قاراعاندى وبلىسىندا وكتيابر دەگەن اۋدان بار. قاراعاندىنىڭ قۇرامىنداعى اكىمشىلىك-اۋماقتىق بولىك دەپ سانالادى. حالىق سانى 250 مىڭعا جۋىقتايدى (2018 جىلعى ەسەپ بويىنشا). رەسمي ءتىلى – قازاق ءتىلى. اۋدان 1938 جىلى قۇرىلعان. 1961 جىلعا دەيىن ستالين اۋدانى دەپ اتالىپ كەلگەن.

وكتيابر اۋدانى قاراعاندى وبلىسىنداعى ءىرى اۋدانداردىڭ ءبىرى. وعان ۇلت كوسەمى ءاليحان بوكەيحاننىڭ ەسىمىن بەرۋ تۋرالى ءسوز ايتىلىپ كەلە جاتقانىنا دا ون جىلعا جۋىقتادى. جەرگىلىكتى حالىق، قوعام بەلسەندىلەرى، زيالى قاۋىم وكىلدەرى ت.ب. بۇل ماسەلەنى جىل سايىن وبلىستىق جانە رەسپۋبليكالىق دەڭگەيدە كوتەرگەنىمەن، «وكتيابر» دەگەن قاندى اۋىز قىزىل وكىمەت تۇسىندا تاڭىلعان سوۆەتتىك اتاۋ تاۋەلسىز قازاقستاننىڭ وتىز جىلىندا وزگەرگەن جوق! ونى وزگەرتۋگە باستاماشىل توپتار مەن ولاردى قولداعان جەرگىلىكتى حالىقتىڭ عانا نيەتى بولماسا، بيلىكتىلەر تاراپىنان كەيدە قۇرعاق ۋادە، كەيدە قىزىل ءسوز، كەيدى ءتىپتى، ماردىمدى جاۋاپ تا بولماي كەلگەن ەدى.

مىنە، وسى ماسەلە جاقىن ارادا شەشىمىن تاۋىپ، قاراعاندى جۇرتى سوۆەتتىك اتاۋعا قوش ايتاتىن كورىنەدى. ولاي دەيتىنىمىز - قوعام بەلسەندىسى، ساياساتكەر بەيبىت قۇلماعامبەت بۇگىن ءوزىنىڭ Facebook-تەگى جەكە پاراقشاسىندا وتىز جىلدا وزگەرمەگەن وكتيابر اۋدانىنا جاقىن ارادا الاش قايراتكەرى ءاليحان بوكەيحاننىڭ ەسىمى بەرىلەتىنىن ايتىپ، سۇيىنشىلەدى.

«قالىڭ قازاق ەلى، ءسۇيىنشى !

قازاقستان پرەزيدەنتى قاسىم-جومارت توقاەۆ قاراعاندى قالاسىنداعى وكتيابر اۋدانىنىڭ اتاۋىن اۋىستىرىپ، ءاليحان بوكەيحان ەسىمىن بەرىلۋىن قولداپتى!

قالا اۋدانى اتاۋىنىڭ وزگەرتىلۋى بەكىتىلگەن ارنايى پروتسەدۋراعا نەگىزدەلگەن. قوعامدىق تىڭداۋلاردىڭ ءوتۋى ، قالا ءماسليحاتى دەپۋتاتتارىنىڭ داۋىس بەرۋى جانە ونوماستيقالىق كوميسسيانىڭ ارنايى جۇمىستارىنىڭ جۇرگىزىلۋىن قاجەت ەتەتىن كۇردەلى جانە ۋاقىت تالاپ ەتەتىن ءىس ەكەنى بارلىعىمىزعا بەلگىلى. ءوز ۋاقىتىمەن وتەتىن جۇمىس، باستاما بولسا جاريالاندى، نەگىزگى باعىت بەلگىلەندى.

بۇگىن بۇل تاريحي ماڭىزى بار جاڭالىقتى، وبلىس اكىمى جەڭىس ماحمۇدۇلى قاسىمبەك مىرزا «اق جول» پارتياسى فيليالى باسشىسى ەرمەك ابيلدينمەن وتكىزگەن كەزدەسۋ كەزىندە حابارلاعان ەكەن.

قاراعاندى قالاسىنىڭ بەلسەندى ازاماتتارىنىڭ جىلدار بويى كوتەرىپ جۇرگەن ماڭىزدى ماسەلەسى اقىرىندا وڭ شەشىمىن تاۋىپ، پرەزيدەنت ق.ك.توقاەۆ مىرزا بۇل شەشىمدى قولداپتى!

