اقش پەن قحر اراسىنداعى ساۋدا "سوعىسى" بىرتىندەپ سايابىرسىپ كەلە جاتقاندا، جاعداي مۇلدە باسقا ارناعا اۋىسىپ كەتتى. ويلاماعان جەردەن كوروناۆيرۋسى پايدا بولدى دا، الەمدى از ۋاقىتتىڭ ىشىندە استاڭ-كەستەڭ ەتىپ جىبەردى. ەكونوميكا، مۇناي ءوندىرىسى، قارجى نارىعى، الەۋمەتتىك سالا ءبارى دە داعدارىسقا ءتۇستى. الەم ەلدەرى جاپپاي ۆيرۋستان قۇتىلۋدىڭ، ساقتانۋدىڭ جولىن قاراستىرۋدا. ۆاكتسينا وندىرەتىن ەلدەر ول ءۇشىن مول قارجى اۋدارىپ،  عىلىمي زەرتتەۋ جۇمىسىن بارىنشا قولداپ وتىر.

الەمدە ۆاكتسينا ءوندىرىسى - اسا تابىستى سالانىڭ ءبىرى. مىسالى حالىقارالىق "AllianceBernstein" اكتيۆتەردى باسقارۋ كومپانياسىنىڭ جازۋىنشا: ۆاكتسينالار نارىعى سوڭعى جيىرما جىل ىشىندە التى ەسە ءوسىپ، قازىرگى كورونا ۆيرۋسىنا بايلانىستى قۇنى 35 ميلليارد اقش دوللارىنا جەتكەن. الەم بويىنشا وسى تابىستى سالانىڭ 85 پايىزدىق ۇلەسىن نەبارى 4 ءىرى كورپوراتسيا ۇستاپ وتىر. ولار: اعىلشىندىق "GlaxoSmithKline", فرانتسيالىق "Sanofi" جانە اقش-تىڭ الپاۋىت كومپانيالارى "Merck" پەن "Pfizer". قىتاي الەمدىك نارىقتا كوپتەپ ۆاكتسينا وندىرەتىن ءوندىرىس ورىندارى بولعانىمەن، ناقتى، ءوزىنىڭ زياتكەرلىك قۇقىعىمەن جاساعان ءتول ۆاكتسيناسىن العاش رەت 2013 جىلى قازان ايىندا بۇكىل دۇنيەجۇزىلىك دەنساۋلىق ساقتاۋ ۇيىمىنىڭ بەكىتۋىنەن وتكىزگەن. بىراق، ءۇندىستان مەن قىتاي قازىرگى كەزدە ۆاكتسينا ءوندىرىسى دامىپ وتىرعان ەلدەر سانالادى.

ناتيجەدە اقش العاش بولىپ 16 ناۋرىز كۇنى دايىنداعان ۆاكتسيناسىن 18-55 جاس اراسىنداعى 45 دەنى ساۋ ەرىكتىلەرگە سالۋ جۇمىسىن باستادى. قىتاي ەرتەسى، 17 ناۋرىز كۇنى ۆاكتسينا دايىن بولعانىن جانە ونىڭ ەبولا ۆيرۋسىنا قارسى جاسالعان ۆاكتسينا نەگىزىندە جاسالعانىن ءارى وزدەرىنىڭ ءتول ءونىمى ەكەندىگىن سونداي-اق قاۋىپسىز، ءونىمدى ءارى ساپالى ءونىم ەكەنىن جاريالادى. الايدا، ۆاكتسينا جاساعان قىتايلىق ماماندار اقش-تىڭ ۆاكتسينانى بىردەن ادام دەنەسىنە سالۋى اسىعىستىق بولدى، الدىمەن جانۋارلارعا سالىپ سىناپ كورۋ كەرەك ەدى -دەگەن ويلارىمەن ءبولىستى. ۆاكتسينا جاساۋعا اقش 60 كۇندەي ۋاقىت جۇمساسا، قىتاي 50 كۇن شاماسىندا ۋاقىت جۇمساعان ەكەن. بايقاپ قاراساڭىز ەكى ءىرى ەل اراسىندا باسەكەلەستىكتىڭ تەك ەكونوميكا سالاسىندا عانا ەمەس، عىلىم مەن تەحنيكا، اسكەري-مەديتسينالىق سالا بويىنشا دا جوعارى دەڭگەيدە ەكەنىن كورۋگە بولادى.

