كەز-كەلگەن مەملەكەتتىڭ ەكونوميكالىق دامۋىنىڭ نەگىزگى تىرەگى – شاعىن جانە ورتا بيزنەس ەكەندىگى بەلگىلى. ەگەر دە كاسىپكەرلىكتىڭ دامۋىنا جاعداي جاسالسا ەڭبەكپەن قامتۋ، ىشكى نارىقتى وتاندىق تاۋارمەن قامتاماسىز ەتۋ جانە باسەكەلەستىك ورتانى قالىپتاستىرۋعا كەدەرگى جوق. دامىعان ەلدەردىڭ ەكونوميكالىق كورسەتكىشىنىڭ 60-70% شاعىن جانە ورتا كاسىپكەرلىك سۋبەكتىلەرىنىڭ دامۋ دەڭگەيىمەن ولشەنەدى. ماڭعىستاۋ وڭىرىندە كاسىپكەرلىكتى قولداۋ قانداي دەڭگەيدە ەكەندىگى تۋرالى تاعايىندالعانىنا 100 كۇن بولعان وڭىرلىك «اتامەكەن» كاسىپكەرلەر پالاتاسىنىڭ ديرەكتورى راشيت مۇستاپاەۆ ايتىپ بەردى.

ايتا كەتۋ كەرەك، ەلىمىزدىڭ ونەركاسىپ سالاسىندا ماڭعىستاۋ نەگىزگى ءرول اتقارۋشى ءتورت ايماقتىڭ ءبىرى. ماسەلەن، قازاقستان مۇنايىنىڭ 25% وسى وڭىردە وندىرىلەدى. وتكەن جىلعا كوز جۇگىرتەر بولساق كاسىپورىندار 732,8 ملرد تەڭگەگە ءونىم وندىرگەن جانە رەسپۋبليكادا نەگىزگى كورسەتكىشتەر بويىنشا ءۇشىنشى ورىنعا تۇراقتاپتى.

ەلىمىزدە كاسىپكەرلىكتى دامىتۋعا باعىتتالعان بىرقاتار مەملەكەتتىك باعدارلامالار قابىلدانعانى بەلگىلى. ماسەلەن، ماڭعىستاۋ وبلىسى بويىنشا وتكەن جىلى «بيزنەستىڭ جول كارتاسى-2025» باعدارلاماسىن ىسكە اسىرۋعا 4 201,3 ملن. تەڭگە مولشەرىندە قاراجات بولىنگەن بولاتىن. ونىڭ ىشىندە: نەسيەلەردى سۋبسيديالاۋعا - 3 551,8 ملن تەڭگە، ال نەسيەلەردى ءىشىنارا كەپىلدەندىرۋگە - 628,5 ملن تەڭگە، گرانتتىق قولداۋعا - 21 ملن تەڭگە. ناتيجەسىندە 4 مىڭنان استام جۇمىس ورنى اشىلعان. 

2017-2021 جىلدارعا ارنالعان «ەڭبەك» باعدارلاماسى شەڭبەرىندە 2020 جىلعا 1 902,4 ملن تەڭگە مولشەرىندە قاراجات ءبولىندى. «بيزنەس-مەكتەپ» جوباسى اياسىندا كاسىپكەرلىك نەگىزدەرىنە 469 ادام وقىتىلدى. «باستاۋ» جوباسى بويىنشا ءوڭىردىڭ 990 جۇمىسسىز بيزنەستى ۇيرەنۋگە وقىتىلدى. پاندەميا كەزەڭىندە جوسپاردى ورىنداۋ ماقساتىندا وقىتۋ ونلاين رەجيمىندە جۇرگىزىلدى. ادامي كاپيتالدى دامىتۋ ماقساتىندا 3100 شاعىن جانە ورتا بيزنەس كاسىپورىندارىنا ساۋالناما جۇرگىزىلگەن. ناتيجەسىندە 425 مامانعا قاجەتتىلىك بار ەكەندىگى بەلگىلى بولدى. ماڭعىستاۋ وبلىسىندا جۇمىسسىزدىق دەڭگەيى 5% قۇرادى. 

وتكەن 2020 جىلى ماڭعىستاۋ وبلىسىنىڭ كاسىپكەرلەر پالاتاسى «ست-KZ» نىسانىنداعى تاۋاردىڭ شىعۋ تەگى تۋرالى 451 سەرتيفيكات جانە ەكسپورتتىق اينالىم ءۇشىن تاۋاردىڭ شىعۋ تەگى تۋرالى 1460 سەرتيفيكات بەرگەن. ەكسپورتتىق باعىت ءۇشىن ۋكراينا مەن وزبەكستانعا - اممياك سەليتراسى، رەسەيگە - مۇزداتىلعان بەكىرە بالىعى، شۆەيتسارياعا – قارا التىن، يرانعا - استىق، تۇرىكمەنستانعا - ماكارون ونىمدەرى، ال ازىربايجانعا - مۇناي-حيميا ونىمدەرى، اتاپ ايتقاندا بيتۋم نەگىزىندەگى مازۋت جانە گيدرووقشاۋلاعىش ماتەريالدارعا سەرتيفيكاتتار بەرىلگەن. ىشكى اينالىم ءۇشىن «ست-KZ» نىسانىنداعى تاۋاردىڭ شىعۋ تەگى تۋرالى سەرتيفيكاتتار نەگىزىنەن مۇناي-گاز، قۇرىلىس، تاماق، ماشينا جاساۋ، حيميا، جەڭىل ونەركاسىپكە بەرىلىپتى. بۇدان بولەك 18 كاسىپورىن يندۋستريالىق سەرتيفيكاتقا يە بولدى.