بۇل - الاش قايراتكەرى، ۇلت كوشباسشىسى ءاليحان بوكەيحان اتامىزعا لايىق ۇلى سىي، ۇلكەن قۇرمەت! وكتيابر اۋدانى دەگەن، كوممۋنيستىك جۇيەنىڭ اتىنىڭ ورنىنا الاش وردا قايراتكەرىنىڭ ەسىمىنىڭ ءدال قازىر بەرىلۋىندە ۇلكەن ءمان-ماعىنا جاتىر. بۇل سوڭعى كەزدەگى ەگەمەندىگىمىزگە، مەملەكەت تۇراقتىلىعىنا قارسى كەيبىر سىرتقى جانە ىشكى كۇشتەرگە ۋاقىتىندا بەرىلگەن جاۋاپ. مەملەكەتىمىزدىڭ ۇلتتىق مۇددەگە نەگىزدەلگەن جاڭا ىشكى جانە سىرتقى ساياسات جۇرگىزە باستاعانىنىڭ دالەلى. تاۋەلسىز ەلىمىز - قازاقستان رەسپۋبليكاسى ماڭگى جاساسىن!»، - دەپ جازدى بەيبىت قۇلماعامبەت.

ءبىز بەيبىت مىرزاعا شۇعىل حابارلاسىپ، اقپاراتتىڭ انىق-قانىعىن سۇراعان ەدىك، بۇل تۋرالى تولىق ءارى ناقتى اقپارات ءالى ايتىلماعان ەكەن. «جاقىن ارادا بەلگىلى بولار. ءالى قىرۋار جۇمىس بار. بۇل باستاماسى»، - دەگەن جاۋاپ الدىق.

تاقىرىپقا تۇزدىق. جوعارىدا ءبىز قاراعاندىنىڭ وكتيابر اۋدانىنا ۇلت كوسەمى، الاش قايراتكەرى ءاليحان نۇرمۇحامەدۇلى بوكەيحاننىڭ ەسىمىن بەرۋ تۋرالى باستاما ون جىلدان بەرى كوتەرىلىپ كەلە جاتقانىن ايتتىق. ءار جولى حالىق تالاپ قويعان سايىن، وبلىس باسشىلارى دا بۇل ماسەلەنى جىلى جاۋىپ كەلگەن ەدى. سولاردىڭ ءبىرسىپىرا مىسالى:

اۋەلى جەڭىس قاسىمبەك. قاراعاندى وبلىسىنىڭ قازىرگى اكىمى. جوعارىداعى اقپارات بويىنشا، وكتيابر اۋدانىنا ءاليحاننىڭ ەسىمى بەرىلەتىنى تۋرالى پرەزيدەنت شەشىمىن ەستىرتكەن وسى اكىم. جاسى 45-تە. بۇرىن ۇكىمەتتە مينيستر، پرەمەر-ءمينيستردىڭ ورىنباسارى بولعان. قاراعاندى وبلىسىنا 2019 جىلدىڭ قىركۇيەگىندە بارعان.

جەڭىس قاسىمبەككە دەيىن وبلىستى باسقارعان ەكى اكىم دە وكتيابر اۋدانىنىڭ اتىن اۋىستىرۋ تۋرالى ءدۇيىم جۇرتقا ۋادە بەرىپ، اياعىندا ورىنداماي، ورىنداي الماي كەتكەن.

سوزىنەن تايقىعان اكىم - نۇرمۇحامبەت ابدىبەكوۆ

2017 جىلدىڭ اقپانى:

قاراعاندى وبلىسىنىڭ سول كەزدەگى اكىمى نۇرمۇحامبەت ابدىبەكوۆ حالىققا ەسەپ بەرۋ جيىنىن وتكىزىپ، وكتيابر اۋدانىنىڭ اتىن اۋىستىرۋ تۋرالى سۇراققا جاۋاپ بەرە الماعان.

سول جولى حالىق تالابىن قوعام بەلسەندىسى ايتقوجا فازىلوۆ ايتقان ەدى. اكىم ابدىبەكوۆ نە «اق» دەگەن جوق، نە «قارا» دەگەن جوق. «سۇراق قابىلداندى»، - دەپ قىسقا عانا قايىرعان.

نۇرمۇحامبەت ابدىبەكوۆ وبلىستى 2014-2017 جىلدار ارالىعىندا باسقارعان. ول وبلىس باسقارعان 2016 جىلى الاش كوسەمىنىڭ 150 جىلدىڭ مەرەيتويى يۋنەسكو كولەمىندە اتالىپ ءوتىلدى. اتى دارداي بولعانىمەن، اتاپ ءوتۋدىڭ ىرىمى عانا جاسالدى. سول تويدا جاڭاعى اكىم ابدىبەكوۆ: «قاراعاندى وبلىسىن­دا ءاليحان بوكەيحان اتىنداعى اۋدان پايدا بولادى»، دەپ مالىمدەدى.

