋ شىقتى، – بەرەر بولساق، ادام تاپپاي وتىرعانىمىز جوق. مەملەكەتتىك سىيلىق الساڭ نە بولىپتى؟! بۇل – حالىقارالىق سىيلىق. ونىڭ ۇستىنە، «الاش» دەگەن قاستەرلى، قاسيەتتى ءسوز. مىڭ دوللار كولەمىندە اقشاسى بار، شەكەڭدى جاراما-ەي! بالا-شاعاڭنىڭ نەسىبەسى. ەرىككەننەن جۇرگەن جوقپىن، سىيلىق ساعان ەمەس، سەن سىيلىققا كەرەكسىڭ! ءوزىڭ سەكىلدى تالانتىمەن توپ جارعان تۇلعالار السا، سىيلىقتىڭ دا مارتەبەسى جوعارىلايدى، قادىرى ارتادى. كوپ ءسوزدى قوي دا، جاڭا كىتا­بىڭ­دى بايگەگە قوس. ال ار جاعىن ءوزىمىز رەتتەيمىز…

جۇمانازاردىڭ ءاي-شايعا قاراتار ءتۇرى جوق، «قاتىسساڭ دا – قاتىساسىڭ، قاتىسپاساڭ دا – قاتىساسىڭ» دەگەندەي، بۇيىرا سويلەيدى. جاقسى ءسوز جانىنا جاققان جولدىباي: «ءاي، ونىڭ شىنىمەن وسىنداي اقشاسى بارما-ەي؟» دەپ سۇراعىسى كەلدى دە، ۇياتى جىبەرمەي، ول ويىنان تەز اينىدى.

– جۇمەكە، ويلانايىن! – دەدى سابىرلى قالپىن ساقتاپ.

– قۇداي-اۋ، ويلاناتىن نەسى بار؟! قۇجات قابىلداۋدىڭ اياقتالۋىنا بار-جوعى ءبىر جارىم-اق كۇن قالدى.

جۇمانازار وسىمەن ءسوزىم ءتامام دەگەندەي، جوتكىرىنىپ الدى دا، ورنىنان جايمەن كوتەرىلە بەردى. الدىنا قويىلعان كەسەگە دە، كامپيت-پەچەنەگە دە قول سوزبادى. شاي ىشىلمەگەن كۇيى سۋىپ قالدى.

جولدىباي ەشتەڭەدەن سەكەم العان جوق. قۇرمەتتى قوناعىنىڭ ايتقان سوزدەرىنە يمانداي سەنىپ، جىلى شىرايمەن شىعارىپ سالدى.

قايتا اينالىپ كەلدى دە، جۇمساق كرەسلوسىنا سىلق ەتىپ وتىرا كەتتى. كوزىن تاس جۇمىپ العان. كوڭىل شىركىن كوك دونەندەي جۇيتكيدى. «حالىقارالىق «الاش» سىيلىعى… شىنىندا دا، اتىنىڭ ءوزى نەگە تۇرادى؟! ونىڭ ۇستىنە، مىڭ دوللار اقشاسى بار ەكەن… – ءسال ويلانىپ، – ءاي، بىراق ەل نە دەيدى، قالامداستار قالاي قارايدى؟»

وسىلاي از-كەم ويلانىپ وتىردى دا، ۇستەلىنىڭ استىڭعى جاعىنداعى قارا كنوپكانى جايمەن باسىپ قالدى. سول-اق ەكەن، گۇلجاينا كۇلىم قاعىپ كىرىپ كەلدى.

– نە ايتاسىز، تورەم؟ – قىپ-قىسقا قى­زىل كويلەكتىڭ قوس ەتەگىن كوتەرە شىر اينالدى.

جولدىباي شىداي المادى. ورنىنان جاس جىگىتتەرشە شيراق كوتەرىلىپ كەلدى دە، گۇلجاينانى اش بەلىنەن قاپسىرا قۇشاقتاي الىپ، ەرنىنەن ءسۇيدى. ەكەۋى ءبىر-بىرىنە كەنە­شە جابىسىپ، ايمالاسىپ ءولىپ-ءوشىپ بارادى. كەنەت جولدىباي وقىس قيمىلداپ، بىرەۋ سىعالاپ تۇرعانداي يمەنشىكتەپ، شەگىنشەكتەي بەردى:

– قوي، بىرەۋ-مىرەۋ كورىپ قالىپ، ماسقارا بولمايىق! – دەدى ساقتىق ويلاپ.

– وسى ءۇشىن شاقىردىڭىز با؟ – گۇل­جاينا قىلىمسىپ، سىقىلىقتاي كۇلدى.

– ءامىرجاندى شاقىرشى!

– قازىر… – قىز قايقاڭداي جونەلدى.

جولدىبايدىڭ كوڭىلى كوتەرىڭكى. وزىنە-ءوزى ءدان ريزا: «قۇدايدىڭ بۇنىسىنا دا شۇكىر! قىزمەتىم بولماسا، – كرەسلوسىن سيپالاپ قويدى، – جۇلىمىر جۇمانازار بۇلاي الدىما سۇمەڭ قاعىپ كەلەر مە ەدى؟! مىنا جاس سۇلۋ قۇشاعىن اشىپ، جۇپارىن شاشارما ەدى؟!. – وسى ءسات ويىنا جالعىز قىزى جانار ورالىپ، كىبىرتىكتەي بەردى. جاس سۇلۋلار تۋرالى ويلاعاندا كەيدە وسىلاي قىزىنىڭ كوركەم بەينەسى كوز الدىنا كولبەڭدەي قالاتىنى بار، – ءوزىم تۇگىل، قىزىمنان جيىرما جاستاي كىشى عوي. نە ىستەپ ءجۇرمىن ءوزى؟! اللانىڭ ەمەس، قۋ ءناپسىنىڭ قۇلى بولىپ جۇرگەن جوقپىن با؟! – تاعى دا ويعا باتتى، – ءاي، بىراق ەندى كامەلەتتىك جاسقا تولعان، وڭ-سولىن تانىعان بويجەتكەن عوي. سەزىم جاس تاڭدامايدى، كىمنىڭ جۇرەگىنە ۇيا سالارىن ءوزى عانا بىلەدى. ەڭ باستىسى، ءبىر-ءبىرىمىزدى جاقسى كورەمىز، سۇيەمىز» شىنىندا دا، «گۇلجايناش، مەن سەنى ءبارىبىر باقىتتى ەتە المايمىن، ال باقىتسىزدىققا دۋشار ەتۋىم بەك مۇمكىن! وسى ءجۇرىسىمىزدى قويايىق!» – دەپ تالاي ەسكەرتكەن. بۇعان اساۋ سەزىم بوي بەرمەي كەلەدى.

وتىرعان كۇيى قوس قولىن كەزەك ەربەڭ­دەتىپ، كەرىلىپ-سوزىلىپ قويدى.

وسى ءسات ءامىرجان يمەنشىكتەي ەسىك اشتى.

– شاقىردىڭىز با، اعا؟ – كوزى جىپى­لىق قاعادى.

– ءيا، كەل! اقىلداساتىن شارۋا بولىپ تۇر.

ءامىرجان ەپپەن باسىپ كەلىپ باستىعىنىڭ الدىڭعى جاعىنداعى ورىندىققا جايعاستى. «ءيا، ايتا بەرىڭىز، قۇلاعىم سىزدە!» دەگەندەي، سۇراۋلى جۇزبەن جاۋتاڭداي قارادى.

– اڭگىمە بىلاي… – جولدىباي تاماعىن كەنەپ، جوتكىرىنىپ قويدى، – باعانا جۇما­نا­زار سەرىكباي كەلىپ كەتتى… انا ءوزىڭ رەداكتورلىق ەتكەن جاڭا كىتابىمدى حالى­قارا­لىق «الاش» سىيلىعىنا ۇسىنۋىمدى وتىنەدى. بىزگە قاراعاندا قازىرگى ادەبي احۋالدى جاقسى بىلەسىڭ عوي، بۇعان قالاي قارايسىڭ؟

– اعا، ول دەرەكتى تۋىندى عوي!

– دەرەكتى بولسا، نە بولىپتى؟

– كوركەم شىعارما ۇسىنۋ كەرەك شىعار؟! – ءامىرجان كۇمىلجىڭكىرەپ جەلكەسىن قاسىدى.

– ءاي، وداقتىڭ پروزا كەڭەسىنىڭ توراعاسى جۇمانازاردىڭ ءوزى قولقالاپ وتىر عوي. ءتىپتى بۇل مەنى جارىلقاۋ ەمەس، «ادەبيەتتىڭ مۇددەسى، سىيلىقتىڭ مارتەبەسى ءۇشىن كەرەك»، – دەيدى.

– جۇمانازار قىرتتى بىلەمىز عوي، ونىڭ ءوزى كىم، ءسوزى كىم؟

– وي، سەن دە ايتادى ەكەنسىڭ! – كوزى اق­يىپ كەتتى، – ول سوندا باقاي ەسەپپەن كەلدى دەيسىڭ بە؟

– سولاي ويلايمىن، اعا! – شىنىن ايت­تى.

– ءاي، ايتشى، ءوز باسىڭا قانداي جامان­دىق جاسادى؟

– جەكە وزىمە جاماندىق جاساعان جەرى جوق. ەلدەن ارامزا تىرلىكتەرى تۋرالى ءجيى ەستيمىن.