مەملەكەت باسشىسى قاسىم-جومارت توقاەۆ «جاڭا جاعدايداعى قازاقستان: ءىس-قيمىل كەزەڭى» اتتى حالىققا جولداۋىندا كاسىپكەرلىكتى دامىتۋ سالاسىنا ەرەكشە توقتالعان بولاتىن. راشيت مۇستاپاەۆتىڭ ايتۋىنشا، شاعىن جانە ورتا بيزنەستى قولداۋعا بىرقاتار شارالار قابىلداندى. ماسەلەن، «بيزنەستىڭ جول كارتاسى - 2025» باعدارلاماسى اياسىنداعى بارلىق سالالىق كەدەرگىلەر الىنعان. ءوز ءىسىن دوڭگەلەتۋدى ارمانداعان ءاربىر تۇرعىنعا قارجىلاندىرۋدىڭ جولدارى  تۇسىندىرىلگەن. ەڭ باستىسى شاعىن جانە ورتا بيزنەس 3 جىلعا سالىقتان بوساتىلدى. وسىلايشا ەلىمىز بويىنشا 1 ملن استام كاسىپكەر مەملەكەت تاراپىنان قولداۋعا يە بولدى. سونىمەن قاتار، توتەنشە جاعداي جانە كارانتين كەزىندە قيىندىققا تاپ بولعان كاسىپكەرلەردى قولداۋ ماقساتىندا بيزنەستىڭ 20 تۇرىنە جەڭىلدىكتەر قاراستىرىلعان. 

2020 جىلى سىرتقى ساۋدا اينالىمى 2 715 ملن اقش دوللارىن، ونىڭ ىشىندە تاۋارلار ەكسپورتى – 2 467 ملن دوللار، يمپورت – 248 ملن اقش دوللارىن قۇرادى. شاعىن جانە ورتا كاسىپكەرلىك سۋبەكتىلەر سانى 52 مىڭنان اسىپ جىعىلادى. ونىڭ ىشىندە  جەكە كاسىپكەرلىكتىڭ ۇلەسى 77%، زاڭدى تۇلعالار – 18%، شارۋا قوجالىقتارى - 5% قۇراپ وتىر. كارانتين كەزىندە كاسىپكەرلەر پالاتاسى فورس-ماجورلىق جاعدايدا 291 ءوتىنىشتى قاراپ ۇلگەرگەن. ءجيى كوتەرىلەتىن ماسەلەنىڭ ءبىرى - بيزنەس ماقساتتاعى بولىنەتىن جەر ۋچاسكەلەرىنە قاتىستى بولىپ وتىر.  

ال كاسىپكەرلەردىڭ قۇقىقتارىن قورعاۋ جانە اكىمشىلىك كەدەرگىلەردى جويۋ بويىنشا 252 ءوتىنىش تۇسسە، ونىڭ ىشىندە بيزنەستى قورعاۋ باعىتى بويىنشا – 89 ارىز قارالعان. كاسىپكەرلەردىڭ قۇقىقتارىن قورعاۋ جانە سىبايلاس جەمقورلىققا قارسى ءىس-قيمىل جونىندەگى كەڭەستىڭ 6 وتىرىسى وتكىزىلىپ، 10 ماسەلەگە نۇكتە قويىلعان. «جوبالاۋ ءوفيسى» اياسىندا اۋىز تولتىرىپ ايتارلىقتاي ناتيجەلى جۇمىستار اتقارىلعان.  «قاراپايىم زاتتار ەكونوميكاسى» باعدارلاماسىن ىسكە اسىرۋ كەزىندە جالپى سوماسى 87 ملرد تەڭگەگە 107 جوبا قولداۋ تاپتى. 

راشيت مۇستاپاەۆتىڭ ايتۋىنشا، Covid-19 ينفەكتسياسىنىڭ تارالۋىنا بايلانىستى كومپانيالار جاڭا جاعدايدا جۇمىس ىستەۋىنە تۋرا كەلدى. جاسىراتىنى جوق، بيزنەس بىرقاتار قيىندىقتارعا تاپ بولدى. پاندەميانى ەڭسەرۋدە كاسىپكەرلەر كەدەرگىلەردەن ءالى دە وتۋدە. بىراق، كەز-كەلگەن داعدارىس ۇزاققا جالعاسپايدى، تۇبىندە جاعداي رەتتەلەرى ءسوزسىز. ال، ازىرگە بۇل ۋاقىتشا قيىندىق دەپ ءتۇسىنۋ كەرەك جانە بيزنەس بۇل قيىندىقتان شىڭدالىپ شىعادى! 

دايىنداعان: نۇربول قونجار

Abai.kz