2021 جىلدىڭ سىيىنان سىنى كوپ بولدى. قازاقستان سان ءتۇرلى قيىندىقتى باسىنان وتكەردى. داۋلى ىستەر، قايعىلى وقيعالار مەن مانسابىنان ايىرىلعان شەنەۋنىكتەر. بۇل 2021 دەسە ەسىمىزگە بىردەن تۇسەتىن سوزدەر. كەلەر جىلدان ءۇمىت كوپ، بىراق وتكەن جىلعا ءبىر كوز جۇگىرتسەك. 

باعا

2021 جىل دەسە، حالىق قىمباتشىلىق ءسوزىن سينونيم ەتىپ الدى. قىمباتشىلىقپەن باستالعان جىل، وراسان ينفلياتسيامەن اياقتالۋدا. ەلىمىزدە باعا شارىقتاپ تۇر. ازىق-تۇلىك، باسپانا، جول، جانارماي، ءدارى-دارمەك. بارلىعىنىڭ باعاسى كۇن ساناپ ەمەس، ساعات ساناپ ءوستى. جىل باسى تاپشىلىقپەن باستالدى. قويمالاردا كۇندەلىكتى ومىرگە قاجەتتى كوكونىس تۇرلەرى تاۋسىلىپ، قاپ تۇبىندە كارتوپ، سورەدە ءسابىز قالمادى. بيلىك ءوز ونىمدەرىمىزدى وزگەگە ساتىپ، اقىرى ءۇش ەسە قىمبات باعاعا وزگە ەلدەن ساتىپ الۋعا ءماجبۇر بولدىق. بۇل دوسقا كۇلكى، دۇشپانعا تابا ەتكەن جاعداي بولدى.

ينفلياتسيا كولەمىن ءتيىستى ورگاندار توقتاتا المادى. رەسمي ستاتيستيكا بويىنشا ەلىمىزدەگى ازىق-تۇلىك باعاسى سوڭعى مالىمەتتەر بويىنشا 8,9%-عا ارتقان. ال بەيرەسمي بۇل كورسەتكىش بىرنەشە ەسە كوپ. مەملەكەت باعانىڭ شارىقتاۋىن پاندەميالىق شەكتەۋلەرمەن ءتۇسىندىرىپ وتىر. شەكارا جابىق، تاسىمالداۋ از، سوندىقتان قۇنى دا ءوستى دەيدى. الايدا وتىز جىل بويى دۇرىس ءوندىرىس قالىپتاستىرا الماعانىن ايتا كەتۋدى ءجون ساناماپتى.

ازىق-تۇلىك، ءدارى-دارمەك باعاسىنان بولەك، ءۇي باعاسى دا شارىقتاپ كەتتى. جىل باسىندا 25 ملن تۇرعان ۇيلەر، جىل سوڭىندا 33-37 ملنعا دەيىن كوتەرىلدى. ونى قۇرىلىس ماتەريالدارىنىڭ قىمباتتاۋىمەن، ال كوبىنىڭ رەسەيدەن كەلەتىنىمەن ءتۇسىندىرىپ وتىر. باعانىڭ شارىقتاۋىنا قازاقستان-قىتاي شەكاراسىنىڭ جابىق بولۋى دا اسەر ەتۋدە. سوڭعى ءۇش ايدا شەكارالىق بەكەتتەردەگى ەلەكتروندى كەزەك ون مىڭنان اسقان، ال كوپتەگەن كاسىپكەرلەر تاۋار تاپشىلىعىن سەزىپ، باعانى كوتەرۋگە ءماجبۇر بولۋدا.

ينفلياتسيا باس اۋىرتىپ، بالتىر سىزداتار باستى ماسەلەگە اينالدى. سوندىقتان بيلىك ونىڭ دەڭگەيىن تۇسىرەمىن دەپ تالپىنىپ جاتىر. ازىرگە جەتىستىك تەك قۇجات جۇزىندە عانا بار سياقتى.