– مىنە، كوردىڭ بە؟ كەيبىر كەراۋىزدار ماعان دا جاماندايدى. ەگەر وزىمە جاماندىق جاساماسا، ەل ايتتى ەكەن دەپ، سەبەپسىزدەن-سەبەپسىز قوسىلا عايباتتاۋىم كەرەك پە؟! شىندىعىندا، ول ءوزى شىندىقتى بەتكە ايتاتىن بىربەتكەي ادام. قىڭىرلىعى دا بار. دۇشپاندارى دا كوپ. مىنە، الگىندەي اڭگىمەنى ويدان قۇراستىراتىن سولار. سەنبە ولارعا! ءبىزدىڭ سىرتىمىزدان دا كىمنىڭ نە ايتىپ جۇرگەنىن قايدان بىلەسىڭ؟!.

بۇدان ءارى ءوز ويىن اشىق ايتىپ ابىروي تاپپاسىن سەزگەن ءامىرجان اعاسى نە دەسە دە ءۇنسىز باسىن شۇلعي بەردى. جولدىباي دا اقىماق ەمەس، ونىڭ كىرجيگەن قاس-قابا­عىنان-اق ويىن اينىتپاي وقىدى:

– جاقسى. جۇمىسىڭدى ىستەي بەر. – ءسوزىن شورت كەستى، – كەرەك بولساڭ، تاعى شاقىرتامىن.

– جاقسى، اعا! – ءامىرجان ورنىنان جىل­دام كوتەرىلىپ، «قۇتىلدىم با، جوق پا؟» – دەگەندەي، اياعىن اسىعا باسىپ كابينەتتەن شىعىپ كەتتى.

وڭاشا قالعان جولدىباي تاعى ويعا بەرىلدى: «مىنا پالە شىعارمامنىڭ ءساتسىز­دەۋ شىققانىن ءبىلىپ تۇر-اۋ!.. «دەرەكتى پروزا» دەپ، ارىدەن وراعىتىپ، قيپىجىقتاپ ايتا الماي تۇرعانى دا سول عوي. شىنىندا دا، لايىقتى شىعارما ۇسىنۋ كەرەك قوي! سىيلىق الام دەپ، جامانات جاماپ المايىن!»

وسىنداي ويمەن ورنىنان تۇرىپ، ەسىككە قاراي بەت الدى. شىعا بەرىستە گۇلجاينا مەن كولىك جۇرگىزۋشىسى سامات قالتاتەلەفوننان كينو كورىپ وتىر ەكەن. يىقتارى جاناسىپ، باستارى ءتۇيىسىپ كەتكەن. ۇرلىقتارىنىڭ ۇستىنەن تۇسكەندەي كوزدەرى الاقتاي ورىندارىنان اتىپ تۇردى. سامات تەلەفونىن شالبارىنىڭ قالتاسىنا سۇڭگىتىپ جىبەردى دە، اپىل-عۇپىل الدىعا وزا بەردى. جولدىباي گۇلجايناعا «نە ءبۇلدىرىپ ءجۇرسىڭ؟» دەگەندەي، الا كوزىمەن ەدىرەيە ءبىر قارادى دا، جۇرە بەردى.

كولىك جۇرگىزۋشىسى – شاپشاڭ قيمىل­دايتىن ەتى ءتىرى جىگىت. ءبىر جامانى، ارتىق-اۋىز ءسوزى كوپ. سويلەپ كەپ كەتكەندە اۋزى-اۋزىنا جۇقپايدى. ارا-اراسىندا وتىرىكتى دە قوسىپ جىبەرەدى. سىرتىنان ونى ەلدىڭ ءبارى «راديو» دەپ اتايدى. كەيىنگى كەزدەرى حاتشىسىنىڭ قاسىنان اينالسوقتاپ شىقپايتىن ادەت تاۋىپتى. ءبىر-ەكى مارتە ونى جالداپ تۇراتىن پاتەرىنە جەتكىزىپ سالۋدى تاپسىرعان. سودان بەرى ەكەۋىنىڭ ىم-جىمدارى ءبىر بولىپ بارا جاتقان سياقتى. «ءاي، وسىلار كوڭىل قوسىپ جۇرگەن جوق پا ەكەن؟» دەگەن دە كۇدىك-كۇمان پايدا بولدى. قىزعانىشتىڭ قىزىل ءيتى كەۋدەسىن تىرنالاپ ءوتتى: «بويداق بولسا، ءبىر ءسارى، بۇل جۇگىرمەكتىڭ دە ايەلى، بالا-شاعاسى بار عوي… مەنىڭ قىزىعىما ورتاقتاسىپ، تۇنى­عىمدى شايقاعىسى كەلە مە ەكەن، اتاڭا نالەت. وسىدان بىردەڭە سەزسەم، بىردەن جۇمىستان قۋامىن»، – دەپ ىزبارلانىپ قويادى ىشتەي. «ءاي، سەن، گۇلجايناعا كوپ جاقىنداي بەرمە!» – دەپ ايتىپ سالعىسى كەلدى دە، ءبىر ءسات ءوزىن-ءوزى سابىرعا شاقىردى: «قوي، بۇل پالە سىرتىمنان ءسوز ايتىپ، مازاق قىلار. ودان دا گۇلجايناعا ەسكەرتەيىن. «تانا كوزىن سۇزبەسە، بۇقا ءجىبىن ۇزبەيدى» عوي!»

 

* * *

ايەلى شاي قامىمەن اس ۇيدە ءجۇر ەكەن. ۇزىن مايكاسىن تەرىس كيىپ الىپتى. ماي شاشىراعان با، الدى سالتاق-سالتاق. كورگەن بويدا ىستىق قانى ويناپ باسىنا شاپتى:

– مىنا ءجۇرىسىڭ نە، اكەڭ!.. مەنىمەن بىرەۋ ىلەسىپ كەلسە، قايتەسىڭ؟! – دەپ اقىرىپ قالدى.

كۇيەۋىنىڭ مىنەزىن جاقسى بىلەتىن بيعايشا ءلام-ميم دەمەستەن اياعىنىڭ ۇشىمەن باسىپ بارىپ، جاتىن بولمەگە زىپ بەرىپ كىرىپ كەتتى دە، كىر-كىر ەسكى حالاتىن كيىپ شىقتى. «باسقا كيەتىن ەشتەڭە جوق پا؟» – دەپ تاعى ايعاي سالعىسى كەلدى دە، «اۋىرىپ ءجۇر عوي، بايعۇس، جۇرەگىن اۋىرتپاي-اق قويايىنشى» دەپ ءتىلىن تىستەي الدى. ۇرىسقىسى كەلگەننەن ۇرىسپايدى-اۋ، ءجۇرىس-تۇرىسى مەن ىستەگەن ءىسى كوڭىلىنە ەش قونبايدى-اق.

ۇلى مەن قىزى دا ۇيدە ەكەن. تۇلا بويى تۇڭعىشى جانار قىرىققا تولسا دا تۇرمىسقا شىقپادى، بىراق وعان ەش وكپەسى جوق. قاس-قاباعىنا قاراپ، قاشاندا قۇراق ۇشىپ تۇرادى. رەنجىتكەن، ۇياتقا قالدىرعان جەرى جوق. قۇدايعا شۇكىر، اقىلدى، ءبىلىمدى، جاۋاپكەرشىلىگى دە مول. جوعارى وقۋ ورنىندا ساباق بەرەدى. تالانتتى عالىم، ۇلاعاتتى ۇستاز. عىلىم دوكتورى، پروفەسسور. كەيدە قىزىنىڭ وڭ جاقتا وتىرىپ قالعانىنا ءوزىن دە كىنالايتىنى بار. ەكىنشى كۋرس وقىپ جۇرگەن كەزىندە: «ءسوز بايلاسىپ جۇرگەن جىگىتىم بار، قاراپايىم اۋىلدىڭ بالاسى، تۇرمىسقا شىقسام، قالاي قارايسىزدار؟» – دەپ رۇقسات سۇراعان. بايبىشەسى ەكەۋى دە اۋىلدان شىققاندارىنا قاراماي، «قاراپايىم اۋىلدىڭ بالاسى» دەگەنىنەن شوشىپ، «ءالى ەرتە، الدىمەن وقۋىڭدى ءبىتىرىپ، ديپلومىڭدى الىپ ال» دەگەندى سىلتاۋراتىپ، قۇتتى ورنىنا قونۋىنا كەلىسىم بەرمەگەن. ءبىر جاعىنان ون توعىزعا جاڭا تولعان ۇكىلى ءۇمىتىن بىرەۋگە جاستاي ايەلدىككە بەرۋگە كوڭىلى دە، كوزى دە قيماعان، شىنىمەن دە ءالى ەرتەرەك دەپ ويلاعان. اتا-اناسىنىڭ ءسوزىن جەرگە تاستاي الماعان يبالى بويجەتكەن كوزىنىڭ جاسىن بۇلاي-بۇلاي، ىشتەن تىنىپ قالا بەرگەن. اكە ەمەس پە، سودان كەيىن-اق قىزىنىڭ بويىنداعى كۇرت وزگەرىستى بىردەن بايقاعان. مىنەزى دە اشىق-جارقىن ەدى، توماعا-تۇيىق كۇي كەشتى. ەڭ جامانى، ەركەك اتاۋلىعا مۇلدە مويىن بۇرماي كەتتى. بار الدانىشى – وقۋ بولدى. جارىق جالعاننىڭ پەندەلىك قىزىقتارىنان كوڭىلى سۋىپ، عىلىمنىڭ سوڭىنا شىراق الىپ ءتۇستى. ارينە، عىلىمدا جەتكەن جەتىستىگى اۋىز تولتىرىپ ايتۋعا تۇرارلىق. بىراق جۇدىرىقتاي جۇرەگىندەگى شەر-شەمەن قاتقان توڭداي جىبىمەي كەلەدى.

