31 مامىر – ساياسي قۋعىن-سۇرگىن جانە اشارشىلىق قۇرباندارىن ەسكە الۋ كۇنى ەكەنىن ەسكەرە وتىرىپ، توعىز جاسىندا الاپات اشتىقتى باسىنان وتكەرىپ، ءبىر ءۇيلى جاننان جالعىز ءوزى ءتىرى قالعان جازۋشى وتەباي قاناحيننىڭ جازباسىن جاريالاپ وتىرمىز. جازبا وقىعان ادامدى بەيجاي قالدىرماسى انىق. وندا بىلاي دەلىنگەن:

"…اشتىقتان ءالىم ءبىتىپ كوزىم قاراۋىتىپ، ەسىم بىردە كىرسە، بىردە كىرمەي، تەك كىرپىگىم عانا قيمىلداپ، جۇرتتا قالعان تاستاندى كۇشىك سياقتى شالاجانسار جاتقان جەرىمنەن ەرەسەك بىرەۋلەردىڭ تاۋىپ الىپ، سىرتتا تۇرعان شاناعا اپارىپ سالعانىن، ۇستىمە كيىز جاۋىپ قىمتاپ جاتقانىن ەمىس-ەمىس بىلەمىن.
سويتسەم بۇلار اشتىقتان جاپپاي قىرىلىپ جاتقان قازاق اۋىلدارىن ارالاپ، ەڭ بولماسا ءتىرى قالعان بالا-شاعانى امان الىپ قالۋ ءۇشىن قىستاۋ-قىستاۋدى ارالاپ جۇرگەن كومسومول جاساقتارى ەكەن.

جولدا ءبىر جەرگە توقتاپ، ءبىر ۇرتتام ىستىق اس بەرگەندە بارىپ ەسىمدى جينادىم. ءبىزدى الىپ كەلە جاتقان ەكى ادامنىڭ اڭگىمەسىنە قۇلاق ءتۇردىم. ولار ءبىر قىستاۋدىڭ ەسىگىن قار باسىپ قالعانىن كورىپ، كۇرەكپەن ارشىپ ۇيگە كىرىپتى. ورتاسىن نار پەشپەن بولگەن ءۇيدىڭ كەڭ زامەنكەسىن اينالا ءولىپ جاتقان بالالاردى كورەدى. اكە-شەشەسىمەن 11 بالاسى بىرەۋى قالماي اشتان ءولىپتى. وسىنى ايتقاندا دەلبە ۇستاعان جىگىت ەڭىرەپ جىلاپ كەلە جاتتى.
قالقاندى شانانىڭ ىشىندە مەنەن باسقا تاعى بىرنەشە بالا بار ەكەن. كوبى باسىن كوتەرە الماي ءالسىز ىڭىرسيدى. ءبىزدى قالاعا اكەلگەندە، شاناداعى 9 بالادان بەسەۋىمىز ءتىرى جەتتىك.

ء…بىزدى ىرعىزداعى پاناسىزدار ۇيىنە ورنالاستىردى. وندا ءتىپتى قيىن ەكەن. ارىق-تۇراق، ءوزى اش بالالاردى بيت جەپ ولتىرگەنىن كوزىم كوردى. قىستىڭ ۇزاق تۇنىندە تاڭ الدىندا تۇزگە شىقتىم. دارەتحانا دەپ ويلاپ، ونىڭ قاسىنداعى تاقتاي قويمانىڭ ەسىگىن اشىپ قالعانىمدا، وتىنعا دايىنداعان سەكسەۋىل سياقتى توبەگە دەيىن تىرەپ، جيىپ قويعان ءوزىم قۇرپى كىشكەنتاي بالالاردىڭ ءولى دەنەسىن كوردىم. سول جەردە قۇلاپ قالىپپىن. ارتىنان بىرەۋ-مىرەۋ ىشكە كىرگىزىپ تاستاپتى.

