ءبۇلدىرشىن اتاۋلىنىڭ كوگىلدىر ەكراننان ەڭ الدىمەن ىزدەيتىنى - ارينە، مۋلتفيلم. سپۋتنيكتىك تەلەارنالاردىڭ ارقاسىندا بۇگىندە بالالاردىڭ بۇل سۇرانىسى ايتارلىقتاي قاناعاتتاندىرىلىپ تا ءجۇر. Nikelodeon, Jetix, CN ارنالارىنىڭ تۇراقتى كورەرمەنىنە اينالعان ولار، ورمەكشى ادام، تاسباقا نيندزيا، روبوت-پوليتسەي، سپانچ بوب سياقتى ءتۇر-ءتۇسى كەلىسپەگەن، قۇبىجىق كەيىپكەرلەردى كۋمير ەتۋگە كوشتى...
وتكەندە ءبىرىنشى سىنىپتى ۇزدىك اياقتاعان التى جاسار ۇلىمدى ماقتاپ وتىرىپ: «جارايسىڭ! ۇنەمى وسىلاي اقىلدى بولىپ، جاقسى وقىساڭ، كەيىن وسكەندە پرەزيدەنت بولاسىڭ» دەپ ەدىم، ءا دەگەننەن: «جوق! پرەزيدەنت بولمايمىن!» دەپ شىر ەتە قالدى. «ەندى كىم بولاسىڭ؟». «ورمەكشى ادام بولامىن!». «نەگە؟». «ول سونداي كەرەمەت! قولىنان ءبارى كەلەدى! بارىنە كومەكتەسەدى!»... مۋلتفيلم كەيىپكەرلەرىنىڭ بالا ساناسىنا قانشالىقتى اسەر ەتەتىندىگىن وسىدان-اق كورۋگە بولادى. جارايدى، سول ورمەكشى ادام، روبوت-پوليتسەي دەگەندەر شىنىمەن-اق قايىرىمدى، مەيىرىمدى كەيىپكەرلەر شىعار. بىراق قالاي بولعاندا دا، بوگدە مادەنيەتتىڭ جەمىسى عوي. بالالارىمىزدى بەسىكتەن بەلى شىقپاي جاتىپ، جات مادەنيەتپەن سۋسىنداتىپ، وزگەنىڭ تانىم-بىلىمىمەن، كوزقاراسىمەن قارۋلاندىرامىز دا، ارتىنان: «ءتول مادەنيەتىنەن ماقۇرىم، ءوز ۇلتىن، اتا ءداستۇرىن مەنسىنبەيتىن مارگينالدار قايدان شىعادى وسى؟» دەپ كەيمىز.
وسى تۇرعىدان العاندا، سۋرەتكەر قاۋىمعا جۇكتەلەر مىندەت زور. مىسالى، قازاق اۋىز ادەبيەتىندە شەتەلدىك مۋلتفيلمدەردەگى پەرسوناجداردى ون ورايتىن كەيىپكەرلەر جەتىپ ارتىلادى. ەر توستىكتەن باستاپ، الپامىس پەن قوبىلاندى، اتىمتاي جومارت، جيرەنشە شەشەن، الدار كوسە سياقتى، باتىرلىق پەن دانالىقتىڭ، قايىرىمدىلىقتىڭ قاينار كوزىندەي قانشاما تۇلعالارىمىز بار! اقىل-ويدى، تاپقىرلىقتى دارىپتەيتىن اڭىز-اڭگىمەلەرىمىز دە - ءوز الدىنا ءبىر توبە. سولاردى بالا تانىمىنا لايىقتاپ جازىپ، قىزىقتى مۋلتفيلمگە وزەك ەتسەك، ەفيردەگى بوس كەڭىستىكتىڭ نە بولسا، سونىمەن تولتىرىلۋىنا جول بەرىلمەس ەدى.
ءبىزدىڭ بىلۋىمىزشە، سوڭعى ءتورت-بەس جىل كولەمىندە انيماتسيا ونەرىنە ەداۋىر كوڭىل ءبولىنىپ، بىرقاتار دۇنيەلەر ءتۇسىرىلدى دە. بىراق امەن قايداروۆتىڭ «قۇيىرشىعىنان» باستاپ، بولات وماروۆتىڭ «مۇشەل»، امانجول ابىلقاسىموۆتىڭ «اۋىلدىڭ پوچتالونى جامانقۇل ايدى قالاي قۋىپ جەتتى؟»، قابىرسابىر ابدىقادىردىڭ «كىم پاتشا بولعىسى كەلەدى؟» دەگەن ءتارىزدى باسقا دا سوڭعى جىلدارى تۇسىرىلگەن مۋلتفيلمدەردىڭ جەتكىنشەكتەرگە جەتكەنى نەكەن-ساياق. ياعني تالاي تۋىندىلار شاڭ باسقان كۇيى «قازاقفيلمنىڭ» سورەلەرىندە جاتىر. سەبەبى وتاندىق تەلەارنالار ءوز ونىمدەرىمىزدى ساتىپ الۋعا قۇلىقسىز. ەسەسىنە، وننان-مۇننان قۇراپ-سۇراپ، ەفيردى شەتەلدىك اۋدارما فيلمدەرمەن تولتىرۋعا شەبەر. بىلايشا ايتقاندا، بيۋدجەتتەن قارجىلاندىرىلىپ وتىرعانىنا قاراماستان، مەملەكەتتىك ارنالارىمىزدىڭ ءوزى وسى ەلگە، جۇرتقا قاجەتتى، ءزارۋ ماسەلەگە نەمقۇرايدى قاراپ وتىر. امەن قايداروۆتىڭ پىكىرىنشە، بۇعان ءبىر جاعىنان «قازاقفيلمنىڭ» ءوزى دە كىنالى. ياعني ۇيىمداستىرۋ جاعى وسال.
شىن مانىسىندە، وسىدان تالاي جىل بۇرىن تۇسىرىلگەنىنە قاراماستان، «قارلىعاشتىڭ قۇيرىعى نەگە ايىر؟»، «اقساق قۇلان»، «قىرىق وتىرىك»، «اشكوزدىكتىڭ ازابى» سياقتى مۋلتفيلمدەر ماڭىزىن ءالى دە جويعان ەمەس. ويتكەنى سولاردىڭ قاي-قايسىسى بولسىن، جاقسىلىقتى دارىپتەپ، جاماندىقتان جيرەندىرەدى. ءسويتىپ، بالا جۇرەگىنە ىزگىلىك ءنارىن سىڭىرەدى، ادالدىق، ادامگەرشىلىك، مەيىرىمدىلىك ىسپەتتى اسىل قاسيەتتەرگە باۋليدى. ءبىر انىعى، ەرتەرەكتەگى ورىس مۋلتفيلمدەرىنىڭ دەنى جان-جانۋارلار، حايۋاناتتار حاقىندا بولىپ كەلەتىن. سونى كورىپ وتىرىپ، ءتىپتى ءبۇلدىرشىننىڭ قورشاعان ورتا، جاندى-جانسىز تابيعات تۋرالى تۇسىنىگى، بەينەلى ويلاۋى قالىپتاساتىن. ال قازىرگى سپانچ بوب، ارنولد، دجيممي نەيترون، دجيندجەر سياقتى، نە نارسەگە ۇقساتارىڭدى بىلمەيتىن، ۇسقىنى كەلىسپەگەن كەيىپكەرلەردىڭ بالاۋسا جەتكىنشەكتەرىمىزدىڭ تانىم-تۇسىنىگىنە، ساناسىنا وڭ ىقپال ەتەرى ەكىتالاي.
نەگىزى، مۋلتفيلم - يدەولوگيالىق ۇلكەن قۇرال. سول ارقىلى جاس ۇرپاقتىڭ دۇنيەتانىمى قالىپتاسىپ، تۋعان تىلگە، تاريحقا، بولاشاققا دەگەن سۇيىسپەنشىلىگى وياناتىنىن ەسكەرسەك، قۇزىرەتتى ورىنداردىڭ وسى سالاعا قارجى بولۋدەن، قولداۋ كورسەتۋدەن ايانباعانى ابزال. ماسەلەن، مۋلتفيلم يندۋسترياسى جاقسى دامىعان ەلدەردە پسيحولوگ ماماندار، پەداگوگتار مەن الەۋمەتتانۋشىلار وسى سالا بويىنشا ارنايى جۇمىس ىستەپ، تۇسىرىلۋگە ءتيىستى نارسەنىڭ مەملەكەتتىك يدەولوگياعا ساي بولۋىن ءجىتى قاداعالاپ وتىرادى. وسى رەتتە، ۇرپاعىمىزدىڭ تامىرىنان اجىراپ قالماۋىنا نەگىز بولاتىن بىردەن-ءبىر شارا رەتىندە ءبىز دە ۇلتتىق بولمىستاعى مۋلتفيلمدەردى ءتۇسىرۋ جانە ولاردى كىشكەنتاي كورەرمەندەرگە توسقاۋىلسىز جەتكىزۋ ماسەلەسىن جان-جاقتى ويلاستىرۋعا ءتيىسپىز.