كەۋدەسىن كەرە اۋىر كۇرسىنگەن جول­دى­باي­دىڭ كوڭىلى بۇزىلىپ، جالىنى قايتا باس­تاعان جانارىنان ىستىق جاس ىرشىپ ءتۇستى: «وبالىڭا قالدىم-اۋ، قارعام! كەشىرشى، اينالايىن!» – دەدى ىشتەي كۇبىرلەپ. وكىنىش وزەگىن ورتەپ، تاماعىنا وكسىك تىعىلدى.

قوناق بولمەدەگى ديۆاندا تۇرسيشەڭ تەلەفون شۇقىلاپ وتىرعان ۇلىنا ەجىرەيە قارادى. ول دا اكەسىنە كوزىنىڭ سۇعىن قادادى. شاشى مايلانىپ، ۇيپا-تۇيپاسى شىققان. بويىن اشۋ كەرنەدى: «تىم قۇرىماسا، دايىن تۇرعان سۋعا جۋىنىپ-شايىنىپ السا بولادى عوي! قارعايىن دەسەم – جالعىزىم، قارعامايىن دەسەم – جالماۋىزىم!» – دەدى دە قويدى ىشىنەن.

ۇلىنىڭ قاراسىن كورسە بولدى، قاراپتان-قاراپ جىنى قوزادى. ابدەن شارشاتقان، جۇرەگىن اۋىرتقان، جانىن جۇدەتكەن، جۇيكەسىن توزدىرعان. قاڭعىباسقا ۇقساعان سىقپىتىنا قاراپ جەر-جەبىرىنە جەتىپ، سىباپ سالعىسى كەلدى، بىراق تاعى ءوزىن-ءوزى سابىرعا شاقىردى. ويتكەنى ءسوز ۇعار بالانى كورىپ تە تۇرعان جوق. ابدەن كوڭىلى قالعان، جۇرەگى شايلىققان. ونىڭ ۇستىنە، مىنەزى دە شاتاق، باسىنان ءسوز اسىرمايدى. سىيلاماق تۇگىلى، بىردەڭە دەسە، اۋىز اشتىرماي، قاباعان يتشە ارسىلداي جونەلەدى.

وتىز سەگىزگە كەلسە دە، باس قۇرايىن، ەل قاتارلى ەڭبەك ەتىپ، تابىس تابايىن دەگەن نيەتى دە جوق. جالعىز ۇل بولعان سوڭ ماڭدايىنان شەرتپەي، ۇلدە مەن بۇلدەگە وراپ، ەركەلەتىپ وسىرگەن. جاتىپ ىشەر جالقاۋ، ساۋساعىنىڭ ۇشىن دا قيمىلداتقىسى كەلمەيدى. ومىرگە مۇلدە يكەمسىز، ءالى كۇنگە دەيىن تۇراقتى جۇ­مىسى دا جوق. وقۋدى دا جارىتپادى. العاشىندا «سەندەر سياقتى قۇل بولعىم كەلمەيدى، بيزنەس جاسايمىن، باي بولامىن، شالقىپ ءومىر سۇرەمىن»، – دەپ، ارى-بەرى شاپقىلادى. ونىسىنان تۇك شىقپادى.

تالاي مارتە ابىروي-بەدەلىن سالىپ ءجۇرىپ ءتاپ-ءتاۋىر قىزمەتكە دە ورنالاستىردى. بىراق ءبىر جەردە تۇراقتاپ ىستەمەيدى، شىعىپ قالا بەرەدى. بوتەن ادام ونىڭ ەركەلىگىن قاشانعى كوتەرسىن! جالعىز ۇلى ءدال وسىنداي سۋجۇقپاس بولادى دەپ كىم ويلاعان؟! ۇرىستى دا، ۇردى دا… ءتىپتى كوزىنەن جاس پارلاي وتىرىپ اقىل ايتقان كۇندەرى دە از بولعان جوق. وكىنىشكە قاراي، ونىڭ بارىنەن ەش قايىر بولمادى. تابىسكەر اكەسىنە ابدەن سەنىپ، يەك ارتىپ العان. قىرىققا كەلگەنشە موينىنا ءمىنىپ، تاپقان-تايانعانىنا ورتاقتاسىپ، ماسىل بولىپ كەلەدى. «قۇداي سالدى، ءبىز كوندىك!» دەپ، امالسىزدان بارىنە ءۇنسىز كوندىكتى. كونبەگەندە نە ىستەيدى؟!

ءوزى باردا اشتان ءولىپ، كوشتەن قالا قويماس. «جامان ايتپاي، جاقسى جوق»، ەگەر وقىستان ءبىر جاعداي بولا قالسا، نە بولماق؟! قايتىپ وتاۋ قۇرىپ، قالاي كۇن كورمەك؟ وسىنى ويلاسا، جۇرەگى سىزداپ، جانى جاي تاپپاي كەتەدى: «قاڭعىباس اتانىپ، كوشە كەزىپ، قوقىس جاعالاپ كەتپەسە جارار ەدى؟!»

قاراماعىنداعى ەكى ءجۇز ادامدى قاس-قاباعىمەن-اق ىقتىرىپ، الدىندا قۇرداي جورعالاتىپ قويسا دا، ۇلىنا ءسوزىن وتكىزە الماي-اق كەلەدى. سىرتتاي ەلدىڭ ءبارى بۇنى ءتورت قۇبىلاسى تۇگەل ادامداي كورەتىنى دە راس. قىزعانىپ، قىزىعا قارايتىنداردىڭ قاتارى دا از ەمەس ەكەنىن ىشتەي سەزەدى. سەبە­بى، قۇداي جولىن وڭعارىپ، جيىرما جەتى جاسىنان باستاپ ات ۇستىنەن تۇسپەي كەلەدى. گازەت-جۋرنال رەداكتورى، ۇلتتىق تەلە-راديو كورپوراتسياسىنىڭ توراعاسى سياقتى لاۋازىمدى قىزمەتتەر اتقاردى. ءبىر-ەكى مارتە جوعارعى كەڭەسكە دەپۋتات بولىپ تا سايلاندى. اتاق-ابىرويدان دا كەندە ەمەس. باسقاسىن ايتپاعاننىڭ وزىندە، قازاقستاننىڭ حالىق جازۋشىسى، مەملەكەتتىك سىيلىقتىڭ لاۋرەاتى. بىراق، نە كەرەك، بالالارىنىڭ باعى اشىلماي-اق قويدى.

انا عۇمىر بويى اراق ىشۋدەن قولى بوساماعان سارسەنبايدىڭ ۇلىن قاراشى، جاپ-جاقسى قىزمەت ىستەپ ءجۇر. اناۋ-مىناۋ ەمەس، مادەنيەت ءمينيسترىنىڭ ورىنباسارى. بالا-شاعالى. سونداي ءبىلىمدى، ىزەتتى ازامات. ەل اراسىندا سۇيكىمى دە بار. سونىڭ ارقاسىندا بۇرىندارى ەشكىم كوزگە ىلە بەرمەيتىن ءسار­سەنبايدىڭ دا مارتەبەسى ءوسىپ، ابىروي-بەدەلى ارتا تۇسكەن. بۇنداي بالادان اينالىپ كەت­پەيسىڭ بە؟! ءاي، بىراق، سارسەنبايدىڭ قاتىنى جانىن جەگەن پىسىق قوي. «بالاعا اناسىنىڭ ىقپالى كوبىرەك بولادى» دەگەن ءسوز راس ەكەن-اۋ!

جالعىز ۇلىنىڭ وسىنداي دەلقۇلى بولعانىنا كوبىنەسە ايەلىن كىنالايدى. كەيدە ءوزىن دۇنيەدەگى ەڭ باقىتسىز ادام سەزىنىپ كەتەدى. قايتسىن ەندى، قانشا باستىق بولسا دا، بۇل دا ەت پەن سۇيەكتەن جارالعان جۇمىر باستى پەندە. اكە رەتىندە قوس پەرزەنتىنىڭ تەڭدەرىن تاۋىپ، بالا-شاعالى بولعانىن، باقىتتى ءومىر سۇرگەنىن قالايدى. كەيدە اتا بولىپ، نەمەرە يىسكەگىسى كەلەدى. «اركىمنىڭ ءوز مۇڭى بار» دەگەن وسى: «مەندەگى – بار، سارسەنبايدا – جوق، ونداعى – بار، مەندە – جوق. ادامدىق تۇرعىدان العاندا، ماعان قاراعاندا اتاعى جوق، شاتاعى كوپ سارسەنباي باقىتتىراق. ەشكىمنىڭ باقىتىن قىزعانۋعا بولمايدى. تاۋبايىم، ءمينيستردىڭ ورىنباسارى بولماي-اق قويسىن، ءوزىم ورنالاستىرعان قىزمەتتى دوڭگەلەتىپ، قۇباتوبەل كۇن كەشسە دە جەتەر ەدى عوي. نەسىن جاسىرايىن، جاسىرعانمەن قۇداي كورىپ تۇر عوي، ءوزىم دە پەرىشتە ەمەسپىن، كۇنا دا جاسادىم، قىزمەتىمدى پايدالانىپ كوپ نارسەنى بەلدەن باسقان كەزدەرىم دە بولدى. ءالى كۇنگە دەيىن سۇلۋلارمەن ويناپ-كۇلۋدى دە قويا الماي كەلەمىن. – كوز الدىنا گۇلجاينا ەلەس بەردى، – بىلگىشتەر «ءومىر – بۋمەرانگ» دەيدى عوي. سول پەندەلىكتەرىمنىڭ ءبارى اينالىپ كەلىپ الدىمنان شىعىپ جاتىر-اۋ! پايعامبار جاسىنا كەلدىم. ەندى ءبارىن قويىپ، قۇدىرەتى كۇشتى قۇدايعا قۇلشىلىق ەتىپ، كۇنالارىمنان ارىلۋدىڭ قامىن جاساۋ كەرەك شىعار».

