قازاق ەلىنىڭ كەيبىر سايتتارى مەن سارجاعال باسىلىمدارى وسى تۋرالى جالاۋلاتىپ اق جاتىر. بوتەن ەلدىڭ ءارتىسى ماس كۇيىندە كولىك جۇرگىزىپ، ادام قاعىپ ءولتىردى. مۇنىڭ بىزگە نە قاتىسى بار؟

ستاتيستيكا دەرەكتەرىنە سەنۋ دە قيىن. اسىرەسە، رەسمي ستاتيستيكاعا. مۇرتتى جەندەت ستالين «وتىرىكتىڭ ءۇش ءتۇرى بار: كادىمگى وتىرىك، سوراقى وتىرىك جانە ستاتيستيكا» دەگەن ەكەن.

رەسەيدىڭ باس ناركولوگى ەۆگەني بريۋن «رەسەيدە 2020 جىلدىڭ العاشقى ءۇش ايىندا ماسكۇنەمدىك سالدارىنان 37346 ادام ءولدى. 2019 جىلدىڭ ءبىرىنشى كۆارتالىندا 36584 ادام ءولىپ ەدى» دەپتى. رەسمي دەرەك بويىنشا رەسەيدە ولگەن ءاربىر ءجۇز ادامنىڭ توعىزى - ماسكۇنەم. ال دۇنيەجۇزىلىك دەنساۋلىق ساقتاۋ ۇيىمى «رەسەيدىڭ قايتىس بولعان ءاربىر ءجۇز ادامىنىڭ 22-ءسى ماسكۇنەمدىكتىڭ قۇربانى» دەپتى.

رەسەيدە 146 ملن ادام تۇرادى. حالىق ءوسىمى جوق، تۋعاندار سانىنان ولگەندەر سانى باسىم. ياعني، مينۋس سالدو. جىل سايىن حالىق سانى 300 مىڭ ادامعا كەمىپ بارادى.

1,5 ملن سپيد-كە شالدىققان. ول جىلىنا 100 مىڭعا ءوسىپ بارادى.
رەسەيدە قازىرگى كەزدە 1,3 ملن ماسكۇنەم تىركەلگەن (رف دەنساۋمين). ال، تاۋەلسىز باسىلىمدار 12 ملن دەپ كورسەتىپتى. رەسەيدە جىل سايىن 500 مىڭ ادام ىشىمدىككە ۋلانىپ ولەدى. رەسەيدىڭ ءتورت قالاسىندا «اراق مۋزەيى» بار.
رەسەيدە تۇسىرىلگەن ون كينونىڭ توعىزىندا كەيىپكەرلەر اراق ىشەدى.
«قازىر رەسەيدە ءاربىر ءۇشىنشى تۇرعىننىڭ پسيحيكاسى بۇزىلعان» دەپتى.

ال، بىزدەگى جاعداي قانداي؟

قوعامدا تۇيتكىلدى تۇستار كوپ. مىسالى، ساناپ كورىڭىزشى، ءسىز تۇراتىن كوشەنىڭ بويىندا قانشا سىراحانا، ويىنحانا، بۋكمەكەر كەڭسەسى، كافە - رەستوران بار؟ سوسىن ءدارىحانا، ءسان سالوندارى، شاشتاراز. مىنەكەي، ولاردىڭ ءبارى بيۋدجەتكە سالىق تولەيدى، ەلدىڭ قازىناسىن تولتىرىپ جاتىر. پروفەسسور امانگەلدى ايتالى وسى تاقىرىپتا اڭگىمەلەسىپ وتىرىپ «ءبىزدىڭ ەلدە «رەستوراندىق ەكونوميكا» عوي» دەگەن ەدى. باياعىدا سپيرتتىك ىشىمدىك پەن تاباك ونىمدەرىن ساتاتىن نۇكتەلەر تاربيە جانە وقۋ-ءبىلىم مەكەمەلەرىنەن كەمىندە 500 مەتر قاشىقتا بولاتىن. قازىر كورشىلەس قونا بەرەتىن بولدى. سەبەبى، اراق-شاراپ ساتۋعا رۇحسات بەرەتىن ليتسەنزيانى مەملەكەت دۇكەن يەسىنە ساتادى. ءاربىر ماركالى ىشىمدىك ءۇشىن ءارتۇرلى ليتسەنزيا! تابىس پەن بايلىققا قۇنىققان قوعام بۇل كەزدە ۇرپاق تاربيەسىن «ۇمىتىپ كەتەدى». مىسالى، ستاديون ىشىنەن شاشلىقحانا مەن كافە اشىپ قويعان جەردەن كۇندە وتەمىن. ءانۇراندى حورمەن ايتىپ، كۇندەلىگىن بەستىككە تولتىرىپ شىققان وقۋشىلار سىرتقا شىققاندا... مەكتەپ شارباعىنا سۇيەنىپ، ىقىلىق اتىپ تۇرعان ماسكۇنەمدەرگە دە كوزدەرىن ۇيرەتتى.

«ال، قازاق، مەشەل بولىپ قالامىن دەمەسەڭ، تاعىلىمىڭدى، بەسىگىڭدى تۇزە» دەگەن مۇحتار اۋەزوۆتىڭ ءسوزى كۇن تارتىبىنەن مۇلدە تۇسكەن جوق. مەكتەپتە رەزەڭكە تاراتىپ ماسقارا بولعانشا، ەل بويىنشا مۇعالىمدەرگە ەركىندىك بەر، مۇمكىندىك جاسا. «ءوزىن ءوزى تانۋ» دەگەن ءپاننىڭ ورنىنا «ۇلتتىق تاربيە» ەنگىز. جالاڭ، اسىرە ۇلتشىلدىق ەمەس، ۇرپاق ساناسىنا ۇلتتىق ءھام رۋحاني قۇندىلىقتاردى قۇيىپ تاستايتىن، وتباسى مادەنيەتى مەن تازالىعىن، اتا-انا مەن ۇستازدى قۇرمەتتەۋدى، ۇل مەن قىزدى سىيلاۋدى ۇيرەتۋگە كۇش سال. «رۋحاني جاڭعىرۋدى» مازاق قىلماي، ءوز وتباسىڭدا، ۇل-قىزىڭنىڭ ساناسىندا ار-ۇيات، قارىز بەن پارىز، نامىس پەن قايسارلىق قاسيەتتەرىن شىڭدا.

P.s. 18 تامىز كۇنى ەلىمىزدىڭ ءبىر قالاسىندا «...تەكسەرۋ جۇرگىزگەن پروكۋرورلار جۇيكە جۇيەسى اۋىراتىندار تىزىمىندە تۇرعان 320 ناۋقاستىڭ جۇرگىزۋشى كۋالىگىن العانىن انىقتادى»...

ايتپاقشى، ەفرەموۆ تۋرالى جازعان سايتتار تاعى دا كەمىندە 1,3 ملن ماقالا جازار ما ەكەن...

ايشۋاق دارمەنۇلىنىڭ جازباسى

Abai.kz