ۆاكتسينا جانە پاندەميا

ءسوزسىز 2021 جىلدىڭ باستى ماسەلەسى الەم بويىنشا دا، قازاقستان بويىنشا دا ول كوروناۆيرۋس. 2020-دا الەمگە جايىلعان قاۋىپتى ىندەتپەن كۇرەسۋ 2021 جىلى قارقىندى ءجۇردى. وعان سەبەپكەر بولعان كوروناۆيرۋسقا قارسى ۆاكتسينانىڭ جاسالۋى بولىپ وتىر. قازاقستان بۇل تۇرعىدان ماقتاناتىن ءبىر جەتىستىككە جەتتى، ول وتاندىق QazVac ۆاكتسيناسىن جاساپ شىعارۋى. الايدا ءوز ءونىمىمىز بولا تۇرا، رەسەيلىك «سپۋتنيككە» قۇدا تۇستىك. ءبىر ەمەس، باقانداي 10 ميلليون داناسىن ساتىپ الامىز دەپ جار سالدىق. ساتىپ الدىق تا. باقانداي 114 ملن دوللارعا.

دەنساۋلىق ساقتاۋ ءمينيسترى الەكسەي تسوي كۇزگە دەيىن 10 ملن ادامعا ۆاكتسينا سالامىن دەپ ۋادە ەتتى. ۋادەسى ۋادە كۇيىندە قالدى. بۇگىندە 8 947 986  ادام ۆاكتسينا الدى، ال تسوي سول كۇيى ءسوزىن ورىنداماي، قىزمەتىنەن كەتتى.

جۇت

قازاقستاننىڭ باتىسى مەن ارال ماڭىندا 2021 جىلدىڭ كوكتەم-جاز الارىندا وراسان قۇرعاقشىلىق پەن جاۋىن-شاشىننىڭ بولماۋىنان جۇت بولدى. مىڭداعان شارۋانىڭ مالى قىرىلىپ قالدى. بيلىك بۇل ماسەلەگە دەر كەزىندە نازار اۋدارعان جوق، ال قوعام شارۋالارعا وزدەرى قول ۇشىن سوزۋعا تىرىسىپ جاتتى. ولاردىڭ اراسىندا بەلسەندى قۇرمەت تالاپقازى دا بار ەدى.

بيلىك شارۋالارعا دەر كەزىندە ءشوپ جەتكىزۋ جۇمىستارىن جۇيەلى جۇرگىزە المادى. شارۋالار وراسان شىعىنعا ۇشىرادى. ماڭعىستاۋ وبلىسى مەن قىزىلوردا وبلىسىنىڭ ارال اۋدانىندا مال ءولىمى بارلىق جەردە تىركەلدى. الەۋمەتتىك جەلى كارتون قاعازبەن تاماقتاندىرۋعا ءماجبۇر بولعان جانۋارلاردىڭ قورقىنىشتى كادرلارىنا تولىپ كەتتى. قيىن جاعدايعا قاراماستان اۋىل شارۋاشىلىعى مينيسترلىگى شارۋالارعا جەدەل كومەك كورسەتۋگە اسىقپادى. پرەزيدەنتتىڭ ءوزى بۇل ىسكە ارالاسىپ، اقىرى اۋىل شارۋاشىلىق ءمينيسترى ساپارحان وماروۆ وتستاۆكاعا كەتتى.

اۋىل شارۋاشىلىعى مينيسترلىگىنىڭ ءوز ەسەبىنە سۇيەنسەك، تەك ماڭعىستاۋ وبلىسىندا قۇرعاقشىلىق كەزىندە قىرىلعان مال سانى وبلىستاعى جالپى مال باسىنىڭ 0,1 پايىزىن قۇراعان. الايدا بەيرەسمي ول بىرنەشە ەسە كوپ. ماڭعىستاۋ جانە قىزىلوردا وبلىستارىنا جەم ساتىپ الۋعا ۇكىمەت رەزەرۆىنەن 3,6 ميلليارد تەڭگە ءبولىنىپ، جەم ساتىپ الۋ ءۇشىن قوسىمشا 43,1 مىڭ توننا ارزانداتىلعان ديزەل وتىنى جەتكىزىلىپ، سولتۇستىك وبلىستاردان ازىق-تۇلىك كولەمى تاسىمالداندى. جەلتوقسان ايىندا قازاقستاندا 6 اي مەرزىمگە ەلدەن ءىرى جانە ۋاق مالدى شىعارۋعا تىيىم سالىنعان جارلىق كۇشىنە ەندى.