سانسىز ويلار قاۋمالاپ، سانسىراتىپ-اق تاستادى. دەل-سال كۇيدە داستارحان باسىنا كەلىپ وتىردى. بۇگىنگى جاڭالىعىن ءباي­بىشە­سىمەن بولىسپەكشى بولىپ، جايمەن ءسوز باستادى.

– باعانا جۇمىسقا جۇمانازار كەلىپ كەتتى، – دەدى جوتكىرىنىپ.

– ول قىزىلكوز نەعىپ ءجۇر؟ – دەدى بيعايشا شاي قۇيىپ جاتىپ.

جولدىباي بۋى بۇرقىراعان قۋىرداقتان ءبىر قاسىق الىپ، اۋزىنا سالىپ جىبەرىپ، شايناڭداعان كۇيى:

– جازۋشىلار وداعىنداعى… پروزا كەڭەسىنىڭ توراعاسى عوي… ««الاش» سىي­لىعىنا… جاڭا شىققان كىتابىڭدى ۇسىن… بايگەنى شاپپاي الاسىڭ…» – دەيدى. سونى ايتۋ ءۇشىن… كەلىپتى. – دەدى ءسوزىن ءۇزىپ-سوزىپ.

– ول قالايشا جاناشىر بولا قالعان؟

– ءاي، سەن قويشى وسى، ا، اۋزىڭا كەلگەندى كوكىمەي. ادامشا كەلىپ، ءمان-جايدى ءتۇسىندىرىپ كەتتى. ونىسىنا راحمەت! بىراق سىيلىقتان باس تارتقالى وتىرمىن.

– نەگە؟ – بايبىشەسى ۇرپيە قارادى.

– جاستارمەن جاعالاسىپ جارىسقا ءتۇس­كەنىم ۇيات بولار. ءارى ءامىرجان دا «كەرەگى جوق» دەپ وتىر.

– ۇياتى نەسى؟! ءوز ەڭبەگىڭ عوي! بىرەۋدەن بىردەڭەنى تارتىپ نەمەسە ۇرلاپ الىپ جاتىر­سىڭ با؟ وسى سەن امىرجانعا تىم كوپ سەنەسىڭ. ول ماعان مۇلدە ۇنامايدى. تىم جىلتىر، ءسوزىنىڭ ءپاتۋاسى جوق. بىلە-بىلسەڭ، ول سەنى كورە المايدى. اتاق-ابىرويىڭدى قىزعانادى.

– ونىڭ ءسوزىنىڭ جانى بار. سىيلىقتى الارمىن-اۋ، مىڭ دوللاردى دا قالتاما باسارمىن. بىراق ابىروي تاپپاسپىن.

اقشانى ەستىگەندە بيعايشانىڭ كوزى جايناپ كەتتى.

– ءاي، سەنىڭ وسى ەسىڭ دۇرىس پا؟ مىڭ دول­لاردان باس تارتىپ…

– اينالايىن-اۋ، اقشادان دا قىمبات نارسەلەر بار عوي.

– اقشادان قىمبات نە بار، ءتايىرى؟ – بيعايشا ەرنىن سىلپ ەتكىزدى.

وسى كەزدە تاۋباي سوزگە ارالاستى:

– اكە، قازىر اقشاسىز تۇك بىتپەيدى. ءبىر شارۋا باستايىن دەپ ەدىم، ماعان الىپ بەرىڭىز. ءدال قازىر مىڭ دوللارداي اقشا كەرەك بولىپ تۇر. – دەدى اۋزىنان تۇكىرىگى شاشىراپ.

– سەن، قويشى وسى، – جولدىباي ۇلىنا ەجىرەيە قارادى، – تالاي مىڭ دوللار بەردىم عوي. قايدا سونىڭ ءبارى؟.. ۇشتى-كۇيلى جەلگە ۇشىپ كەتتى عوي!

– ءيا، تالاي قولدادىڭىز، – دەدى تاۋباي جۋاسي قالىپ، – جولىم بولمادى. تاعى ءبىر مارتە قولداپ جىبەرىڭىز. مۇمكىن وسى جولى قولىم ءجۇرىپ، ءىسىم العا باسىپ كەتەر.

– تاۋبايجانعا الىپ بەر، كورسىن تاعى ءبىر مارتە باعىن سىناپ. قاشانعى وسىلاي ۇيدە ومالىپ وتىرا بەرەدى؟! – بيعايشانىڭ داۋىسى جارىقشاقتانىپ شىقتى.

– شىنىمەن تىرلىك باستايمىن دەسە، بىلاي-اق تاۋىپ بەرەر ەدىم عوي! ءاي، بىراق… بۇل بىردەڭە ىستەيدى دەگەنگە سەنبەيمىن! – قاباعى قاتۋلانىپ كەتكەن جولدىباي قولىن ءبىر-اق سىلتەدى.

– «بىراقتى» قوي، – بايبىشەسىنىڭ داۋىسىنان ءدىرىل ءبىلىندى، – مەسەلىن قايتارما، بالانىڭ!

– بۇل بالا ەمەس، پالە بولدى عوي!.. مەنى ءول­تىرمەي تىنباس!..

اشۋ قىسقان جولدىباي قولىنداعى قۋىرداق جەپ وتىرعان قاسىعىن داستارحانعا تاستاي سالدى. «قايتسىن ەندى، انا عوي، ءالى دە ءۇمىتى بار، – دەدى كوڭىلى استاڭ-كەستەڭ بولىپ، – بۇل سورلى ادام بولمايدى عوي!»

– اكە قارعىسى اۋىر بولاتىنىن ءوزىڭ دە بىلەسىڭ عوي. سونشا قارعانىپ نە بولدى، ساعان؟!. – ايەلىنىڭ يەگى كەمسەڭ قاقتى.

– ۇلىڭ ەكەۋىڭ ەكى جاقتاپ ابدەن شارشات­تىڭدار عوي!

– قۇداي-اۋ، نە ىستەدىك؟

– نە ىستەمەدىڭدەر!.. – ۇستەلدى جۋان جۇدى­رى­عىمەن قويىپ قالدى. – مەنەن باسقا بىرەۋ بولسا، باياعىدا كەتىپ قالار ەدى.

– قايدا كەتەسىڭ؟

– كەتەم دەسەم، باراتىن جەر تابار ەدىم!

– وي، سەن دە ءبىر، قايداعى-جوقتى ايتىپ… – بي­عايشا ءسوزىن اياقتاي الماي، قىستىعا جىلاپ جىبەردى.

– كەتسە، جولى بولسىن! – تاۋبايدىڭ كوزى الاق-جۇلاق ەتتى، – بىلەمىز عوي، بۇنىڭ نە ىستەپ جۇرگەنىن!

– نە ىستەپ ءجۇرمىن، ءيتتىڭ بالاسى؟! – جولدىباي اقىرىپ قالدى.

– ونى وداقتاعى قىز-جىگىتتەردەن سۇرا. – ۇلىنىڭ قايتار ءتۇرى جوق. – ولار ءتىپتى بىزدەن ارتىق بىلەدى.

– سەن بىتكەن ادامسىڭ! – قاتتى كەتتى.

– نە دەپ تۇرسىڭ-ەي؟! – تاۋباي زىلدەنە ورنىنان اتىپ تۇردى. – مەنىڭ ءوستىپ سورلاپ جۇرگەنىم، ءارى-بەرىدەن سوڭ سەنىڭ كەسىرىڭ!

– اسىراپ-جەتكىزگەننەن باسقا نە ىستەدىم، ءيتتىڭ بالاسى؟

– دۇرىس تاربيە بەرمەدىڭ! قىدىرىپ، قىزىق قۋىپ ءجۇردىڭ! سەنىڭ بار كۇناڭدى مەن ارقالاپ ءجۇرمىن! – دەدى تاۋباي كەۋدەسىن ۇرعىلاپ. – قارعاپ-قارعاپ، جولىمدى جاۋىپ تاستادىڭ! قارعىسىڭ، ءوز باسىڭا كورىنسىن!

– قارعايىن دەسەم – جالعىزىمسىڭ، قار­عامايىن دەسەم – جالماۋىزىمسىڭ! – جولدىباي اۋىر كۇرسىندى.

– اسىقپا، مەنەن دە قۇتىلار ءسات جاقىنداپ قالدى. دەگەنىڭە جەتەسىڭ!..

– ۇرىس-كەرىسسىز وتكىزەر كۇنىمىز بولار ما ەكەن؟! – دەدى باعانادان بەرى سوزگە ارالاسپاي ءۇن-ءتۇنسىز ءۇرپيىپ وتىرعان جانار جانارى جاساۋراپ. – قاجىدىم ابدەن! ءومىر سۇرگىم دە كەلمەيدى.

