اباي قۇنانبايۇلىنىڭ 175 جىلدىق مەرەيتويى اياسىندا قر پرەزيدەنتى قاسىم-جومارت توقاەۆتىڭ باستاماسىمەن ۇلى اقىن، ويشىل، اعارتۋشى شىعارمالارى الەمنىڭ 10 تىلىنە اۋدارىلدى. ولار: اعىلشىن، اراب، قىتاي، يسپان، يتاليان، نەمىس، ورىس، تۇرىك، فرانتسۋز جانە جاپون تىلدەرى. اۋدارما جيناقتارعا اقىننىڭ 145 ولەڭى، 3 پوەماسى مەن 45 قارا ءسوزى كىردى.

اباي شىعارمالارى وزگە تىلدەرگە بۇعان دەيىن دە اۋدارىلعانى راس. دەگەنمەن دە، بۇل باستاما مەملەكەتتىڭ وسىنداي ءىرى اۋقىمدا ىسكە اسىرعان العاشقى اۋدارما جۇمىسى. جوبا اياسىندا اۋدارما ساپاسىن قامتاماسىز ەتۋگە ەرەكشە ءمان بەرىلدى. اۋدارما جۇمىسى مەن جيناق باسىلىمىن ۇيىمداستىرۋعا ءار تىلدە سويلەيتىن اسا تاجىريبەلى ماماندار، ءتيىستى ەلدىڭ مادەنيەتى مەن ادەبيەتىن تانىستىراتىن، كوركەم اۋدارماعا ماماندانعان ەڭ بەدەلدى باسپا ۇيىمدارى تاڭدالىپ، تارتىلدى.

ماسەلەن، ابايدى اعىلشىن تىلىنە اۋدارۋ، باسىپ شىعارۋ جانە تاراتۋ جۇمىسى كەمبريدج ۋنيۆەرسيتەتى باسپاسىنىڭ قاتىسۋىمەن ىسكە اسۋدا. اباي شىعارمالارىنىڭ جولما-جول اۋدارماسىن دايىنداۋ جانە ولەڭدەرىنە لينگۆيستيكالىق، ەتنوگرافيالىق، تاريحي تۇسىندىرمە جازۋعا اۋدارماشى ءارى ونەرتانۋشى ءاسيا باعداۋلەتقىزى، تاريحشى، ادەبيەتتانۋشى زيفا اۋەزوۆا، اۋدارماشى، جۋرناليست روزا قۇداباەۆا، ابايتانۋشى-عالىم گۇلزيا قامبارباەۆا، اۋدارماشىلار ميرگۇل قالي مەن گاۋحار حالىق قاتىستى. اقىن ولەڭدەرىنىڭ كوركەم اۋدارماسىن جاساۋ تانىمال بريتان اقىنى، پروفەسسور شون و'برايەنعا، ال قارا سوزدەرىن اۋدارۋ شوتلاندىق اقىن ءارى جازۋشى، پروفەسسور دجون بەرنسايدقا تاپسىرىلدى. 

اباي شىعارمالارىن يسپان تىلىندە سويلەتۋگە سەرۆانتەس ينستيتۋتى قولداۋ كورسەتىپ، جيناقتى دايىنداۋعا ادەبي اۋدارماعا ماماندانعان «Visor» باسپاسى جاۋاپتى بولدى. اباي تۋىندىلارىن اۋدارۋمەن يسپانيانىڭ بەدەلدى اۋدارماشىسى ماريا سانچەس پيۋگ، گرانادا ۋنيۆەرسيتەتىنىڭ پروفەسسورى ەنريكە توركەمادا، اۋدارماشىلار ميحايل چيليكوۆ پەن الەكساندرا شەۆەلەۆالار اتسالىستى.

جيناقتى فرانتسۋز تىلىنە اۋدارۋ، باسىپ شىعارۋ جانە تاراتۋدى گاليمار (Editions Gallimard) اتتى فرانتسيانىڭ ەڭ ءىرى باسپا ءۇيى ورىندايدى. يتاليان تىلىندەگى اۋدارما جيناقتى يتاليا ءىرى باسپالارىنىڭ ءبىرى Gruppo Mondadori دايىنداپ تانىستىرادى. 

