2021 جىلدىڭ 10 قاڭتارىندا قازاقستاندا پارتيالىق سايلاۋ ءوتتى. بۇل سايلاۋ قازاقستانداعى ەڭ ەرەكشە سايلاۋلاردىڭ ءبىرى بولدى. سەبەبى سايلاۋ الەمدىك پاندەميا ءورشىپ تۇرعان ساتتە ىسكە استى. ياعني قازاقستان ءۇشىن بۇل جاڭا تاجىريبە جيناۋ بولاتىن.  ەكىنشى ءبىر ەرەكشەلىك رەتىندە پارتيالاردىڭ بارىنشا اۋديتورياسىن وزىنە قاراتۋ جۇمىستارى ونلاين رەجيمدە ءوربىدى. سەبەبى كوروناۆيرۋستىق شەكتەۋلەر وفلاين نەگىزدە كەزدەسۋگە مۇمكىندىكتى ازايتتى. سوندىقتان پارتيالار بارلىق كۇشىن ينتەرنەت الاڭعا باعىتتاپ، باعدارلامالارىن سوندا ناسيحاتتاۋعا تىرىستى. ياعني جاڭا تەحنولوگيالاردى كوبىنەن پايدالاۋ بۇرىنعى سايلاۋعا قاراعاندا كوبىرەك بولدى.

سايلاۋ ءوتىپ، ءۇش پارتيا مەجەلى پايىزدىق كورسەتكىشكە قول جەتكىزدى.  ولار «نۇر وتان» «اق جول»، «قحپ» پارتيالارى بولاتىن. ال «ادال» جانە «اۋىل» پارتيالارى  ايتارلىقتاي ناتيجە كورسەتە المادى. پايىزدىق شەك بويىنشا كورسەتىلگەن 7 پايىزدى جيناماعاندىقتان، ماجىلىستەن بۇل پارتيالارعا ورىن بۇيىرمادى.

ساياسي جۇيە ۇنەمى دامۋدا بولۋى ءتيىس. توقتاپ قالعان سۋدىڭ يىستەنەتىنىندەي، وزگەرىسكە ۇشىراماعان، ىزدەنىسكە ۇمتىلماعان ساياسي جۇيەنىڭ دە كەمشىلىكتەرى كوپ بولماق. قازاقستان ساياسي جۇيەنى رەفورمالاپ وتىرۋدى قالايدى. پرەزيدەنت قاسىم-جومارت كەمەلۇلى توقاەۆتىڭ نەگىزگى باعىتتارىنىڭ ءبىرى دە وسى ساياسي جۇيەنى رەفورمالاۋ. پارتيالىق جۇيەنى دامىتۋ دا وسى رەفورمالاردىڭ بىرىنە جاتادى.

پارتيالىق جۇيەنى دامىتۋدىڭ ءبىر قادامى رەتىندە «سايلاۋ تۋرالى» جانە «ساياسي پارتيالار تۋرالى» زاڭدارىنا وزگەرىس ەنگىزىلدى. جاڭا وزگەرىس بويىنشا ەندى پارتيا اشۋ ءۇشىن 40 مىڭ قول ەمەس، 20 مىڭ قول جيناسا جەتكىلىكتى بولىپ تابىلادى. بۇل دۇرىس ءۇردىس. دامىعان باتىس ەلدەرىندە جاڭا ساياسي باعىتتارعا مۇمكىندىك بەرۋ ماقساتىندا قولدانىلاتىن تاجىريبە. تاعى ءبىر كەلەلى وزگەرىس رەتىندە پارتيالىق سايلاۋ تىزىمىندە كەمى 30 پايىز ايەلدەر مەن جاستار بولۋ كەرەكتىگى جايلى ايتىلعان. بۇل جاستارعا اشىلاتىن مۇمكىندىك پەن ايەلدەر قۇقىعىن تەڭەستىرۋگە جاسالعان ناقتى قادام دەپ تۇسىنسە بولادى.

2020 جىلدىڭ 10 قاڭتارىندا وتكەن سايلاۋدان كەيىن پرەزيدەنت پارتيالىق جۇيەنى دامىتۋعا قاتىستى كەزەكتى ۇسىنىستى جاسادى. ەندىگى تاڭدا ماجىلىسكە ءوتۋ ءۇشىن 7 پايىز ەمەس، 5 پايىز بولۋدى ۇسىندى. ۇسىنىس 15 قاڭتاردا پارلامەنتتىڭ بىرىككەن جيىنىندا ايتىلدى.