قىزىنىڭ ءسوزى قاتتى اسەر ەتكەن جولدىباي وڭ قولىنىڭ ساۋساقتارىمەن ماڭدايىن سيپالاپ وتىرىپ قالدى: «مەن ۇرىسايىن دەپ ۇرىسپايمىن عوي، جارىعىم-اۋ، كورىپ وتىرسىڭ عوي، ۇرىستىرادى عوي. ابدەن مەزى بولعاننان با، ءوزىمدى-ءوزىم ۇستاي الماي قالامىن. ارتىعىراق كەتىپ قالدىم-اۋ!.. – جۇرەگى شانشىپ ءوتتى، – جالعىز ۇلىمنان وسىنداي اۋىر سوزدەر ەستيمىن دەپ ويلاپپىن با؟! اكە مەن بالانىڭ اراسى وسىنشالىقتى سۋيدى دەسە، ەشقاشان سەنبەس ەم. ءتىپتى دۇشپاندارىمنىڭ ەشقايسىسى دا ءدال وسىلاي جانىمدى كۇيزەلتىپ، ەڭسەمدى ەزە العان جوق!.. كورەسىنى، جالعىز ۇلىمنان كوردىم عوي!..»

ءبىر جاعىنان ايەلىن دە ايايدى. اقىلى قىس­قالاۋ بولعانىمەن، جۇرەگى جۇمساق، جانى نازىك. قۋلىق-سۇمدىعى دا جوق، تۇرعان بويى وسى. اندا-ساندا كۇڭكىلدەپ قوياتىنى بولماسا، بۇل نە دەسە دە كونە بەرەدى. انا ەمەس پە، ۇلى مەن قىزىنىڭ شاڭىراق كوتەرمەگەنى ونىڭ دا جانىنا قاتتى باتادى. جۇرەگى شەر-شەمەنگە تولى. بىراق قولىنان قۇر جىلاعاننان باسقا نە كەلسىن؟!

ءىشىن جارىپ شىققان پەرزەنتتەرىن ويلاي-ويلاي اۋرۋعا دا شالدىقتى. كەيىنگى كەز­دەرى ىڭقىل-سىڭقىلى تىپتەن كوبەيىپ كەتتى. «بالالارىمنىڭ اناسى عوي، امان بولسىنشى! – دەپ قويادى جانى اشىپ. – مىڭ دوللاردى الىپ، قولىنا ۇستاتپاسام… ءوزى الا ما، ۇلىنا بەرە مە، ءوزى ءبىلسىن! ال انا اقشا تۇرا بەرسىن. ول وزىمە كەرەك. كەيىنگى كەزدەرى گۇلجاينا دا اقشا دامەتىپ، قىڭقىلداپ ءجۇر…»

* * *

كۇندە ءتۇس الەتىندە ءبىر ساعاتتاي كوز شىرىمىن الىپ الاتىن ادەتى بار ەدى. بۇگىن شارۋاسىن تىندىرىپ الۋدى ويلاپ، جۇمىسىنا كۇندەگىدەن ەرتەرەك كەلدى. گۇلجاينا تۇسكى استان ءالى كەلە قويماپتى. ەسىكتى ءوزى اشىپ كىردى. قارا كرەسلوسىنا جايعاسا بەرىپ، تاعى وي قارمادى: «نەگىزى، بيعايشا دۇرىس ايتادى، شىنىندا دا، بىرەۋدەن ءبىر نارسە تارتىپ، بولماسا، ۇرلاپ الايىن دەپ جاتقان جوقپىن. ۇسىنسام، ءوز ەڭ­بەگىم. ءارى-بەرىدەن سوڭ، سىيلىق الام با، المايىن با، كىمنىڭ نە شارۋاسى بار؟ ءوزىڭدى شىنىمەن مىقتى ساناساڭ، قايتا وسىنداي الامان بايگەلەرگە اتىڭدى قوسىپ، باعىڭدى سىناپ كورۋ كەرەك. بۇل وزىڭە دە، شىعارماڭا دا پايدالى. ەسىمىڭ ەل اۋزىندا جۇرەدى، شىعارماڭ وقىلادى. جاقسى بولسا دا، جامان بولسا دا، جۇرت پىكىرىن ايتادى. ياعني، تەگىن جارناما. بۇدان ۇتپاسام، ۇتىلا قويماسپىن. شىعارماڭ جاقسى بولسا، بايگە الا الماي قالساڭ دا، جەڭىسكە جەتكەنىڭ. ويتكەنى اركىمنىڭ ءوز جەڭىم­پازى بولادى.»

وسىنداي وي تۇيگەن جولدىباي جاڭا كىتا­بىن «الاش» سىيلىعىنا ۇسىنۋ كەرەك دەپ شەشتى. ساماتتى شاقىرىپ الدى دا، ونىڭ قولىنا جاڭا شىققان كىتابىنىڭ بەس داناسىن ۇستاتىپ:

– مىنانى جازۋشىلار وداعىنداعى قايىر­نيسا دەگەن ادەمى كەلىنشەككە اپارىپ بەر. حالىقارالىق «الاش» سىيلىعىنا ۇسىنىلعانداردىڭ قاتارىنا قوسىپ قويسىن! – دەدى تاپتىشتەي تاپسىرىپ.

– ماقۇل! قاتىرام! – بەس كىتاپتى قولتى­عىنا قىسقان سامات شالت قيمىلداپ، بۇرىلىپ جۇرە بەردى.

* * *

ارادا بىرەر اپتا وتە شىقتى. بۇگىن كۇن سارسەنبى. ياعني، ءساتتى كۇن. جولدىباي جۇ­مى­سىنا ەرتەرەك كەلگەن. ويتكەنى بۇگىن «الاش» سىيلىعىنىڭ تاعدىرى شەشىلەتىن كۇن. الدىنداعى تىزىمگە تاعى ءبىر مارتە كوز جۇگىرتتى. جازۋشىلار وداعىنداعى حاتشى دوسى: «وسىلارمەن جۇمىس ىستە، ونسىز قيىنداۋ بولادى»، – دەپ، «الاش» سىيلىعىن بەرۋ جونىندەگى كوميسسيا مۇشەلەرىنىڭ ءتىزىمىن بەرىپ جىبەرگەن. قولىنا قارىنداشىن الىپ، كىمنىڭ وزىنە داۋىس بەرەتىنىن بەلگىلەي باستادى. «مىناۋ ءسوزسىز داۋىس بەرەدى، اناۋ دا قالىس قالا قويماس… بەكەڭ ەندى ءوزىمىز عوي! توكەڭ دە دوس-جار ادام. سەكەڭ دە ۋادەسىندە تۇراتىن جىگىت… قۋان… ءوز باۋىرىم عوي!..» ءبارىن بەلگىلەپ، قوسۋ بەلگىسىمەن تياناقتاپ تا قويدى. تەك ءبىر فاميلياعا ەرەكشە شۇقشيدى. «ءاي، وسى بىرەۋ ماعان داۋىس بەرە قويماس…» تاعى بىرەۋدىڭ ەسىم-سويىنا كو­بىرەك كوز قادادى. «بۇنىڭ دا ماعان داۋىس بەرۋى ەكىتالاي… جارايدى، ەكى داۋىس ەشتەڭە شەشپەس!»

قارا كارىنداشپەن سول ەكەۋىنىڭ اتى-ءجونىن ءوشى كەتكەندەي سىزعىلاپ، شيمايلاپ تاستادى. وسى كەزدە ۇستەلىنىڭ ۇستىندە تۇرعان قارا تەلەفون شىلدىر ەتە ءتۇستى. جالما-جان ترۋبكاسىن كوتەرىپ، «اللو» دەۋى مۇڭ ەكەن، ار جاقتان «اس­سالاۋماعالەيكۋم» دەگەن تانىس داۋىس ەستىلدى. بىردەن تانىدى. وزىنە ءجيى حابارلاسىپ، وداقتاعى جاڭالىقتاردى جەتكىزىپ تۇراتىن جاس جازۋشى ايبار ايداروۆ. امان-ساۋلىقتان سوڭ:

– اعا، بۇگىن «الاش» سىيلىعىنىڭ تاعدىرى شەشىلەتىنىن بىلەسىز عوي؟..

– ءيا، كەشە جۇمانازار ەسكەرتكەن، – دەدى سابىرلى قالپىن ساقتاپ.

– مەن سول جۇمانازار اعانىڭ تاپسىرماسى بويىنشا حابارلاسىپ تۇرمىن. وتىرىس ساعات وندا باستالادى. ءوزىڭىز ىشىندە بولعانىڭىز ءجون! – دەدى ايبار جاناشىرلىق تانىتقانداي.

– جوعا، باۋىرىم، مەنى اۋرە عىپ قاي­تە­سىڭدەر؟ وزدەرىڭ وتكىزە بەرسەڭدەرشى.

– اعا، ءوزىڭىز قاتىسپاساڭىز، جاعداي قيىن­داۋ بولايىن دەپ تۇر. مۇندا سىزگە قارسى جۇمىس ىستەپ جاتقان ادامدار بار.

– نيەتىڭە راحمەت، باۋىرىم! تۇك كورمەگەن تەكسىزدەي سۇمىرەيىپ وتىرعانىم ۇيات بولار.

– ونىڭ نەسى ۇيات، اعا! ەگەر كەلمەسەڭىز، سىيلىقتى الا الماي قالۋىڭىز مۇمكىن. مىنە، ۇياتتىڭ كوكەسى سوندا بولادى. «جولدىباي مالدىبايۇلى «الاش» سىيلىعىنا ۇسىنىلىپ، الا الماي قالىپتى» دەگەن اتىنىڭ ءوزى جامان ەمەس پە! سوندىقتان كەلگەنىڭىز ءجون. قۇدايعا شۇكىر، ابىروي-بەدەلىڭىز اسپانداپ تۇر، جاي عانا قارا كورسەتۋىڭىزدىڭ ءوزى، كەز-كەلگەن دۇشپانىڭىزدىڭ مىسىن باسىپ تاستايدى عوي!

– جاقسى، باۋىرىم، ءتۇسىندىم! ويلانىپ كورەيىن، – دەپ ترۋبكانى ورنىنا قويا بەرگەن.

تاعى دا ويعا باتتى: «ءاي، شىنىندا دا، ۇسىنىلىپ تۇرىپ، الا الماي قالسام ۇيات ەمەس پە؟! ەلدە نە شارۋام بار، نە دەسە، و دەسىن، بارسام، بارايىن. ەڭ باستىسى، سىيلىقتى الىپ، قانجىعامدى مايلاپ قايتسام بولدى ەمەس پە؟!» دەگەن شەشىمگە كەلىپ، ورنىنان كوتەرىلدى.

 

* * *

بۇل كەلگەندە ەكىنشى حاتشىنىڭ كابينەتىنە كوميسسيا مۇشەلەرى تەگىس جينالىپ، ىسكە كىرىسۋگە تاس-ءتۇيىن دايىن وتىر ەكەن. ءبارى جاپاتارماعاي ورىندارىنان اتىپ-اتىپ تۇرىسىپ، كەزەكپەن سالەم بەرىپ، قول الىسىپ، قۇراق ۇشا امانداستى. جولدىباي دا وڭتايلى ءساتتى ۇتىمدى پاي­دالانىپ قالعىسى كەلىپ، ارقايسىنا جەكە-جەكە كوڭىل ءبولىپ، حال-جاعداي سۇراسىپ، جىلى شىراي تانىتتى.

ءسوزدى توردە وتىرعان ادىلقازىلار القاسى­نىڭ توراعاسى جۇمانازار سەرىكباي باستادى. تاماعىن كەنەي جوتكىرىنىپ الدى دا، ءۇمىت­كەرلەردىڭ ەسىمىن كەزەگىمەن اتاپ شىقتى:

– جولدىباي مالدىبايۇلىن بىلمەيتىن قازاق جوق شىعار. تانىستىرىپ جاتۋدىڭ ءوزى ارتىق، – دەپ سىرعىتىپ وتە شىقتى دا، باسقا ۇمىتكەرلەرگە كەڭىرەك توقتالدى. اسىرەسە، انا ءبىر ءوزىنىڭ جەرلەس ءىنىسى – وركەن سارسەن دەگەن جاس جازۋشىنى كوپىرتىپ كوپ ماقتادى. «ارينە، ول، شىنىندا دا، تالانتتى قالامگەر. بىراق مەنىڭ شىعارماشىلىعىم تۋرالى دا از-كەم ايتىپ وتسە نەسى كەتەر ەدى»، – دەدى ىشتەي وكپە ارتىپ.

– كانە، كىم نە ايتادى؟ ويلارىڭىزدى اشىق بىلدىرىڭىزدەر، – دەپ توراعا ءسوزىن اياقتاعان.

كوميسسيا مۇشەلەرى كەزەگىمەن ءسوز الىپ، ءوز وي-پىكىرلەرىن ورتاعا سالدى. ءبىر قۋانعانى، ءبارى بۇنى ءبىر كىسىدەي ماقتادى. شىنى كەرەك، ماقتاۋ مەن ماراپاتتان كەندە بولىپ جۇرمەسە دە، ارىپتەستەرىنىڭ باعالاۋى ءبىر بولەك قوي، شىركىن، جانى جادىراپ، كوڭىلى مارقايىپ-اق قالدى. باسقا ۇمىتكەرلەر جايىنا قالدى، توراعانىڭ سوزىنەن باسقا ولار تۋرالى كوپ ەشتەڭە ايتىلا قويمادى. ءبارى الدىن-الا كەلىسىپ العانداي:

– «جولدىباي مالدىبايۇلى – ادەبيەتكە ۇلكەن دايىندىقپەن كەلگەن، ءوز ءۇنى، ايشىقتى قولتاڭباسى بار، وزىنە عانا ءتان قالامگەرلىك مەكتەبىن قالىپتاستىرعان وتە تالانتتى جازۋشى. قازىرگى قازاق پروزاسىندا جولدەكەڭنىڭ الدىنا تۇسەر پروزاشى جوق، ادەبيەتىمىزگە ءدال وسى اعامىزداي ەڭبەك سىڭىرگەن قالامگەرلەر سيرەك. بۇل كىتابى دا قازاق ادەبيەتىنە قوسىلعان قوماقتى ۇلەس» دەگەن سىڭايداعى سوزدەردى بىرىنەن سوڭ ءبىرى ءسال-ءپال ءوڭىن وزگەرتىپ ايتىپ جاتتى. ەڭ باستىسى، «جولدىباي مالدىبايۇلىنىڭ جاڭا شىعارماسى حالىقارالىق «الاش» ادەبي سىيلىعىنا ابدەن لايىق» دەگەندى دە ەشكىم ۇمىتقان جوق.

قالامداستارىنان جاقسى ءسوز ەستىپ، مەرەيى تاسىعان جولدىبايدىڭ توبەسى كوككە ءبىر ەلى عانا جەتپەي قالدى. «كەلگەنىم دە جاقسى بولىپتى عوي، – وزىنە-ءوزى ءدان ريزا. – ەندى سىيلىقتى مەن الماعاندا، كىم الادى؟!» ءتىپتى «داۋىس بەرە قويماس» دەگەن كۇدىك-كۇمانمەن تىزىمنەن اتى-جوندەرىن سىزىپ تاستاعان ءوزى قۇرالپاس ەكى جازۋشىنىڭ ءبىرى بۇنى «شاشاسىنا شاڭ جۇقپاس حاس جۇيرىك» دەپ ماقتاۋىن اسىرسا، ال ەكىنشىسى ءتىپتى قىزدى-قىزدىمەن «شاپپاي بايگە الاتىن بايگەتورى» دەپ باعالادى. قىسقاسى، قۇداي بۇيىرتسا، ءجۇز پايىز داۋىس الىپ، حالىقارالىق «الاش» سىيلىعىن قانجىعاسىنا بايلايىن دەپ تۇر. ەندى سىيلىقتى الارىنا سەنىمدىلىگى كۇشەيىپ، قالاي جۋدى ويلاستىرا باستادى. «وتىرىس بىتە ساپ كوميسسيا مۇشەلەرىن ۇيگە شاقىرسام با ەكەن؟! ءيا، سول دۇرىس شىعار. مەي­رامحاناعا اپارسام، مىڭ دوللاردىڭ ءوزى جەتپەي قالار. قوي، بيعايشاعا ەسكەرتىپ قويايىن، اس-سۋىن ازىرلەي بەرسىن.»

ەپپەن باسىپ سىرتقا شىقتى دا، دەرەۋ بايبىشەسىنە تەلەفون شالدى، ار جاقتان «ءيا، نە بولدى، الدىڭ با؟» دەگەن داۋىس ساڭقىلداپ شىقتى. ايەلىنە ءبىر نارسەنى ءتۇسىندىرۋدىڭ وزىنە ءبىراز ۋاقىت كەرەك ەكەنىن جاقسى بىلەتىن جولدىباي «ءبارىبىر الامىن عوي» دەگەن ويمەن ءسوزدى كوبەيتكىسى كەلمەي، اسىعىس-ۇسىگىس: «ون بەس ادامعا شامالاپ قازانعا ەت سال. ءاي، انا جول­عىداي تاقۇل-تۇقىل بولىپ، تاعى ۇياتقا قالىپ جۇرمەيىك، مولىراق سال. باسقا دا ءىشىم-جەمىڭدى ازىرلەپ، داستارحاندى جايناتىپ قوي. كەشىكپەي بارىپ قالامىز!» – دەدى دە، جاۋاپ تا كۇتپەستەن جالما-جان تەلەفونىن وشىرە سالىپ، جوقتىعىمدى پايدالانىپ داۋىس بەرىپ قويماسىن دەگەن ساقتىقپەن اياعىن جىلدامداتا باسىپ ىشكە ەندى.

شىنىندا دا، كوميسسيا مۇشەلەرى داۋىس بەرۋگە جينالىپ جاتىر ەكەن. توراعا ىڭى­رانىپ:

– جولدەكە، مەن ءسىزدى نەگە كەتىپ قالدى ەكەن دەپ ويلانىپ وتىر ەدىم. قايتىپ كەلگەنىڭىز قانداي جاقسى بولدى، – دەي كەلىپ، وتىرعاندارعا جاعالاي كوز تاستاپ، – كانە، داۋىس بەرەيىك. ادىلەتتى بولۋ ءۇشىن داۋىس جاسىرىن بەرىلەدى. ءبىر­اق كوز الدارىڭدا سانالادى. وسىعان كەلى­سەمىز بە؟ – دەدى جان-جاعىنا ماڭعازدانا قاراپ.