جارىلىس

2021 جىلدىڭ، 26 تامىزىندا تاراز ماڭىنداعى بايزاق ەلدىمەكەنىنە جاقىن ورنالاسقان اسكەري قويما جارىلدى. جارىلىس سالدارىنان 16 ادام قازا تاپتى. بۇل تاۋەلسىز قازاقستان تاريحىنداعى العاشقى جارىلىس ەمەس ەدى. پرەزيدەنت جارىلىسقا بايلانىستى ازا تۇتۋ كۇنىن جاريالادى، ال مينيستر ەرمەكباەۆ ورنىنان كەتتى.

ازا تۇتۋ كۇنىن جاريالاۋعا سەبەپكەر بولعان قايعىلى وقيعادان كەيىن مۇنداي وقيعا قايتالانبايدى دەپ سەنگەن ەدىك. الايدا اراعا ەكى اي سالماي جاتىپ، تاراز حالقى تاعى دا جارىلىستىڭ تارس ەتكەن داۋىسىن ەستىدى. 10 قازان كۇنى تاعى دا جارىلىس بولدى. ابىروي بولعاندا زارداپ شەككەندەر جوق.

ۇيىم

2021 جىلدىڭ 11-12 قاراشاسىندا تۇركيانىڭ ىستامبۇل قالاسىندا تۇركى ەلدەرى باس قوستى. القالى جيىندا قازاقستان پرەزيدەنتى قاسىم-جومارت توقاەۆ، ازەربايجان پرەزيدەنتى يلحام اليەۆ، قىرعىزستان پرەزيدەنتى سادىر جاپاروۆ، تۇركيا پرەزيدەنتى رەجەپ تايىپ ەردوعان جانە وزبەكستان پرەزيدەنتى شاۆكات ميرزيوەۆ، تۇرىكمەنستاننىڭ پرەزيدەنتى گۋربانگۋلى بەردىمۇحامەدوۆ پەن ماجارستاننىڭ پرەمەر-ءمينيسترى ۆيكتور وربان بولدى. وسى باسقوسۋ اياسىندا بىرقاتار كەزدەسۋلەر مەن جيىندار ءوتتى.

12 قاراشادا نۇرسۇلتان نازارباەۆ سامميتكە قاتىسۋشىلارعا بەينەۇندەۋ جولدادى. «بۇگىننەن باستاپ ءبىزدىڭ بىرلەستىك تۇركى مەملەكەتتەرىنىڭ ۇيىمى دەپ اتالادى. بۇل قادام ەلدەرىمىز اراسىنداعى ىقپالداستىقتى ىلگەرىلەتۋ ءىسىن جاڭا دەڭگەيگە كوتەرىپ، ۇيىمنىڭ مارتەبەلى ميسسياسىن جۇزەگە اسىرۋعا تىڭ سەرپىن بەرەدى دەپ سەنەمىز. وسىلايشا، ىستانبۇلدا قابىلداناتىن شەشىمدەر باۋىرلاس مەملەكەتتەردىڭ كوپقىرلى ىنقتىماقتاستىعىن جانداندىرۋعا ەلەۋلى ىقپال ەتۋى ءتيىس»، - دەگەن نۇرسۇلتان نازارباەۆ بۇل كەزەڭدى تۇركى الەمىنىڭ دامۋىنداعى جاڭا كەزەڭ دەپ اتادى. وسىلايشا «كەڭەس» ەندى «ۇيىمعا» اينالدى.

