«اسپاننان كيىز جاۋسا دا، قۇلعا ۇلتاراق بۇيىرمايتىنى» راس ەكەن. تاۋەلسىزدىكتىڭ جانعا جايلى قوڭىرقاي سامالى ەسىپ كەپ بەرگەندە، ءاي، قازاقتاي قۋانعان ەشكىم جوق بولار. سوندا  قازاق ەگەمەندىكتەن قازانىما قازى-قارتا، جال-جايا سالىپ بەرە كور دەگەندى ەمەس، كەڭەستىك كەرزى ەتىك كيگەن فورماتسيانىڭ ءتانىم مەن جانىما سالعان الاپەسىنەن ايىقتىرا گور دەگەندى سۇراعان. نارىقتىق قاتىناستار باستالىپ، بىرەۋدى بىرەۋ ءبىلىپ بولمايتىن زامان ورناعاندا   اۋىل جۇرتى قالاعا اندىزداعان.  الايدا، وسكەمەن قىر قازاعىنا باياعى وگەي قاباق تانىتقان قالپىنان ەش وزگەرە قويماعان بولاتىن.  ءالى كۇنگى سول قالپى.

قازاق بالاباقشاسى... ۇشەۋ-اق

«اسپاننان كيىز جاۋسا دا، قۇلعا ۇلتاراق بۇيىرمايتىنى» راس ەكەن. تاۋەلسىزدىكتىڭ جانعا جايلى قوڭىرقاي سامالى ەسىپ كەپ بەرگەندە، ءاي، قازاقتاي قۋانعان ەشكىم جوق بولار. سوندا  قازاق ەگەمەندىكتەن قازانىما قازى-قارتا، جال-جايا سالىپ بەرە كور دەگەندى ەمەس، كەڭەستىك كەرزى ەتىك كيگەن فورماتسيانىڭ ءتانىم مەن جانىما سالعان الاپەسىنەن ايىقتىرا گور دەگەندى سۇراعان. نارىقتىق قاتىناستار باستالىپ، بىرەۋدى بىرەۋ ءبىلىپ بولمايتىن زامان ورناعاندا   اۋىل جۇرتى قالاعا اندىزداعان.  الايدا، وسكەمەن قىر قازاعىنا باياعى وگەي قاباق تانىتقان قالپىنان ەش وزگەرە قويماعان بولاتىن.  ءالى كۇنگى سول قالپى.

قازاق بالاباقشاسى... ۇشەۋ-اق

ەلباسى نۇرسۇلتان ءابىشۇلى: «قازاقستاننىڭ بولاشاعى - قازاق تىلىندە» دەگەندى ايتقالى قاي زامان. سونىمەن بىرگە ول كىسى مەملەكەتتىك ءتىلدى ءوز تۇعىرىنا قوندىرۋدىڭ باس تەتىگى - بالاباقشالار مەن مەكتەپتەرىمىزدىڭ قولىندا ەكەندىگىن دە قاداپ ايتقان. ال وسى ءبىر كۇردەلى ماسەلە وسكەمەندە ءوز شەشىمىن قالاي تابۋدا؟
ءبىر كەزدەرى وسكەمەندەگى قازاقتاردىڭ سانى 10 پايىزعا تۇياق ىلىكتىرە الماۋشى ەدى، تاۋبە، بيىلعى حالىق ساناعىنىڭ الدىن الا جاسالىنعان قورىتىندىسى 40 پايىزدى كورسەتىپ تۇر. ياعني، 300 مىڭ حالقى بار قالانىڭ جارتىسىنا جۋىعى قازاق دەگەن ءسوز. ال وسى قازاق بالالارىن ءوز ءتىلىنىڭ ۋىزىنا قاندىراتىن بالاباقشالارىمىز بەن مەكتەپتەرىمىزدىڭ حال-احۋالى نە كۇيدە؟ اڭگىمە سول توڭىرەگىندە.
مەملەكەتتىك تىلدەگى بالاباقشالاردىڭ قاۋقارى بەلگىلى: قالاداعى 30 بالاباقشانىڭ تەك ۇشەۋى عانا تازا قازاقشا. ولار - «قارلىعاش»، «اقبوتا»، «كۇنشۋاق» بالاباقشالارى. ولارعا سابيلەرىن «وتكىزە الماي»،  ايتسەدە ۇمىتتەرىن ۇزبەي كەزەككە تۇرعانداردىڭ سانى قانشاما. ماسەلەن، ءبىر عانا «كۇنشۋاق» بالاباقشاسىنا كەزەككە تۇرعانداردىڭ سانى 300-دەن اسىپ جىعىلادى.