• ءبىر پىكىر

امەن قايداروۆ، «تارلان» سىيلىعىنىڭ يەگەرى، پروفەسسور:
- ءتيىستى كوڭىل بولىنبەگەندىكتەن، بىلىكتى جاستاردىڭ بارلىعى تاراپ كەتتى. ولار قايتىپ كەلۋ ءۇشىن ۇزىلمەيتىن ءوندىرىس كەرەك، ءتيىپ-قاشىپ جۇرگەن ادامداردان بەرەكە جوق. بۇعان مەملەكەت تاراپىنان دۇرىس كوزقاراس بولسا، يگى. وتىز جىلداي ەڭبەك ەتتىك، بىراق ونىڭ ءبارى وتكەن عاسىردىڭ تاريحي مۇراسى بوپ قالدى. قازىرگى شىعارمالارىمىز شەتەلدىڭ وندىرىسىمەن جارىسا المايدى. باسقاسىن بىلاي قويعاندا، قولداعى بار ەڭبەكتى ۇقساتىپ كورسەتە المايمىز. جارتى ساعاتتىق مۋلتفيلمدەر سورەدە جاتىر...
ءوز ويىم
قالاي بولعاندا دا، اتالمىش ماسەلەنى شەشۋدىڭ ءتيىمدى جولىن تابۋ قاجەت. مۇمكىن، وتاندىق مۋلتفيلمدەردىڭ، جالپى، بالالارعا ارنالعان فيلمدەردىڭ، باسقا دا باعدارلامالاردىڭ ەلىمىزدەگى تەلەارنالاردان كورسەتىلۋى ءۇشىن مادەنيەت مينيسترلىگى تاراپىنان ارنايى كۆوتا قاراستىرىلۋى كەرەك شىعار؟..

روزا راقىمقىزى
"الاش ايناسى" گازەتى 3 شىلدە 2009 جىل