2022 جىلعى 5 قاڭتار قازاق تاريحىندا ۇلى ءھام قايعىلى داتالاردىڭ بىرىنە اينالماق. قازاق حالقىنىڭ سوڭعى 3-4 عاسىردان بەرى باقىتتى، مامىراجاي ءومىر سۇرگەن كەزى كوپ بولماعان ەكەن. 

جوڭعار شاپقىنشىلىعى، رەسەي بوداندىعى، كەڭەس وداعىنىڭ ەزگىسى حالقىمىزدى ءبىر كۇن دە تىنىش ءومىر سۇرگىزبەپتى.  تەك، 1991 جىلى ەل قاتارلى تاۋەلسىزدىك الىپ بورىكىن اسپانعا اتتى. تاۋەلسىزدىكتىڭ العاشقى 10 جىلىندا  قازاقتىڭ  كۇدىگىنەن ءۇمىتى كوپتەۋ بولعانى دا راس.  حالىق بولاشاققا سەندى. سول ءۇشىن قيىن جىلداردى ۇنسىزدىكمەن ەڭسەردى. قازاق سەنگەن، ءۇمىت ارتقان، قولداعان ن.نازارباەۆ 1995 جىلى ەبىن تاۋىپ،  مەملەكەتتى «پرەزيدەنتتىك» باسقارۋ جۇيەسىنە اۋىستىرىپ العان سوڭ، بىرتىندەپ دارا بيلەۋ جۇيەسى جۇزەگە استى.  جەكە باسقا تابىنۋ بەلەڭ الدى. دەموكراتيا نىشاندارىن تۇنشىقتىرا باستادى. 2000 جىلدان كەيىن مەملەكەت تولىق  اۆتوريتارلى جولعا ءتۇستى. ۇلتتىق باعىتتاعى وپوزيتسيالىق تۇلعالار  مەن پارتيا، قوزعالىستار قىسىمعا ۇشىرادى. بيلىك ولاردى ەبىن تاۋىپ ساتىپ الدى، شەتەل اسىردى، تۇرمەگە توعىتتى، ءتىپتى كوزدەرىن جويدى. ەلدەگى جۇيەگە قارسى سالماقتى، بالاما پىكىر ايتار تۇلعالار  قوعامدىق-ساياسي ومىردەن الاستاتىلدى.  ەلدىڭ ساياسي ءھام ەكونوميكالىق ەليتاسى ساناۋلى توپتىڭ مونوپولياسىنا ءوتتى. ەلدەگى رەفورمالاردىڭ وڭ ناتيجەلەرى ساياسي پروگرەسستىڭ كەنجەلەۋى سەبەپتى، توقىراۋعا بەت الدى.  مەملەكەت تەك شيكىزاتتى، تابيعي بايلىقتى ساتۋعا عانا سۇيەنىپ، ەكونوميكانىڭ ءارتاراپتانۋى توقتاپ قالدى. ەل قازىناسى بيلىكتىڭ قۇزار باسىنداعى ساناۋلى عانا توپتىڭ  ۋىسىندا قالا بەردى.  حالىققا ءتيىمدى، جۇمىسپەن قامتيتىن  ءوندىرىس ورىندارى اشىلمادى، جۇمىسسىزدىق كوبەيدى، اۋىل ازىپ-توزدى...

مۇنىڭ ءبارى، سايىپ كەلگەندە،  قازاقتىڭ ازىپ-توزۋىنا اپارىپ سوقتىرادى. باي مەن كەدەيلىك  ايىرما شەگىنەن اسىپ كەتتى. ءوز كۇنىن ءوزى كورگەن حالىق «ەليتالىقتار» اشقان بانكتەرىنىڭ قۇلىنا اينالدى. بيلىك ءبىر جاقتا، ال حالىق ەكىنشى جاقتا قالىپ، حالىقتىڭ بيلىككە دەگەن سەنىمى كۇن سايىن جوعالا بەردى. قانشا شىدامدى، ءتوزىمدى دەگەنمەن، ەرتەڭگە دەگەن ءۇمىتى جوعالعان حالىق تىعىرىققا تىرەلدى. بۇنداي جاعداي ءتۇبى ءبىر قوعامدىق-ساياسي تولقۋعا اكەلەرى ءسوزسىز ەدى. «شولمەك مىڭ كۇن سىنبايدى، ءبىر كۇن سىنادى» دەگەنى راس بولىپ شىقتى. شىرپى تۇتاتقان — «سۇيىتىلعان گاز باعاسىنىڭ» ءوسۋى فورماسىندا بولدى. ارينە،  حالىقتىڭ بەيبىت تۇردەگى ميتينگىسىن ەشكىم قاتە دەي المايدى. بەيبىت ميتينگى ۇلكەن ماسشتابتا، ەلدىڭ كوپتەگەن ءوڭىرىن قامتىدى. وكىنىشكە قاراي، ورىندى تالاپپەن تولقىعان حالىقتى تاققا تالاسقان كلاندار توبى ارانداتىپ، بەيبىت ميتينگنىڭ سيپاتىن باسقا جاققا بۇرۋعا بارىن سالدى. ناتيجەسىندە،  بەيۋاز جاستار اراندالىپ قالدى. قان تولگىلدى.

قاڭتار قاسىرەتىنە كىنالى ناقتى جاۋاپكەرلەر انىقتالۋى كەرەك. حالىقتىڭ بەيبىت شەرۋىن كىمدەردىڭ، نە ماقساتتارىنا پايدالىنعانى انىقتالىپ، تەكسەرىلىپ ناقتى باعاسى بەرىلمەي بولمايدى. بۇگىنگە شەيىنگى ىشكى-سىرتقى اقپارات كوزدەرىندەگى ساراپشىلار مەن ساياساتكەرلەردىڭ پىكىرىنىڭ وزەگى – بۇل «نازارباەۆ پەن توقاەۆتىڭ تاققا تالاسى»، «رەسەيشىلدەر مەن قىتايشىلدار تىرەسىنىڭ ناتيجەسى»  دەگەنگە سايادى.  سوندا ءبىر تاراپ حالىق تولقۋىن پايدالانىپ بيلىكتى باسىپ العىسى كەلسە، ەكىنشى تاراپ حالىق تولقۋىنىڭ ارقاسىندا تاعىن ساقتاپ قالدى دەۋگە نەگىز بار سياقتى. تومەندە قاڭتار ۋاقيعاسى كىمگە ءتيىمدى، كىمدەرگە ءتيىمسىز بولعانىنا ءۇڭىلىپ كورەيىك.

سوز جوق، ق.توقاەۆقا ءتيىمدى بولدى.

2019 جىلى بيلىككە كەلگەنىمەن، قولىندا ناقتى قۇزىرەتى جوق، بىراق لەگيتيمدى پرەزيدەنت  بولىپ كەلدى. وسى ءۇشىن، اسىرەسە وپپوزيتسيا مەن  ۇلتشىلدار ونى «قۋىرشاق پرەزيدەنت» رەتىندە سيپاتتاپ، ۇنەمى سىنداۋمەن بولدى. وسى جىلدارى  ق.توقاەۆ حالىق پەن ن.نازارباەۆ ورتاسىندا قىسپاقتا قالدى. ەلدىڭ ەكونوميكالىق تۇتقالارى، كادر  تاعايىنداۋ قۇزىرەتى مەن بيلىك پارتياسى «نۇر وتاننىڭ» تىزگىنى ن.نازارباەۆتىڭ ۋىسىندا قالا بەردى. ۋاقىت وتكەن سايىن، حالىقتىڭ تۇرمىسى ناشارلاپ، جۇيەگە قارسىلىعى ۇدەي ءتۇستى. بۇنىڭ اقىرى جاقسىلىققا بارمايتىنىن پرەزيدەنت ءتۇسىنىپ، تىعىرىقتان شىعۋ جولىنداعى قادامدارى مەن ