31 مامىردا مەملەكەت باسشىسى قاسىم-جومارت توقاەۆ ساياسي قۋعىن-سۇرگىن جانە اشارشىلىق قۇرباندارىن ەسكە الۋ كۇنىنە وراي ۇندەۋ جاريالادى. وندا ساياسي قۋعىن-سۇرگىن قۇرباندارىن اقتاۋ جونىندەگى مەملەكەتتىك كوميسسيا قۇرۋ تۋرالى ايتىلعان بولاتىن. وسىعان بايلانىستى تاريحي عىلىمداردىڭ دوكتورى دارحان قىدىرالىنىڭ پىكىرىن بىلگەن ەدىك.

– مەملەكەت باسشىسى قاسىم-جومارت توقاەۆ ساياسي قۋعىن-سۇرگىن جانە اشارشىلىق قۇرباندارىن ەسكە الۋ كۇنىنە وراي ۇندەۋ جاريالاپ، تاريحي ادىلدىكتى قالپىنا كەلتىرۋ جۇمىستارىن كۇشەيتۋ ءۇشىن ارنايى مەملەكەتتىك كوميسسيا قۇرۋدى تاپسىردى. وسى ورايدا ساياسي قۋعىن-سۇرگىن قاسىرەتىمەن قاتار قازاق حالقىنىڭ باسىنا اشارشىلىقتىڭ تۇسىرگەن ناۋبەتى وراسان بولعانى ءجيى قوزعالادى. ەندىگى جەردە بۇل اقتاڭداقتاردىڭ اقيقاتىن قانشالىقتى اشىپ كورسەتە الامىز؟

– ەلىمىز تاۋەلسىزدىككە قول جەتكىزگەلى بەرى ساياسي قۋعىن-سۇرگىنگە قاتىستى كوپتەگەن جۇمىس اتقارىلىپ كەلەدى. ماسەلەن، 1992 جىلعى كوميسسيا شەڭبەرىندە تاريحىمىزدىڭ اقتاڭداق بەتتەرىندەگى ءبىراز اقيقاتقا كوز جەتكىزدىك، 1993 جىلى ارنايى جارلىقپەن وسى اتاۋلى كۇن بەلگىلەندى.

ساياسي قۋعىن-سۇرگىن قاسىرەتىمەن قاتار اشارشىلىققا بايلانىستى دا كوپتەگەن زەرتتەۋلەر جۇرگىزىلدى. دەگەنمەن وسى تۇستا ءبىر ايتا كەتەرلىك جايت، قوعامدا اشارشىلىق ماسەلەسى جەكە قاراستىرىلسا دەگەن پىكىر بار. «ەگەمەن قازاقستان» گازەتى ۇيىمداستىرعان «عاسىر زۇلماتى» اتتى دوڭگەلەك ۇستەل جيىنىندا عالىمدار دا وسى ويدى قۋاتتادى.

جالپى قۋعىن-سۇرگىن بۇكىل كەڭەستىك كەزەڭدە جۇرگەن زۇلمات ەكەنى بەلگىلى. جالپى، كەڭەستىك كەزەڭدە قۋعىن-سۇرگىنگە ۇشىراماعان حالىق كەمدە كەم بولدى. الايدا، سونىڭ ىشىندە قازاق حالقىنىڭ تالايىنا تۇسكەن سىناق اسا اۋىر بولدى.

قىزىل قىرعىندا قازاقتىڭ قايماعى بولعان قانشاما الاش ارىستارى ازاپتى ايداۋدا بولىپ، اتىلىپ كەتتى. دەگەنمەن حالىقتىڭ جاپپاي قىرىلۋى اشارشىلىقپەن تىكەلەي بايلانىستى. 1918 جىلى باستالعان، ارتىنشا 1921 جىلى جالعاسقان، ونىڭ سوڭى 1932 جىلعا ۇلاسقان الاپات اشتىقتىڭ ءۇش تولقىنى 3 ميلليونعا جۋىق حالقىمىزدى جالماپ كەتتى. بۇعان سول تۇستا ۇجىمداستىرۋدان قاشىپ، كامپەسكەلەۋگە ۇرىنباس ءۇشىن شەتەل اۋعان، جولدا كومۋسىز، سۇيەگى دالادا شاشىلىپ قالعان قانشاما بوزداقتاردى قوسۋعا بولادى. ال ۇجىمداستىرۋدان قاشىپ، كامپەسكەلەۋگە ۇرىنباس ءۇشىن شەتەل اۋعان، ازاپتى جولدا قازا تاۋىپ، سۇيەگى دالادا كومۋسىز شاشىلىپ قالعان قانشاما بوزداقتاردا، ءتىپتى، ەسەپ جوق.

بۇل تاريحتى ءالى تولىق زەرتتەلىپ ءبىتتى دەپ ايتۋعا بولمايدى. مامانداردىڭ پىكىرىنشە، بۇعان گەنوتسيد دەپ تە باعا بەرە المايمىز. سەبەبى قاسىرەتتىڭ قولدان جاسالعانىن ايعاقتايتىن ناقتى قۇجات جوق. دەگەنمەن ونىڭ قازاقتىڭ باسىنا تۇسكەن الاپات قاسىرەت ەكەنى انىق. وسى زۇلماتتا حالىقتىڭ جارتىسىنان كوبىنەن ايىرىلدىق. پرەزيدەنتىمىز قاسىم-جومارت توقاەۆتىڭ اتالارى دا اشارشىلىق جىلدارىندا شەكارا اۋىپ، سونىڭ زاردابىن تارتقانىن ەستەلىكتەرىنەن بىلەمىز. بۇل ءاربىر قازاقتىڭ شاڭىراعىنا ۇلكەن ناۋبەت بولىپ ءتۇستى. ءبىز ونى ۇمىتپاۋىمىز كەرەك. زۇلمات جىلداردىڭ قۇرباندارىنا لايىقتى دەڭگەيدە تاعزىم ەتكەنىمىز قازىرگى بۋىنعا دا ۇلكەن تاعىلىم بولار ەدى. ۇلكەندەرىمىز بىزگە ءبىر ءۇزىم ناندى قاستەرلەۋگە ۇيرەتتى. سەبەبى اشارشىلىقتى كورگەن، جوقشىلىقتىڭ تاقسىرەتىن تارتقان اتا-اجەمىز الدىنداعى استىڭ، بەيبىت كۇننىڭ قادىرىنە جەتە ءبىلدى. بۇگىندە ونداي كونەكوز قاريالاردىڭ قاتارى دا سيرەپ بارا جاتىر. سوندىقتان ۋاقىت وزدىرماي ولاردىڭ دا اۋزىنان تىڭ دەرەكتەردى جازىپ الۋ قاجەت. بۇعان قوسا بۇكىل وڭىردەگى، وبلىستار مەن اۋداندارداعى، قاجەت بولعان جاعدايدا كورشىلەس ەلدەردەگى ارحيۆتەردى اقتارا وتىرىپ، وسى الاپات قاسىرەتتىڭ قۇرباندارىن تۇگەندەۋ، ولارعا بەلگى ورناتۋ، كورگەن قاسىرەتىن بۇگىنگى ۇرپاققا تاعىلىم ەتۋ يگىلىكتى ءىس بولارى انىق. مۇنىڭ ءبارى اشارشىلىق قۇرباندارىن ارنايى ەسكە الىپ، تاعىلىم مەن تاعزىمعا تولى «الاپات قاسىرەت» كۇنى رەتىندە بەلگىلەۋ ارقىلى ەرەكشەلەنە تۇسەر ەدى دەپ ويلايمىن.

Abai.kz