ابايدى اراب الەمىنە اراب مەملەكەتتەرى ليگاسىنىڭ ءبىلىم، عىلىم جانە مادەنيەت ۇيىمىنىڭ (ALECSO) باسپا ءۇيى دايىنداپ، ۇسىنادى. اقىن تۋىندىلارىنىڭ جولما-جول اۋدارماسىن ازىرلەۋگە كاير ۋنيۆەرسيتەتىنىڭ وقىتۋشىسى رابيعا تولەباي، شىعىستانۋشى قۇرمانعازى سادىباەۆ، ءال-فارابي اتىنداعى قازۇۋ شىعىستانۋ فاكۋلتەتىنىڭ دەكانى پالتورە يكتيار اتسالىستى. اباي ولەڭدەرىنىڭ ادەبي رەداكتسياسىن مىسىر ادەبيەتشىلەر وداعىنىڭ كورنەكتى وكىلى، اقىن ساۋرات سەللام، لينگۆيستيكا جانە فيلوسوفيا پروفەسسورى حالەد ەلسايەد جۇزەگە اسىردى.

اباي تۋىندىلارىن قىتاي تىلىندە قىتاي قازاقتارىنىڭ اراسىنان شىققان تانىمال جازۋشى، ادەبيەتشى، قوعام قايراتكەرى، قحر مەملەكەتتىك سىيلىعىنىڭ يەگەرى اقپار ءماجيت سويلەتتى. 

جيناقتى نەمىس تىلىنە اۋدارۋ جانە باسىپ تاراتۋعا Alles Druckbar باسپاسى قاتىسۋدا. قازاق تىلىنەن نەمىس تىلىنە تىكەلەي اۋدارما جاساعان اۋدارماشى الماعامبەت تورەحانوۆ پەن تاڭسۇلۋ راحىمباەۆالار. جيناقتىڭ ادەبي رەداكتسياسىن تانىمال نەمىس جازۋشىسى، دراماتۋرگ اننا تسۋكەرمان ۇيلەستىردى. 

بۇل جوبا اياسىندا اباي جاپون تىلىنە العاش رەت اۋدارىلىپ وتىر. ول ءۇشىن قازاق جانە جاپون ماماندارىنان تۇراتىن ارنايى توپ قۇرىلدى. اقىن شىعارمالارىنىڭ كوركەم اۋدارماسىنا توكيو ۋنيۆەرسيتەتىنىڭ شەت تىلدەر پروفەسسورى ساكاي حيروكي، قازاق ادەبيەتىن زەرتتەۋشى ميكيا نيشيمۋرا، جاپون-قازاق سوزدىگىن قۇراستىرۋشى، اۋدارماشى شيگەنوبۋ ماسۋدجيمالاپ قاتىستى. جيناق توكيوداعى حانادەنشا (株式会社花伝社) باسپاسىنان شىعادى. 

اباي مۇراسىن تۇرىك تىلىنە اۋدارۋ جۇمىسى تۇرىك ادەبيەتى قورىنىڭ باسپاسىنا (Türk Edebiyati Vakfi) تاپسىرىلدى. باسپا ءۇيى اۋدارما جوباسىنا ەكرەم ايان، زافەر كيبار سەكىلدى تاجىريبەلى اۋدارماشىلار مەن يمدات اۆشار، باحتيار اسلان، ابدۋلۆاحاب كارا سىندى بەدەلدى عالىمدارىن تارتتى. 

ابايدىڭ ورىس تىلىنە اۋدارىلعان العاشقى ولەڭدەرى XX عاسىردىڭ باسىندا-اق جاريالانعان ەدى. كەيىن ورىس تىلىندەگى اباي جيناقتارى بىرنەشە مارتە اۋدارىلىپ باسىلدى. اقىننىڭ 175 جىلدىق مەرەيتويى اياسىندا ونىڭ ولەڭدەرى مەن قارا سوزدەرىن قايتا اۋدارۋعا تالپىنىس جاسالىپ، اۋدارماشى-اقىنداردان تۇراتىن ارنايى توپ تا قۇرىلدى. الايدا، قازاقستاندىق جانە رەسەيلىك ماماندار كەڭەسە وتىرىپ، جاڭا جيناققا اباي ولەڭدەرىنىڭ وسى ۋاقىتقا دەيىن اۋدارىلعان ەڭ ءساتتى نۇسقالارىن كىرگىزۋ تۋرالى ورتاق ۇيعارىمعا كەلدى. ورىس تىلىندەگى جيناقتىڭ قۇراستىرۋشىسى – باقىتجان قاناپيانوۆ. دەسەك تە، اقىننىڭ بىرقاتار ولەڭدەرى مەن پوەمالارى، 45 قارا ءسوزى ورىس تىلىنە جاڭادان اۋدارىلىپ قوسىلدى. 3 پوەما مەن بىرقاتار ولەڭدى ماسكەۋلىك اقىن ءارى اۋدارماشى ميحايل سينەلنيكوۆ اۋداردى. ال قارا سوزدەردىڭ ورىس تىلىندەگى جاڭا كوركەم اۋدارماسىن جاساۋعا رەسەيلىك جازۋشى ءارى اۋدارماشى اناتولي كيم قاتىستى. ول بۇعان دەيىن مۇحتار اۋەزوۆتىڭ «اباي جولىن»، سونداي-اق ءابدىجامىل نۇرپەيىسوۆ پەن ءابىش كەكىلباەۆ شىعارمالارىن ورىس تىلىندە سويلەتكەن، قازاق ادەبيەتىمەن جانە مادەنيەتىمەن جاقسى تانىس مامان. جولما-جول اۋدارماعا اقىن، دراماتۋرگ مادينا وماروۆا، ابايتانۋشى گۇلزيا قامبارباەۆا، رەداكتور ءاليا ناگورنيۋك قاتىستى. ابايدىڭ ورىس تىلىندەگى جاڭا جيناعىن ازىرلەۋ جۇمىسىن ۇيلەستىرۋگە م.لومونوسوۆ اتىنداعى ماسكەۋ مەملەكەتتىك ۋنيۆەرسيتەتىنىڭ باسپا ءۇيى جاۋاپتى.