اكىم ايتىپ، سۇيىنشىلەگەن الگى حابار دەرەۋ اقپارات قۇرالدارىندا تارالدى. ارتىنان ءىلى-شالا ونشاقتى عانا مۇشەسى بار «سارىارقا» دەيتىن ازشىلىق توپتان قۇرالعان كلۋب اكىمنىڭ بۇل باستاماسىنا ىنتا-شىنتاسىمەن قارسى ەكەنىن جەتكىزدى. ۇلكەن تويدا تۇتاس حالىقتىڭ الدىندا ۋادە بەرگەن اكىم 10 ادامنان تۇراتىن كلۋبتان قايمىعىپ، بۇل ماسەلەنى جابۋلى قازان كۇيىندە قالدىردى.

ۋادە بەرگەن تاعى ءبىر اكىم – ەرلان قوشانوۆ

2018 جىلدىڭ اقپانى: سول كەزدەگى وبلىس باسشىسى ەرلان قوشانوۆ حالىققا ەسەپ بەرۋ جيىنىندا «ءاليحان بوكەي­حان­نىڭ ەسىمىن – وكتيابر اۋدانىنا بەرۋ قاشان شەشىلەدى», دەگەن سۇراققا: «بۇل اكىمنىڭ بۇيرىعىمەن شەشىلەتىن ماسەلە ەمەس. سول اۋداندا 250 مىڭنان اسا ادام تۇرادى. سول حالىقتىڭ پىكىرىمەن ساناسىپ، اۋەلى اۋدان كولەمىندە، قالا كولەمىندە تىڭداۋلار وتكىزىپ، سولاي جاساۋ كەرەك. ەگەر رەسمي جاۋاپ بەرسەم دە قول قويىپ شەشىلە سالاتىن شارۋا ەمەس. ازامات رەتىن­دە، وسى ەلدىڭ تۇرعىنى رەتىندە سىزبەن كەلىسە­مىن.

ءسىز «قىر بالاسى» دەگەندى بلەسىز بە؟ ول – ءاليحان بوكەيحاننىڭ بۇركەنشىك اتى. 1920 جىل­دارى «قازاق» گازەتىنە وسى ەسىممەن ءاليحان بوكەي­حان ماقالا جازعان. «قالتقىسىز قىزمەت ىستە­گەن، ەلگە ەڭبەگى سىڭگەن تۇلعانىڭ ەسىمى قاعازدا ەمەس، جۇرەك­تىڭ تۇپكىرىندە ساقتالۋى كەرەك» دەپ جازا­دى. ءاليحان بوكەيحاننىڭ ەسىمى جۇرەگى­مىز­دىڭ تۇبىندە ساقتاۋلى. اكىم بولىپ تۇرعاندا سوعان ارەكەت جاسايمىن دەپ ۋادە بەرەمىن»، - دەگەن ەدى ەرلان قوشانوۆ.

ەرلان قوشانوۆ 2017 جىلدىڭ ناۋرىزى مەن 2019 جىلدىڭ قىركۇيەگى ارالىعىندا وبلىس باسشىسى بولدى. بىراق، ماسەلە شەشىلگەن جوق! قازىر ەرلان جاقانۇلى پرەزيدەنت اكىمشىلىگىنىڭ جەتەكشىسى.

ءتۇيىن. جەڭىس قاسىمبەككە دەيىن ەل-جۇرتتىڭ الدىندا ۋادە بەرگەن ەكى اكىم دە سوزدەرىندە تۇرعان جوق. الاش قايراتكەرىنىڭ ەسىمىن اۋدانعا بەرۋ ماسەلەسى قازاق بيلىگىنىڭ، قازاقستان بيلىگىنىڭ قولىنان سوڭعى وتىز جىلدا كەلگەن جوق. ۇلت كوسە­مىنە قۇرمەت كورسەتۋ، ونىڭ ەڭبەگى مەن ەسىمىن كەلەر ۇرپاققا ناسيحاتتاۋ ءىسى ءبىر اۋداننىڭ اتاۋىن اۋىستىرۋعا قا­راپ قالماعانى دا راس. الايدا قازاق ءۇشىن قان­قاساپ وكتيابردەن الاش ارىسى اناعۇر­لىم قادىرلى ەكەنىن ۋادەشىل اكىمدەردىڭ ەسىنە جانە ءبىر مارتە سالا كەتكەن ارتىق بولماس...

بيىل قازاقستان تاۋەلسىزدىگىنىڭ وتىزىنشى جىلى. ەندەشە، ەتەكتەن تارتىپ، كەرى سۇيرەگەن الدەبىرەۋلەردىڭ ىعىنا جىعىلا بەرمەي، الاش كوسەمى ءاليحاننىڭ ارۋاعى الدىنداعى پارىزىمىزدى وتەۋگە ءتيىستىمىز.

نۇرگەلدى ابدىعانيۇلى

Abai.kz