التى جىل بۇرىن قازاقستانعا كەلگەن ءتورت مولدوۆيالىق كاسىپكەر وسى ۋاقىتقا دەيىن ميلليارد دوللاردىڭ مۇنايىن زاڭسىز ءسىڭىرىپ الىپتى. ولاردىڭ بىرەۋى قاماۋعا الىنىپ، ۇشەۋىنە حالىقارالىق ىزدەۋ جاريالاندى دەپ مالىمدەدى ەكونوميكالىق جانە سىبايلاسقان جەمقورلىققا قارسى كۇرەس اگەنتتىگىنەن.
ماڭعىستاۋ وبلىسىندا التى جىل بويى ليتسەنزياسىز مۇناي وندىرۋمەن اينالىسقان ءتورت مولدوۆان ميلليارد دوللاردى قالتاسىنا باسىپ ۇلگەرگەن ەكەن. وسى ۋاقىتتىڭ ىشىندە بۇلارعا تەكسەرىپ-قاداعالاۋعا قۇزىرى بار بىردە-ءبىر مەملەكەتتىك ورگان تەكسەرۋ جاساماعان. انشەيىندە شاعىن كاسىپكەرلەرگە كۇن كورسەتپەيتىن ينسپەكتورلار، نەگە ەكەنى بەلگىسىز، مولدوۆاندار باسقاراتىن مۇنارالاردى اينالىپ وتەتىن بولعان. بالكىم، ولارمەن مۇنايدان تۇسكەن پايدانى ۋاقتىلى ءبولىسىپ وتىرعان بولار، ونى تەرگەۋ جۇمىستارى انىقتاي جاتار. قالاي بولعاندا دا تەكسەرۋگە، قاداعالاۋعا قۇزىرلى مەملەكەتتىك ورگانداردىڭ سالاقتىعىنان ميلليونداعان دوللارلار «ۇستاعاننىڭ قولىندا، تىستەگەننىڭ اۋزىندا» كەتىپ جاتقانى تاعى ءبىر فاكتىمەن دالەلدەندى.

التى جىل بۇرىن قازاقستانعا كەلگەن ءتورت مولدوۆيالىق كاسىپكەر وسى ۋاقىتقا دەيىن ميلليارد دوللاردىڭ مۇنايىن زاڭسىز ءسىڭىرىپ الىپتى. ولاردىڭ بىرەۋى قاماۋعا الىنىپ، ۇشەۋىنە حالىقارالىق ىزدەۋ جاريالاندى دەپ مالىمدەدى ەكونوميكالىق جانە سىبايلاسقان جەمقورلىققا قارسى كۇرەس اگەنتتىگىنەن.
ماڭعىستاۋ وبلىسىندا التى جىل بويى ليتسەنزياسىز مۇناي وندىرۋمەن اينالىسقان ءتورت مولدوۆان ميلليارد دوللاردى قالتاسىنا باسىپ ۇلگەرگەن ەكەن. وسى ۋاقىتتىڭ ىشىندە بۇلارعا تەكسەرىپ-قاداعالاۋعا قۇزىرى بار بىردە-ءبىر مەملەكەتتىك ورگان تەكسەرۋ جاساماعان. انشەيىندە شاعىن كاسىپكەرلەرگە كۇن كورسەتپەيتىن ينسپەكتورلار، نەگە ەكەنى بەلگىسىز، مولدوۆاندار باسقاراتىن مۇنارالاردى اينالىپ وتەتىن بولعان. بالكىم، ولارمەن مۇنايدان تۇسكەن پايدانى ۋاقتىلى ءبولىسىپ وتىرعان بولار، ونى تەرگەۋ جۇمىستارى انىقتاي جاتار. قالاي بولعاندا دا تەكسەرۋگە، قاداعالاۋعا قۇزىرلى مەملەكەتتىك ورگانداردىڭ سالاقتىعىنان ميلليونداعان دوللارلار «ۇستاعاننىڭ قولىندا، تىستەگەننىڭ اۋزىندا» كەتىپ جاتقانى تاعى ءبىر فاكتىمەن دالەلدەندى.
ازىرشە قارجى پوليتسياسىنىڭ انىقتاعانى، مولدوۆالىق فيرمالار 2002 جىلدان بەرى ليتسەنزياسىز مۇناي وندىرۋدەن 147 ميلليارد دوللار تازا پايدا تاۋىپ، قازاقستان قورجىنىنا ءبىر تيىن دا تۇسىرمەگەندىگى عانا. التى جىل بۇرىن ماڭعىستاۋ وبلىسىنداعى بورانكول جانە تولقىن مۇناي ءوندىرۋ ورىندارىن يگەرۋ ءۇشىن «قازپولمۇناي» جشس جانە «تولقىننەفتەگاز» جشس اتتى ەكى جاڭا كومپانيا كەلىپ، ليتسەنزيا الماستان بىردەن جۇمىسقا كىرىسىپ كەتكەن. وسىلايشا 2008 جىلدىڭ اياعىنا دەيىن ەشقانداي پروبلەماسىز، توقتاماي مۇناي-گاز ماگيسترالىن پايدالانىپتى.
قارجى پوليتسياسى ءباسپاسوز قىزمەتىنىڭ مالىمدەۋىنشە، «قازپولمۇناي» جشس مەن «تولقىننەفتەگاز» جشس التى جىل بويى باسقارىپ، قازاقستان مۇنايىنان مول اقشا تاپقان ءۇش مولدوۆان بيزنەسمەنىنە ىزدەۋ سالىنىپتى. ال ءتورتىنشى مولدوۆان تۇرمەگە تۇسكەن. «قازپولمۇناي» جانە «تولقىننەفتەگاز» فيرمالارىنىڭ كومىرسۋتەگى شيكىزاتىن وندىرۋىنە سوتتىڭ شەشىمىمەن تىيىم سالىنىپ، كومپانيالاردىڭ قوزعالاتىن، قوزعالمايتىن مۇلىكتەرىنە جانە جارعىلىق كاپيتالداعى ۇلەسىنىڭ 100 پايىزىنا توسقاۋىل قويىلعان.

قايىرجان تورەجان

«ايقىن» گازەتى 24 ماۋسىم 2009 جىل