كاسپي مەن بالقاش ءتۇپتىڭ ءتۇبى ارال تەڭىزىنىڭ اياعىن قۇشادى. قازاقستاندى «سۋ تاۋەلسىزدىگى» دەكلاراتسياسىن جاريالاۋدىڭ جاڭا ءبىر كەزەڭى كۇتىپ تۇر. ءبىر جۇتىم سۋ - مۇنايدان قىمبات زامان كەلە جاتىر.

تاريحقا قاراساق، قازاق حان-سۇلتاندارىنىڭ باستى سوعىس ايماعى - تۇركىستان مەن سامارقان اراسىنداعى ستراتەگيالىق ساۋدا كەنتتەردە كوپ ورىن العان ەكەن. زامان وزگەردى، دۇنيە شىر كوبەلەك اينالدى. قازىر ول ايماقتىڭ ترانسشەكارالىق وزەن-سۋلارىنىڭ 70-80 پايىزى وزگە ەلدەرگە تاۋەلدى. (م: وزبەكستان 70% سىرتقا تاۋەلدى)

قىتاي مەن رەسەيدىڭ ۇزاق كەلەشەككە جوسپارلانعان «سۋ ستراتەگياسى» بيىل بىرتىندەپ ناتيجەسىن كورسەتىپ جاتىر. بىزگە «سۋ قىمبات پا، الدە مۇناي قىمبات پا؟» دەيتىن تاڭداۋ تۇسەرى انىق. باسقاسى ەمەس «بالىعى تايداي تۋلاعان، باقاسى قويداي شۋلاعان» ەدىل مەن جايىق تارتىلادى دەسە كىم سەنەدى؟!

الدا ستراتەگيالىق مەملەكەتتىك جوباعا ەكى ءىرى نىسان ءسوزسىز كىرۋى كەرەك دەپ ويلايمىن. ولار:

ءسىبىر حاندىعى جانە ءىبىر-ءسىبىر سۋ ستراتەگياسى.

ءسىبىر حاندىعى ءبىزدىڭ تاريحي ستراتەگيالىق قۇندىلىقتارىمىزدىڭ كەم-كەتىك تۇسىن تولىقتىرا تۇسەدى. نەگىزىندە ءبىز «سىردىڭ بويىنان شىقپايتىن تاريح» جازعانىمىز ءۇشىن كوبىرەك رەسەيدىڭ ساياسي پروۆوكاتسياسىنا ۇشىراپ جاتامىز. ءىبىر مەن ءسىبىردى يگەرگەن ءبىزدىڭ ءتول تاريحىمىز ەسكەرۋسىز كەتىپ جاتادى. ماسكەۋ ءبىزدىڭ سولتۇستىك ايماققا نە ءۇشىن قىزىعادى، ويتكەنى ول ءسىبىر دالاسىنىڭ ەڭ جانعا جايلى ايماقتارىنىڭ ءبىر پۇشپاناعى. بىزدە قالعان توقىمداي ايماقتى ءتىلىپ الىپ، ءبىربۇتىن ءسىبىردى قالپىنا كەلتىرگىسى كەلەدى... كەلەشەكتە الەم الپاۋىت ەلدەرى ءسىبىر ءۇشىن تالاسقا تۇسپەك، قىتاي ەكىباستان سىبىرگە قول سالىپ جاتىر. الاش كوسەمدەرى سەمەي مەن قاراوتكەلدى نەگە ارماندادى، ول دا انە ءسىبىردىڭ قاپتال قولتىعى بولعانى ءۇشىن.

ال، ءىبىر-ءسىبىر پروەكتىسى ءبىزدىڭ سۋ ستراتەگيامىزدىڭ جاڭا ارقاۋ كوزى بولماق. شوقان مەن ءاليحاننىڭ ءسىبىر جاققا اڭسارىنىڭ اۋى تەككە ەمەس. ءتۇپتىڭ ءتۇبى وسى ايماققا تاۋەلدى بولامىز، وسى باستان سونىڭ ءىرى جوباسىن قولعا الۋىمىز كەرەك. قازاق حان-سۇلتاندارى سامارقان مەن تاشكەن ءۇشىن سوعىسسا، وسى كۇنى ءبىز ءسىبىر ءۇشىن «سوعىس» سالۋىمىز كەرەك.

قازىر رەسەي، اقش جانە قىتايدىڭ «اركتيكا سوعىسى» ءجۇرىپ جاتىر. ءبىز اركتيكا ءۇشىن بەلدەسپەسەك تە، ءىبىر-سىبىرگە جاقىن ايماقتاردى يگەرۋگە بارىنشا نازار اۋدارۋىمىز ءتيىس. ول ءۇشىن ءىرى مەمجوبالار سىبىرگە تۇيىسكەن قالالاردا ورىندالۋى كەرەك. قىل قىسقاسى كەلەشەكتە وڭتۇستىك ايماق قۇبى شولگە، ال ارقا ىستىق بەلدەۋگە وزگەرەدى. كليماتتىڭ وزگەرىسىنە ساي سولتۇستىكتەگى شاعىن ەلدى-مەكەندەر بولاشاقتا ءزاۋلىم مەگاپوليسكە اينالا باستايدى. (وڭتۇستىك ايماقتارداعى قالالار تاريحي، مادەني قالا-كەنت بولىپ ساقتالا بەرەدى.)

ەلدەس وردا

Abai.kz