ۆاكتسينا جاساۋ سالاسى ءبىز ونشا ءمان بەرمەگەنىمىزبەن، دامىعان ەلدەر اراسىندا عىلىم مەن ءبىلىمنىڭ، جوعارى تەحنيكانىڭ، مەملەكەت قورعانىسى مەن ۇلتتىق قاۋىپسىزدىك سەكىلدى تولىپ جاتقان سالالار بويىنشا بارىنشا ماڭىزدى ءارى باسەكەلەستىگى جوعارى سالا ەكەن. سەبەبى، بۇل سالا كوپ قارجىنى، جوعارى تەحنولوگياعا نەگىزدەلگەن عىلىمي-يننوۆاتسيانىڭ، حالىقارالىق ماركەتينگ پەن مەنەدجەمەنتتىڭ بولۋىن تالاپ ەتەدى. بۇل تالاپتاردان كەز-كەلگەن ەلدىڭ شىعۋى قيىن. سول ءۇشىن بۇل سالادا باسەكەلەستەر كوپ ەمەس. ءبىر سوزبەن ايتقاندا مونوپوليالانعان سالا دەۋگە بولادى. بەرنشتەيننىڭ (AllianceBernstein) جازۋىنشا دامۋشى 94 ەلگە سالىنعان ءاربىر اقش دولل. ۆاكتسينا ينۆەستيتسياسىنىڭ قايتارىم تابىسى 44 اقش دولل. بۇل سالانىڭ وسىنداي تابىستى ەكەندىگىن Merck-ءتىڭ ۆاكتسيناتسيا بيزنەسى 2019 جىلى 8,4 ملرد اقش دوللارىن قۇرايتىن تابىس اكەلگەنىن ءارى سەگمەنت جىل سايىن 9 پايىزدىق دەڭگەيمەن ءوسىپ كەلە جاتقانىنان كورۋگە بولادى. بۇل جىل سايىن جاڭا ۆيرۋس پايدا بولىپ ادامدار اۋىرۋعا شالىنىپ جاتىر ما، جوق الدە اقشاعا قۇنىققاندار وزدەرى ۆيرۋس جاساپ سونى تاراتىپ، ۆاكتسيناسىن ساتۋ ارقىلى قالتالارىن بارعان سايىن قالىڭداتىپ وتىر ما ونى ءبىر قۇداي بىلەدى؟

الپاۋىت مەملەكەتتەر اراسىنداعى ەكونوميكالىق، قارجىلىق جانە اسكەري قارۋ جاقتارداعى بارلىق باسەكەلەستىكتىڭ تۇبىندە عىلىم مەن بىلىمدەگى باسەكەلەستىك جاتىر. ءبىلىم جانە عىلىم سالاسىندا دامىعان ەلدەر باسقا سالا بويىنشا دا دامي الاتىنى بەلگىلى. مەن نە ءۇشىن ۆاكتسيانا "سوعىسى" - ادامزاتتىڭ اقىرزامانى دەپ ايتىپ وتىرمىن. سەبەبى، ادامنىڭ اۋرۋعا قارسىلىق قۋاتى جانە ونىڭ ۆيرۋستارمەن جۇعىمدالۋىنىڭ ءبارى دە گەندىك ەرەكشەلىكتەرىنە يە.