«كەي پارتيالارعا ءماجىلىس پەن ماسليحاتقا ءوتۋ ءۇشىن داۋىس جەتىسپەدى. ولاردىڭ ءار قايسىسىندا ءبىلىمدى، ءوز سالاسىنىڭ جەتىك مامانى بولىپ وتىرعان كاسىبي جاندار جەتەرلىك. ولار وزەكتى دە ماڭىزدى دەگەن سۇراقتاردى ءوز ۋاقىتىندا كوتەرىپ ءجۇر، ماسەلەلەردى ايتۋدا. ول كوتەرىلگەن ماسەلەلەر پارلامەنتتىڭ بيىك تريبۋناسىنان دا ەستىلۋى ءتيىس.  ەگەر پارتيانىڭ ونداي وكىلدەرى پارلامەنتكە ءوتىپ، قىزۋ پىكىرتالاس جاساسا، وندا ورتاق ءىسىمىزدىڭ ماڭىزدىلىعى ارتار ەدى. ءبىز پارتيالاردىڭ ماجىلىسكە ءوتۋ شەگىن 7 پايىزدان 5 پايىزعا ءتۇسىرۋىمىز كەرەك»، - دەدى پرەزيدەنت توقاەۆ.

بۇل ۇسىنىس پارتيالىق جۇيەنى جانداندىرىپ، ارى قاراي دامۋىنا ۇلەس قوسادى. مىسالى بيىل «اۋىل» پارتياسى 5,29 پايىز داۋىس الدى. ەگەر ۇسىنىس سايلاۋعا دەيىن جاسالعاندا، بالكىم ماجىلىستە 4 پارتيا وتىرار ما ەدى. الايدا ۇسىنىستىڭ سايلاۋدان كەيىن جاسالعانى دا كەش ەمەس. بىرىنشىدەن، «اۋىل»، «ادال» سىندى پارتيالار كەلەسى سايلاۋعا بارىنشا دايىندالادى. سەبەبى جاقسى دايىندىق پەن تۇعىرلى باعدارلاما بولسا وندا سايلاۋدا جەڭىپ شىعۋىنا شىنايى مۇمكىندىك بار. ەكىنشىدەن، كەلەسى سايلاۋدا جاڭا پارتيالاردىڭ تىركەلىپ، قاتىسۋى ارتادى. سەبەبى سوڭعى ەكى جىلدا جاسالعان ساياسي رەفورمالار، پارتيالىق جۇيەنىڭ دامۋىنا اسەر ەتىپ وتىر. 20 مىڭ ادامدى تىركەپ، پارتيا قۇرىپ، سايلاۋعا ءتۇسىپ، ساياسي دودادا 5 پايىز العان كەز كەلگەن پارتيانىڭ پارلامەنتتىڭ بيىك مىنبەرىنەن ەلدىڭ مۇڭىن، حالىقتىڭ مۇقتاجىن ايتۋىنا مۇمكىندىگى بار.

ەندىگى كەزەكتە بۇل رەفورمالار ءوز جالعاسىن تابادى. ساراپشىلار قازاقستانداعى پارتيالىق جۇيەنى دامىتۋ ءۇشىن ءتىپتى ماجىلىسكە ءوتۋ شەگىن 3 پايىزعا دەيىن ءتۇسىرۋدى ۇسىنىپ ءجۇر. سەبەبى ەل تاريحىندا بۇعان دەيىنگى سايلاۋلاردا 1-2 پايىزدى ارەڭ جيناعان پارتيالار دا بولعان. پايىزدىق شەكتى ازايتۋ دەگەنىمىز جاڭا پارتيالارعا مۇمكىندىك بەرۋ، پارلامەنتتە كوپپارتيالى جۇيەنىڭ ورناۋىنا ىقپال ەتۋ جانە قىزۋ پىكىرتالاستارعا جول اشۋ دەگەن ءسوز. ساياساتتانۋشىلار پارتيا قۇرۋ ءۇشىن 20 مىڭ قول جيناۋدى دا ازايتۋدى ۇسىنۋدا. «10 مىڭ قول جەتكىلىكتى» دەيدى. سەبەبى يرلانديا، يسلانديا، بالتىق ەلدەرىندەگى ساياساتقا قىزىعۋشى توپتىڭ ازدىعىن، پارتياعا تىركەلۋ سانىن تومەندەتۋ ارقىلى ارتتىرا العان تاجىريبەسى بارىن العا تارتادى. بۇل دا كوڭىلگە قونىمدى ۇسىنىستىڭ ءبىرى. الايدا باستىسى جاڭادان تىركەلەتىن پارتيالاردىڭ ساپاسى ەكەنىن دە ەستەن شىعارماعان دۇرىس.

ماقساتى مەن ەلدى دامىتسام دەگەن باعىتى ءبىر، بىراق ماسەلەلەردى شەشۋ بويىنشا كوزقاراستارى ءارتۇرلى بولىپ كەلەتىن پارتيالاردىڭ سانى پارلامەنتتە ارتقان سايىن، ءار زاڭنىڭ ءاربىر ارىپىنە دەيىن تالقىلاۋ جۇرەتىنى انىق. ال كەلىسىپ پىشكەن توننىڭ كەلتە بولماسىن ەسكەرسەك، تالقىعا سالىنعان زاڭنىڭ شيكىلىكتەرى جويىلىپ، ەل مۇددەسى ءۇشىن ءتيىمدى جوبا بولىپ شىقپاق. مىنە، وسى ماقساتتى ىسكە اسىرۋ ءۇشىن پارتيالىق جۇيەلەردىڭ دامۋ تسيكلى توقتاماق ەمەس.

Abai.kz