بۇل مەكتەپتەرگە 1961 جىلدان بەرى  جوندەۋ جۇرگىزىلگەن ەمەس

بالاباقشا تاۋقىمەتىن ءبىر قۇدايعا تاپسىردىق دەلىك، ءبىلىم بەرەتىن مەكتەپتەرىمىز جارىلقاپ جاتىر ما ەكەن؟ جوق، قالاداعى 45 مەكتەپتىڭ تەك 6-ى عانا قازاقشا ءدارىس بەرەدى. الگى التى مەكتەپتىڭ وزدەرى اتام زامانعى عيماراتتاردا كۇن كەشۋدە. جالپى، وسكەمەندە اشىلاتىن قازاق مەكتەپتەرى «بىرەۋدىڭ قاڭسىعى - بىرەۋگە تاڭسىق» دەگەننىڭ كەبىن كيىپ ورىس مەكتەپتەرى تاستاپ شىققان ەسكى  عيماراتتارعا «قۋانا-قۋانا» كىرىپ الىسادى. جاڭا مەكتەپتەن دامەتپەيدى دە. نەگە دەسەڭىز، ونىڭ قازاققا بۇيىرمايتىنىن بىلەدى...
- مەكتەپ عيماراتى 1881 جىلى سالىنعان. العاشىندا ەكى قاباتتى بولعان ەكەن، كەيىننەن تاعى دا ەكى قابات قوسىمشالانىپتى. وقۋ ورنىندا 1245 بالا ەكى اۋىسىمدا وقىپ جاتىر، ال دايارلىق توبىمىز ءۇش كەزەكتە وقيدى. قالاي سىيىپ جاتىرسىزدار دەيسىز بە، جولىن تاپتىق. مەكتەپتىڭ استىنداعى جەرتولەنى، باسقا قاباتتارداعى ەكى دارەتحانانىڭ بىرەۋىن قايتارا جابدىقتاپ، كابينەت ەتىپ وتىرمىز، - دەيدى 32 شاكىرتى  "التىن بەلگىگە" يە بولعان قالاداعى № 3 مەكتەپ-گيمنازيانىڭ ديرەكتورى ەسىم اكىتباەۆ.
قالاداعى №1, №20 قازاق ورتا مەكتەپتەرىنىڭ جايى دا ءماز ەمەس. ەكەۋى دە وتكەن عاسىردىڭ بەل ورتاسىندا سالىنعان عيماراتتاردا. ەدەن تاقتايلارى، تەرەزە، ەسىكتەرى قاۋساپ شاشىلۋعا شاق تۇر.
- باياعىدا ءبىر كەيۋانا: «قارنىمنىڭ اشقانىنا ەمەس، قادىرىمنىڭ قاشقانىنا جىلايمىن» دەگەن ەكەن، سول ايتپاقشى، مىنا قىرىق قۇراۋ مەكتەپتى جاماي-جاماي ابدەن دىڭكەلەدىك. سىرتى ابدەن توزدى، كۇردەلى جوندەۋ 1961 جىلدان بەرى بولماپتى! ايتەۋىر اتا-انالاردىڭ كۇشىمەن 12 كابينەتتى جوندەپ الدىق. شاتىرىمىزدان سورعالاپ سۋ اعىپ تۇرۋشى ەدى، اققا قۇداي جاق، بيىل سوعان 4 ميلليون قارجى ءبولىندى، سوعان قۋانىپ وتىرمىز، - دەيدى №20 مەكتەپتىڭ ديرەكتورى قانيپا باتتالقىزى.
- بيىلعى جىلى دايارلىق توبىنا، 1-سىنىپقا قوسىمشا بالا الۋعا مۇلدەم مۇمكىندىگىم جوق، وقۋشىلار سىيمايدى، - دەيدى №44 ورالحان بوكەي اتىنداعى 1176 وقۋشىعا ءدارىس بەرىپ جاتقان ليتسەيدىڭ ديرەكتورى تاڭاتقان تۇمەنباەۆ.

ارالاس مەكتەپ - قاسىرەت

ەكى دۇركىن قالالىق ءماسليحاتتىڭ دەپۋتاتى بولىپ سايلانعان تاڭاتقان قاليبەكۇلى تاعى ءبىر ماسەلەنىڭ شەتىن شىعارىپ:.
- ورىس ءتىلدى مەكتەپتەردىڭ جاعدايى بىزدەردەن الدەقايدا جاقسى. ماسەلەن، №31 مەكتەپ 1500 وقۋشىعا لايىقتالعان بولسا، وندا 630 وقۋشى عانا، №17 مەكتەپ 2100 وقۋشىعا ارنالسا، تيىسىنشە 780 وقۋشى، №39 مەكتەپ 1800 بالالىق، وندا بار-جوعى 860 وقۋشى عانا ەمىن-ەركىن ءبىلىم الىپ جاتىر. مەملەكەتتىك ءتىلدىڭ ماسەلەسى كوتەرىلگەندە قالالىق ءبىلىم بەرۋ ءبولىمى تىعىرىقتان شىعۋ ءۇشىن ارالاس مەكتەپتەر اشقان، ولاردىڭ سانى - 14. ال، ارالاس مەكتەپتەردەگى قازاق بالالارى دۇرىس ءبىلىم الا المايدى، تىلدەرى  ءدۇبارا بولىپ قالادى. ارالاس مەكتەپ - قاسىرەت، - دەگەندى ايتتى.
راس-اۋ، ارالاس 14 مەكتەپتەگى مەملەكەتتىك تىلدە ءدارىس الىپ جاتقان بالالاردى مەكتەپكە شاقساق، 7 مەكتەپ قاجەت ەكەن. قازاق مەكتەپتەرىنىڭ شالعايلىعىنان نەمەسە ولارعا بالالارىن بەرە الماي وتىرعان، سوندىقتان امالسىزدىڭ كۇنىنەن بالالارىن ورىس مەكتەپتەرىندە وقىتىپ جاتقان اتا-انالاردىڭ سۇرانىسىن قوساقتار بولساق، وسكەمەنگە ەڭ از دەگەندە 20 قازاق مەكتەبى قاجەت ەكەن. ال، ونى كىم بەرەدى؟
ونىڭ دا جولىن تابۋعا بولاتىن سىندى. تۇرعىنداردىڭ پىكىرىنە سۇيەنسەك، ماسەلەن، سەۆاستوپول جانە رەۆوليۋتسيوننىي كوشەلەرىندەگى №28, №15 ورىس ءتىلدى مەكتەپتەردىڭ بىرەۋىن ورىسشاعا، بىرەۋىن قازاقشاعا بەرسە، بولادى ەكەن.  ويتكەنى  ورىس بالالارىنىڭ سانى از، ەكى مەكتەپتە وقىپ جاتقاندارى ءبىر مەكتەپ عيماراتىنا ەركىن سىياتىن كورىنەدى. . سول سياقتى ابلاكەتكاداعى №14, 13 ارالاس مەكتەپتەردى دە سولاي وڭتايلاندىرۋ كەرەك دەيدى بالالارى دارەتحانادا وتىرىپ ءدارىس الىپ جاتقان اتا-انالار.
P.S. «بىرەۋ تويىپ، بىرەۋ توڭىپ سەكىرگەن» زامان... قازاق مەكتەپتەرى اۋزى-مۇرنىنان شىعىپ، اقىر سوڭى دارەتحانا، جەرتولەنى سىنىپ بولمەسىنە اينالدىرىپ، جانتالاسىپ جاتسا، «وسكەمەن» قوناق ءۇيىنىڭ قامشىلار بۇيىرىندەگى №36 ورىس مەكتەبى ارتىق-اۋىس بولمەلەرىن سپورت كوميتەتىنە، «سەكوند-حەند» سىندى ساۋدا ورىندارىنا جالعا بەرىپ وتىر. قازاق بالالارى سول عيماراتتاردىڭ تابالدىرىعىن اتتاسا، بوساعاسى قاقىراپ تۇسپەسى انىق. وسى ءبىر ءتۇيىنى جەپ-جەڭىل شەشىلەر ماسەلەنى وبلىستىق ءبىلىم بەرۋ باسقارماسىنىڭ باستىعى ا. ۆ. گرەچۋحين مەن ونىڭ قالالىق باسشىسى ا.ا. كۋزنەتسوۆ مىرزالار ويلانار بولسا، ميلارىنا سالماق تۇسپەس ەدى-اۋ.

الىبەك قاڭتارباەۆ، «ديدار» گازەتى. وسكەمەن قالاسى