– ءيا، دۇرىس! كەلىسەمىز! – دەدى ءبارى ءبىر كىسى­دەي شۋ ەتە ءتۇسىپ. – سول دۇرىس!

– ەندەشە، نە تۇرىس، ىسكە كوشەيىك!

اركىم ءوزى تاڭداعان ادامنىڭ اتى-ءجونىن جازىپ، ورتاداعى شىنى جاشىككە بىرتىندەپ سالا باستادى. جولدەكەڭ ءمىز باقپاي باقىلاپ وتىر. كوڭىلىندە ەش كۇدىك-كۇمان جوق. سىيلىقتى الاتىنىنا نىق سەنىمدى. باس اينالدىرار ماق­تاۋ سوزدەر ەستىسە، سەنىمدى بولماي قايتسىن! ونىڭ ۇستىنە، ءوز ويىنشا باسەكەلەستەرىنىڭ اراسىندا بۇنىمەن ۇزەڭگى قاعىستىرار دا ەشكىم جوق.

كوميسسيا مۇشەلەرى كەزەگىمەن داۋىس بەرىپ، قايتادان اركىم ءوز ورنىنا جايعاستى. ءار قيمىلدى قالت جىبەرمەي قاداعالاپ وتىرعان جۇمانازار سەرىكباي جوتكىرىنىپ قويىپ:

– كانە، ساناق كوميسسياسىنىڭ مۇشەلەرى، جاشىكتى اشىپ، داۋىستى ەلدىڭ كوزىنشە ساناڭ­دار، – دەدى قوقيلانىپ. – كىم قانشا داۋىس ال­دى ەكەن؟

ءۇش قالامگەر جاشىكتى اشىپ، داۋىستى ساناي باستادى. ءبىر-بىرىنە كوز قيىقتارىن سالىپ قويادى. اسىقپاي، قايتا-قايتا سانادى. ءبارى كوزبەن باعىپ وتىر. ءبىر كەزدە «ساناپ بولدىق» دەگەن سىڭاي تانىتقان ساناقشىلار جالتاقتاي توراعاعا قاراعان. جۇمانازار تاعى دا ماڭعازدانا:

– كانە، بىلەيىك، كىم قانشا داۋىس جيناپ­تى. ارامىزدا ءبارىمىز قۇرمەت تۇتاتىن جولدەكەڭنىڭ ءوزى وتىر، ۇلكەنىن سىيلايتىن حالىقپىز، اعامىزدان باستاڭدار، – دەدى ءسوزىن نىعارلاپ.

ساناق كوميسسياسىنىڭ مۇشەلەرى ءبىر-ءبىرى­نە «سەن ايت… سەن ايت» دەگەندەي جاۋتاڭداي قاراستى. قاباقتارى سالبىراپ، وڭدەرى قۋارىپ، قيپاق قاقتى.

جولدىبايدىڭ كوڭىلىنە كۇدىك ۇيالاپ، ءىشى قىلپىلداپ قويا بەردى: «مىنالارعا نە كورىندى-ەي؟! سۇرىڭدى ۇرايىنداردىڭ سۇرلارى قاشىپ كەتتى عوي، تۇگە!»

– سەندەرگە نە بولدى؟ تاسكەرەڭ بولىپ قال­عاننان ساۋمىسىڭدار، – دەدى جۇمانازار داۋىسىن كوتەرە، – «جولدەكەڭ قانشا داۋىس الدى؟» دەپ سۇراپ تۇرمىن عوي؟..

سول ءسات قىزىل بەت جىگىت ۇيقىدان شوشىپ ويانعان جانداي جان-جاعىنا جالتاقتاي قاراپ:

– جولدەكەڭە… ءبىر-اق… ادام داۋىس… بە­رىپتى، – دەدى كۇمىلجي ءتىل قاتىپ.

– ءتايت، نە دەيدى؟ – دەدى توراعا تاڭدانىسىن جاسىرا الماي، – مۇمكىن ەمەس، دۇرىستاپ ساناڭ­دار!

ساناق كوميسسياسىنداعى ۇشەۋدىڭ ءبىرى – پايعامبار جاسىنا كەلگەن، كىمگە بولسىن بەتىڭ بار، ءجۇزىڭ بار دەمەي، ءوز ويىن اشىق ايتىپ سالاتىن بورانباي جاسىن شىداي المادى:

– وزدەرىڭ كورىپ وتىرسىڭدار عوي، ءۇش رەت قايتالاپ سانادىق. – دەپ دۇرسە قويا بەردى، – ەندى مەنەن باسقالارىڭ داۋىس بەرمەسەڭدەر، جوق داۋىستى جەردەن قازامىز با؟!

ەشكىم قارسى داۋ ايتا المادى. جولدىباي ءلام-ميم دەپ ءتىل قاتقان جوق. قاباق-باسى سالبىراپ، اقىرىن جىلىستاپ شىعا بەرگەن. «ءاي، وزىمە دە وبال جوق! بەكەر-اق كەلدىم! ماسقارا بولدىم-اۋ!» – دەدى ىشتەي ءوزىن-ءوزى كىنالاپ.

الگىندە داۋىس ساناعان قىزىل بەت جىگىت ارتىنان ىلەسە شىقتى:

– اعا، مىنالاردىڭ ءبارى ەكىجۇزدى ەكەن عوي. جاڭاعى ءبىر داۋىس مەنىكى، اعا! – دەدى ەلپەك قاعىپ. – ءبارى سىزگە داۋىس بەرەتىن شىعار دەپ ويلاپ ەم.

جولدىباي وعان جاۋاپ قاتپادى، ءتىپتى موينىن بۇرىپ قاراعان دا جوق. ەسىك الدىندا تۇرعان قىزمەتتىك كولىگىنە كەلىپ وتىردى دا، جۇرگىزۋشىگە:

– جۇمىسقا تارت! – دەدى بۇيىرا.

كەۋدەسىن كەرە اۋىر كۇرسىندى دە، قالتاتەلە­فو­نىن قولىنا الىپ، گۇلجايناعا قوڭىراۋ شالدى.

– قۇتتىقتاي بەرۋگە بولاتىن شىعار، ءا، تورەم؟ – حاتشى قىزدىڭ داۋىسى ساڭقىلداي شىقتى.

شىندىقتى ايتۋعا نامىستانىپ:

– ارينە، – دەدى سىزدانىپ.

– قۇتتى بولسىن! جۋامىز عوي!

– البەتتە. كەلە جاتىرمىن، كەتىپ قالما. – قىسقا قايىردى.

كولىك جۇرگىزۋشىسىنىڭ كوزىنشە ارتىق-اۋىز ءسوز ايتقىسى كەلمەي، تەلەفونىن وشىرە سالدى. سول ءسات بايبىشەسى قوڭىراۋ شالدى:

– جولدىباي، قاشان كەلەسىڭدەر؟ – داۋىسىنان قۋانىشتىڭ لەبى ەسەدى. – ءبارى دايىن.

– بيعايشا، – دەدى تىستەنىپ، – قۇلادىم!

– ويباي، كوتەك، قايدان قۇلاپ ءجۇرسىڭ؟

– قايدان بولۋشى ەدى؟! سىيلىقتان… – داۋىسى ءزىلدى شىقتى.

– «داستارحان جايا بەر» دەگەنگە العان ەكەن دە­سەم.

– از-كەم كىدىرىپ قالدى، – نە بولدى، ءوزى؟

– كەيىن ايتامىن، – دەدى داۋىسى قات­قىل­دانىپ، – بۇگىن مەنى كۇتپەي-اق قويىڭدار. شۇعىل شارۋامەن استاناعا ۇشىپ بارامىن.

– ۇيگە سوقپايسىڭ با؟

– ۇلگەرمەيمىن، ۋاقىت تىم تىعىز. سەگىزدەگى ۇشاققا ۇلگەرۋىم كەرەك. ەرتەڭ ساعات وندا اقور­دادا جيىن وتەدى ەكەن. پرەزيدەنتتىڭ ءوزى قاتىساتىن كورىنەدى.

– جولىڭ بولسىن! – داۋىسى بۇزىلىپ كەتكەن بايبىشەسى تەلەفونىن سوندىرە سالدى.

«قاتىندى الداي المايسىڭ! سەزىپ قويدى، اكەڭ… ۇيگە بارىپ، كوز الداۋ ءۇشىن كيىم-كەشەكتى اۋىستىرىپ شىعۋىم كەرەك پە ەدى؟! ءاي، بىراق تاپ قازىر ىرعالىپ-جىرعالىپ جۇرۋگە ۋاقىت تا، كوڭىل كۇي دە جوق قوي! – جول­دىبايدىڭ كوڭىلى ءتۇسىپ كەتكەنىمەن، وعان ونشا باس قاتىرا قويمادى. – ءاي، قويشى، قايدا بارار دەيسىڭ؟! ارى كەتسە، تۋلاپ-تۋلاپ قويار! – قالتاسىنان قول ورامالىن الىپ، ماڭدايىنان شىپ-شىپ شىققان تەردى جايلاپ ءسۇرتىپ قويدى. – بۇگىن ءبىر دەمالماسام… شارشادىم… شارشاتتى ءبارى…»

قالتاتەلەفونى قايتا شىلدىرلادى. جۇمانازار ەكەن. كوتەرسەم بە، جوق پا دەگەندەي ازىراق ويلانىپ تۇردى دا، مۇمكىن قايتا داۋىس بەرىپ، ءسۇيىنشى حاباردى جەتكىزگەلى تۇرعان شىعار دەگەن دامەمەن:

– ءيا، – دەدى تەلەفونىن قۇلاعىنا تاقاپ.