جيناقتىڭ بارلىق تىلدەگى فورماتى مەن مۇقاباسى بىردەي بولماق. مۇقابا سۋرەتىنىڭ اۆتورى – تانىمال سۋرەتشى داۋرەن قاستەەۆ ء(ابىلحان قاستەەۆتىڭ نەمەرەسى).

ءار تىلدەگى جيناقتىڭ تارالىمى – 3 مىڭ دانادان. تارالىم وسى تىلدەردە سويلەيتىن جۇزدەن اسا ەلدىڭ ءىرى كىتاپحانالارى مەن ادەبي جانە عىلىمي ورتالىقتارىنا جەتكىزىلەدى.

بۇل جوبا اياسىندا العاش رەت اباي شىعارمالارى اعىلشىن، اراب، تۇرىك، قىتاي، نەمىس جانە جاپون تىلدەرىنە قازاق تىلىنەن تىكەلەي اۋدارىلدى. تەك يسپان، يتاليان، فرانتسۋز تىلدەرىنە ءالى دە ورىس ءتىلى ارقىلى جول سالۋعا تۋرا كەلدى. ابايدىڭ شەت تىلدەگى اۋدارمالارىنىڭ دەنى كەڭەس داۋىرىندە جاسالعان، ياعني ول اۋدارمالار ەركىن جاسالدى دەۋگە بولمايدى. بەرتىندەگى اۋدارما جوبالارى اياسىندا جەكەلەگەن ولەڭدەر نەمەسە قارا سوزدەر بولەك اۋدارىلدى. سوندىقتان بۇل اۋدارما اياسىندا اباي اۋدارماسىنداعى بارلىق ماسەلەلەر جان-جاقتى قامتىلدى.      

ابايدىڭ 175 جىلدىعىنا وراي اقىن شىعارمالارىن 10 تىلگە اۋدارۋعا ۇلەس قوسقان بىرقاتار اۋدارماشى ماماندار قر پرەزيدەنتىنىڭ جارلىعىمەن 2-دارەجەلى «دوستىق» وردەنىمەن ماراپاتتالدى.  

 اتاپ ايتساق، كەمبريدج ۋنيۆەرسيتەتى باسپاسى تاراپىنان ابايدى اۋدارۋ جۇمىسىنا جەتەكشىلىك ەتكەن، اتالمىش باسپا باسشىلارىنىڭ ءبىرى دجەين مانن حانىم، اباي ولەڭدەرى مەن سوزدەرىن قىتاي تىلىنە جەكە دارا اۋدارعان اقپار ءماجيت مىرزا، يسپانيا كورولدىك اۋلەتىنىڭ اۋدارماشىسى، ابايدى يسپان تىلىندە سويلەتكەن ماريا سانچەس حانىم، سونداي-اق ابايدى تۇرىك تىلىنە اۋدارۋعا ايرىقشا ۇلەس قوسقان زافەر كيبار مىرزا جانە اباي جيناعىنىڭ اراب تىلىندەگى نۇسقاسىن دايىنداۋعا ولشەۋسىز ۇلەس قوسقان حالەد ەلسايەد مىرزا قازاقستاننىڭ شەتەل ازاماتتارىنا بەرەتىن ەڭ جوعارى سىيلىعى – ەكىنشى دارەجەلى دوستىق وردەندەرىمەن ماراپاتتالدى.                                      

جوبا قر مادەنيەت جانە سپورت مينيسترلىگىنىڭ تاپسىرىسى بويىنشا «ۇلتتىق اۋدارما بيۋروسى» قوعامدىق قورىنىڭ ۇيلەستىرۋىمەن جۇزەگە اسۋدا. 

Abai.kz