…نەندەي دەرت ەكەنىن بىلمەيمىن جاڭا عانا ءسۇت ءىشىپ، نان جەپ وتىرعان بالا وقىس قيسايا كەتىپ قىلعىنا باستايدى دا كوزى اقشاڭداپ ءجۇرىپ كەتەدى. مەنىمەن ءبىر كەرەۋەتتە جاتقان بەس بالا وسىلاي ءولدى.
…جازعىتۇرىم اۋرۋحانادان شىقتىم. كيىمدى بەرىپ جاتقان ورتا جاستاعى قازاق ايەلى ەڭىرەپ جىلادى. مەن «نەگە جىلايسىز؟» دەدىم. سوندا الگى كىسى كوز جاسىن ءسۇرتىپ: «وسىندا كەلگەن 50 بالادان انە ءبىر-ەكەۋىڭ عانا ءتىرى كەتىپ باراسىڭ. ءومىرىڭ ۇزاق بولادى ەكەن» دەدى.
…جاز شىققان سوڭ بالالارعا ىلەسىپ، قالانىڭ تۇسكەي جاق شەتىندە «يتمولا» دەپ اتالاتىن تۇستاعى كىرپىش باسۋ ءۇشىن ۇڭگىپ قازعان اپانعا باردىم. ءنان اپانداردىڭ ىشىندە ۇيگەن تەزەككە ۇقساتىپ، كىشكەنتاي بالالاردىڭ باسىن جيىپ قويىپتى.
باقسام، قىستا ولگەن بالالاردى كومە الماي، اپانداعى قاردىڭ استىنا تاستاي بەرىپتى.

…اياعىما ارەڭ تۇرىپ قالاعا العاش شىققانداعى كورگەندەرىم: انا كوشەدە اشتان ءولىپ جاتقان شال، مىنا كوشەدە ىڭىرسىپ قايىر تىلەگەن كەمپىر، جۋا تەرىپ قۇدىقتىڭ باسىنا بارعانىمدا اشتان ءولىپ قالعان ارىستاي ءداۋ جىگىتتى كوردىم.
كوشەدە ءولىپ قالعانداردى كۇندە تاڭەرتەڭ ارنايى ادامدار كەلىپ، جالاڭاشتاپ، تاۋ-توبە قىلىپ ارباعا تيەپ الىپ كەتەدى. قالانىڭ شەتىندەگى ۇلكەن ورعا الىپ بارىپ تاستايدى. بۇلاردىڭ ءبارى اۋىلدان ارىپ-اشىپ جەتكەن قازاقتار ەدى.

…جانە ءبىر ەسىمدە قالعانى، انىق بىلەتىنىم: بالالار ءۇيى ورنالاسقان قالادا تۇراتىن گروشەۆ دەيتىن كوپەس، كوزى قاراۋىتىپ، اشتان بۇرالىپ قوراسىنا كىرگەن قازاق جىگىتىن تاباندا اتىپ تاستادى. جازىقسىز جاندى نەگە ءولتىردىڭ، دەپ سۇراپ جاتقان ەشكىم جوق. باقشاما ءتۇستى دەپ ءنۇري دەيتىن تۇرىك تاعى ءبىر اش قازاقتى اتىپ تاستادى. قىسقاسى اشتىقتان السىرەگەن قازاقتاردى كىم كورىنگەن اتىپ تاستاپ جاتتى.
…مەنىڭ بۇل جازعاندارىم توعىز جاسىمدا باسىمنان كەشكەن وقيعالار. ءوز كوزىممەن كورگەن سۇمدىقتار. قانشاما جىلدان كەيىن ەسىمدە قالعاندارى عانا…

وسى اشتىقتان ىرعىز اۋدانى ادامدارىنىڭ وننان ءبىرى، مالىنىڭ جۇزدەن ءبىرى عانا ءتىرى قالدى. … ءبىر شاڭىراق استىنداعى ۇلكەندى-كىشىلى ون ەكى جاننان ءتىرى قالعان جالعىز مەن عانا…"

وتەباي قاناحين، جازۋشى، "نامىس" جۋرنالى

Abai.kz