– جولدەكە، ايىپ بىزدەن، ۇيات بولدى. ءبىر داۋىستىڭ كىمدىكى ەكەنىن ءوزىڭ بىلەسىڭ عوي.

– سونى بىلسەم عوي، شىركىن!.. – دەدى قي­تىعىپ.

– مەنەن باسقا كىم بولۋشى ەدى، جولدەكە؟! كەلەسى جولى اتىسىپ-شابىسسام دا الىپ بەرەمىن!

– راحمەت، جۇمانازار! – دەدى سەلقوستاۋ ءتىل قاتىپ، – بۇيتكەن سىيلىعى قۇرىسىن!

– و، نە دەگەنىڭ، جولدەكە، ءومىر وسىمەن توقتاپ قالمايدى عوي. التىن باسىڭ امان بولسىن!

– ءيا، «جاماندىقتى اماندىق جەڭەدى!» اماندىق بولسىن!

جولدىبايدىڭ قيتىعا قالعانىنا جىنى ۇستاعان جۇمانازار قولىنداعى تەلەفونىن ۇستەلگە لاقتىرا سالدى. وسى ءسات ار جاقتان قارقىلداي كۇلگەن داۋىستار ەستىلدى.

– حالتۋرششيك!..

جولدىباي جۇمانازاردىڭ داۋىسىن جازباي تانىدى. تەلەفوننان ايعاي سالىپ، جەتى اتاسىنان سىباپ سالعىسى كەلدى. بىراق وزىنە-ءوزى باسۋ ايتىپ، سابىرعا شاقىردى: «ءوزىمدى ولاي ماسقارالاماي-اق قويايىن. ەشتەڭە بىلمەگەندەي جۇرە بەرەيىن. – تەلەفونىن وشىرە سالدى. – اتاڭا نالەت، كەك قايتارۋدىڭ دا وڭتايلى ءساتى تۋار، ورايى كەلەر.

ءاي، وسى كەك الۋ كەرەك پە وسى؟ مەنىڭ جىگە­رىمدى ەشكىم دە قۇم قىلا المايدى! ارينە، جۇيكەگە، جۇرەككە ازداپ سالماق سالادى. بىراق مەن ءبارىبىر جەڭىمپازبىن! ال جۇمانازارلار – ارمان-اڭسارلارى كۇلگە ۇشقان، مۇرات-ماقسات-مۇراتتارىنا جەتە الماعان جەڭىلگەن جاندار. ۇلكەن ادەبيەتتە ورىندارى جوق، ساندا بار دا، ساناتتا جوق بەيشارالار عوي. ولارمەن ايتىسىپ-تارتىسىپ ابىروي تاپپاسپىن! بۇنىڭ كۇيى مەنەن دە جامان عوي. انا جىلى عانا جار دەگەندە جالعىز ۇلىنان ايىرىلدى. ەت پەن سۇيەكتەن جارالعان جۇمىر باستى پەندە عوي، باسىنا تۇسكەن سونداي قايعى-قاسىرەتتى دە ۇمىتىپ كەتتى. ەندىگى ىستەپ جۇرگەنى مىناۋ. مەنى مۇقاتقاننان نە پايدا تابام دەيدى ەكەن؟! ودان دا ءبىر ۋاق ويلانىپ، تاۋبەسىنە تۇسپەي مە! تابالامايمىن، ايايمىن! – دەدى ءتىسىن شاقىر-شۇقىر ەتكىزىپ، – مەنى قىنجىلتقانى، قالايشا ءبىر-اق ادام داۋىس بەردى ەكەن، ءا؟! – كوميسسيا مۇشەلەرىنىڭ بەينەسىن تاعى ءبىر مارتە كوز الدىنان ويشا وتكىزىپ شىقتى، – شى­نىمەن وسى ون ەكى ادامنىڭ بىرەۋى عانا داۋىس بەردى مە؟.. تىپتەن سەنگىم كەلمەيدى! دامدەس-تۇزداس بولعان، كەزىندە بىرگە جۇرگەن قاتارلاستارىم، ءبىر كەزدە قايىر-شاپاعاتىم تيگەن باۋىرلارىم… – اۋىر كۇرسىنىپ، باسىن شايقاي بەردى، – ونى دا قويشى، جارايدى! ءومىر عوي، نە بولمايدى؟ جالعىز داۋىستىڭ يەسى كىم بولدى ەكەن؟ بارىنەن دە سول قىزىق بولىپ تۇر. ءداۋ دە بولسا، قۋان باۋىرىم عوي! كەزىندە قىزمەتىن وسىرمەگەنىمە رەنجىپ كەتىپ ەدى. قاشاندا جاقسى ءسوز ايتىپ، ابىرويىمدى قىز­عىشتاي قورىپ جۇرەتىن ەڭ جاقىن، ەڭ سەنىمدى سەرىگىم ەدى. سوندىقتان وزىمدىكى دە دۇرىس دەي المايمىن. ادام وكپەلەيتىن ادامىنا عانا وكپەلەيدى عوي! كەيىننەن سول قاتەلىگىمدى ءتۇسىنىپ قايىرا قىزمەتكە شاقىرىپ ەدىم، نامىسشىل، مىنەزدى جىگىت قوي، كەلمەدى. تالانتتى ادام جەردە قالمايدى عوي، ودان ەشقانداي كەم بولعان جوق، ءوز تىرلىگى وزىندە، جاقسى شىعارمالار جازىپ ءجۇر. مەنىڭ ويىمشا، داۋىس بەرگەن – سول. امان بولسىن!»

قالتاسىنان تەمەكى الىپ تۇتاتتى. قۇشىر­لانا سورىپ، ءتۇتىنىن ماشينانىڭ تەرەزەسىنەن سىرتقا قاراي بۋداقتاتتى. بويىن اشۋ-ىزا كەرنەپ، قىستىعىپ وتىر: «مۇمكىن، شىعارمام، شىن مانىندە، وسىنداي مارتەبەلى سىيلىققا لايىق ەمەس شىعار؟! – دەدى كەنەت ويلانىپ، – كەز كەلگەن قالامگەردىڭ ءار جازعان-سىز­عانى شەدەۆر بولا بەرمەيدى عوي! كەيدە ءسات­تى، كەيدە ءساتسىز شىعادى. مۇمكىن، بايگەگە ءتۇس­كەن باسقا جازۋشىلاردىڭ شىعارماسى، را­سىندا دا، مەنىكىنەن مىقتىراق شىعار؟! سوندىقتان سونشا جۇيكە جۇقارتىپ، ءوزىڭدى-ءوزىڭ قيناۋدىڭ نە قاجەتى بار؟! ءاي، بىراق، سىيلىقتان قاعىلعانىما ەمەس، ادامداردىڭ ايارلىعى مەن ەكىجۇزدىلىگىنە كۇيىنىپ وتىرمىن عوي. ايتپەسە، بۇيىرعانىن الدىق قوي!»

ءوزىن-ءوزى قانشا جۇباتقانىمەن، جۇرەگى سىزداپ اۋىرىپ، سول جاق قولى ۇيىي باستادى. ونى ەلەڭ قىلار جولدىباي جوق، گۇلجايناعا جەتكەنشە اسىعىپ كەلەدى. قارشاداي قىزدى قارا تۇتىپ، جابىرقاعان جانىنا جىلىلىق ىزدەيدى: «مەنىڭ سىيلىعىم – گۇلجاينا عوي! ەمىم دە، ەمشىم دە سول…» – دەپ ءوزىن-ءوزى جۇبا­تىپ قويادى.

وسى ءسات تەلەفونى شىرىلدادى. بايبىشەسى ەكەن، جۇرەگى الدەبىر جاماندىقتى سەزگەندەي دۇرسىلدەپ قويا بەردى.

– ءيا، – دەپ تەلەفونىن قۇلاعىنا توسۋى مۇڭ ەكەن، ار جاعىنان بايبىشەسىنىڭ زارلى داۋىسى ەستىلدى:

– تاۋبايىم-اي… تاۋباي… ىىم!..

جۇرەگى زىرق ەتە قالدى. تۇلا بويى تۇرشىگىپ، توبە-قۇيقاسى شىمىرلاپ قويا بەردى. ودان ءارى ەشتەڭە ەستىگىسى كەلگەن جوق، تەلەفونىن وڭ قولىنا قاتتى قىسىپ العان، سول قولىمەن شوپىردىڭ يىعىنان جۇلقىلاي بەردى:

– ۇيگە تارت… ۇيگە!.. جىل… دام… جىلدام… ىراق! – دەدى تۇتىعا سويلەپ.

جالت قاراعان جۇرگىزۋشىنىڭ كوزى باقىرايىپ كەتتى. ساسقانىنان ءرولدى بۇرا بەردى. وسى كەزدە ءبىر نارسە تارس ەتىپ قاتتى سوعىلدى دا، ماشينا اۋدارىلىپ بارا جاتتى. نە بولعانىن تۇسىنۋگە شاماسى كەلمەگەن جولدىباي ەرنىن جىبىرلاتا كۇبىر ەتتى:

– كەشىر… ءشى، تاۋباي… ىم… كەش… ءىر… ءشى!..

دۋمان رامازان

«قازاق ادەبيەتى گازەتى»

Abai.kz