ءار جاسۋشادا ادامنىڭ گەنەتيكالىق اقپاراتى ساقتالعان. سوندىقتان دەنە اعزالارىمىزدىڭ ءبىر جاسۋشاسى ارقىلى سول اعزانى جاساپ شىعۋعا بولادى. مىسالى، وكپەنىڭ ءبىر تال جاسۋشاسى بار بولسا ءارى ساۋ بولسا ادام وكپەسىن قايتا جاساۋعا بولادى دەگەن ءسوز. سوندىقتان كەيبىر مەملەكەتتەر ازاماتتارىنىڭ "گەندىك قويماسىن" جاساپ جاتىر. گەندىك قويما (قور) - سول ەلدەگى ادامداردىڭ قانىنا ءتۇرلى مەديتسينالىق تالداۋ جاساۋ ارقىلى الىنعان، ازاماتتاردىڭ جالپى مەديتسينالىق، بيولوگيالىق، گەندىك اقپاراتتارىنىڭ ساقتالعان بازاسى. بۇل قويما مەملەكەتتىڭ باسقارۋ قۇرىلىمى ءۇشىن دە، مەديتسيناسى ءۇشىن دە اسا ماڭىزدى. الايدا، اسا قاتەرلى تۇسى - ەگەر تەك ءبىر عانا ۇلتتى جويۋدى ماقسات ەتەتىن بولسا، نىساناعا الىنعان ۇلتتىڭ گەندىك ەرەكشەلىكتەرىن سول گەندىك قورداعى مالىمەتتەر ارقىلى تاۋىپ، تەك سولارعا عانا جۇعاتىن ۆيرۋستى ويلاپ تابا الادى. بۇل ايتىلعاندار قازىرگى زامانعى عىلىم سالاسىندا CRISPR تەحنولوگياسى دەگەن اتپەن بەلگىلى بولجامدار مەن تەوريالار (ول تۋرالى جەكە توقتالامىز). ءالى ناقتى ومىردە ىسكە اسپاعان دۇنيەلەر. الايدا، ادام بالاسىنىڭ جالپى مەيىرىمنەن الشاقتاپ بارا جاتقانىن ەسكەرگەندە، كۇندەردىڭ ءبىر كۇنى وسىنداي ۆيرۋستاردىڭ دا جاسالىپ، ونى ماقساتتى تۇردە تاراتىلۋى دا مۇمكىن.
ءبىزدىڭ ءدوپ كەلىپ وتىرعان COVID -19 ۆيرۋسى دا شىعۋ تەگى ءالى بەلگىسىز. قىتاي سوڭعى كەزدەرى ونى اقش-تان كورسە، اقش ونى بىردەن ۋحان ۆيرۋسى اتاپ، تىكەلەي قىتايدىڭ وزىنەن شىققانىن ايتىپ وتىر. اتالمىش ۆيرۋس العاشىندا جارقاناتتان تارالدى دەلىنسە، كەيىن، ۋحان قالاسىنداعى ۆيرۋستى زەرتتەۋ ينستيتۋتىنان تارالدى دەگەن داقپىرت، سوڭىنان قىتايدىڭ بيوحيميالىق قارۋ جاساۋ بارىسىندا بايقاۋسىزدا "شىعىپ" كەتكەن ۆيرۋس دەگەن الىپ-قاشپا دۇنيەلەر ايتىلىپ، جازىلىپ جاتتى. ءبىز شىن مانىندە، بۇل ۆيرۋستىڭ قايدان شىققانىن بىلمەي وتىرمىز. ءبىر انىعى - الەمدى الاڭداتۋعا كوزگە كورىنبەس دۇنيەنىڭ قۋاتىنىڭ جەتكەندىگى. ناۋرىزدىڭ 19 كۇنگى مالىمەت بويىنشا الەمدە 222 642 ادام جۇعىمدانىپ، 9 115 ادام مەرت بولدى، 84 506 ادام ساۋىعىپ شىقتى. بۇل تاريحتا كەم كەزدەسەتىن ىندەت. بولاشاقتا، الدە ءبىر ەل نەمەسە ەسەرسوق باسشىلار ءبىر وزىنەن وزگەنى، بەلگىلى مۇددە ءۇشىن جوق قىلۋدى كوزدەپ ۆيرۋس ءوندىرىپ، ونى تاراتىپ جاتسا، الەمنىڭ اقىرزامانى سول ەمەس پە، ءسىز قالاي ويلايسىز؟

ءسوز سوڭىندا جاعىمدى اقپاراتپەن بولىسە كەتەيىن، قىتايدىڭ اسكەري سايىتىنىڭ كەشەگى 20 ناۋرىز كۇنگى مالىمەتىندە 19 ناۋرىز كۇنى ۋحان قالاسىندا بىردە ءبىر جۇعىمدالۋ جاعدايى تىركەلمەگەن. كورشى ەلدەگى جاعداي قالپىنا كەلە باستاسا، ءبىزدىڭ ەلدە دە بۇل ىندەت ۇزاققا سوزىلماس. ونىڭ ۇستىنە ەلىمىزدە ۇلتتىق بيوتەحنولوگيا ورتالىعى مەن بيولوگيالىق قاۋىپسىزدىك پروبلەمالارىنىڭ عىلىمي-زەرتتەۋ ينستيتۋتى COVID-19 ۆيرۋسىنا قارسى ۆاكتسينا جاساۋ بويىنشا بىرلەسكەن جۇمىستى باستادى. بۇل دا ەلىمىزدىڭ عىلىم سالاسىنداعى ءبىر جەتىستىگى.

قاستەر سارقىتقان

اباي اتىنداعى قازۇپۋ-دىڭ ۇستازى.

Abai.kz