Cبەر جانە رەسەي قىسىمى

قىركۇيەكتىڭ العاشقى كۇندەرى قازاقستان ۇكىمەتى رەسەيدىڭ سبەر كومپانيالار توبىمەن كەلىسىم جاساسىپ، eGov پلاتفورماسىن بىرلەسە جاسايتىن بولدى. ياعني، ەندى قازاقستاننىڭ «ەلەكتروندى ۇكىمەتى» رەسەيلىك كومپانيانىڭ باقىلاۋىندا بولادى دەگەن ءسوز. ال ءدال رەسەيلىك كومپانيامەن كەلىسىم جاساسۋدىڭ باستى سەبەبى – سبەر كومپانياسى ءبىزدىڭ ۇكىمەتكە باستاپقى كودتتاردى بەرۋگە كەلىسىپتى. بۇل تۋرالى قر تسيفرلىق دامۋ، يننوۆاتسيا جانە اەروعارىش ءوندىرىسى ءمينيسترى باعدات ءمۋسيننىڭ ءوزى مالىمدەپ، ارتىنشا كەلىسىمگە قول قويىلدى. كەلىسىم قۇنى 500 ملن دوللار ەكەنى ايتىلۋدا.

سونىمەن قاتار رەسەي اقپاراتتىق شابۋىلدى كۇشەيتتى. قازاقستاندا ورىس تىلىنە قىسىم ارتتى دەگەن وتىرىكتى شىنداي ەتىپ كورسەتىپ، بارىنشا اقوردانى قىسپاققا الىپ جاتىر. ونىڭ ىشىندە «ءتىل مايدانى» قوزعالاسىن سىلتاۋراتىپ، ىشكى ساياساتقا ارالاساتىندى شىعاردى. جىلدىڭ سوڭىندا پۋتين «قازاقستان ورىسشا سويلەيتىن مەملەكەت» دەپ كوپىردى.

وليمپيادا

2020 جىلى ءوتۋى ءتيىس توكيو وليمپياداسى كوروناۆيرۋستىق پاندەمياعا بايلانىستى 2021 جىلعا شەگەرىلگەن ەدى. وليمپيادا 23 شىلدە مەن 8 تامىز ارالىعىندا ءوتتى. قازاقستان قۇراماسى جارىسقا قاتىسۋىن تاۋەلسىزدىك تاريحىنداعى ەڭ ناشار ناتيجەمەن اياقتادى. كوماندا بىردە-ءبىر التىن الماستان، بارلىعى 8 قولا مەدالمەن ورالدى.

مۇنداي كورسەتكىشتەرگە كوڭىلى تولماعان قازاقستاندىقتار ۇلتتىق وليمپيادا كوميتەتىن عانا ەمەس، مادەنيەت جانە سپورت مينيسترلىگىن دە سىنعا الدى. حالىق مينيستر اقتوتا رايىمقۇلوۆانىڭ وتستاۆكاعا كەتۋىن تالاپ ەتتى.

«ۇلتتىق قۇرامانىڭ قورىتىندى ناتيجەسى – 8 قولا مەدال جانە كوماندالىق ەسەپتە 83-ورىن – قازاقستاننىڭ سپورتتىق الەۋەتىنە جانە مەملەكەت سپورتتى دامىتۋعا بولەتىن قوماقتى قاراجاتقا سايكەس كەلمەيدى. پاريجدە وتەتىن كەلەسى ويىنداردا ازاماتتارىمىزدىڭ ءۇمىتىن اقتايتىن ناتيجە كورسەتۋ ءۇشىن توكيو وليمپياداسىنان دۇرىس ساباق الۋ كەرەك», - دەدى مەملەكەت باسشىسى قاسىم-جومارت توقاەۆ.

قورىتا ايتقاندا...

2021 جىل الەم ەلدەرى ءۇشىن وڭايعا سوقپادى. وڭتۇستىك شىعىس ازياداعى تەكەتىرەس ارتتى. اۋعانستاندا تالىبتەر بيلىككە كەلىپ، ورتالىق ازياعا تونەتىن قاۋىپ كوبەيدى. شىعىس ەۋروپا ەلدەرى رەسەيدىڭ اگرەسسياسىنا قارسى تۇرۋدىڭ جولىن ىزدەپ جاتسا، يران-يزرايل شيەلەنىسى ۋشىعا ءتۇستى. قازاقستانعا دا رەسەي تاراپىنان اقپاراتتىق شابۋىلدار كوبەيدى. وسىلايشا 2021-ءدىڭ دە شىمىلدىعى جابىلۋدا. 2022-دەن ءۇمىت كوپ...

اسحات قاسەنعالي

Abai.kz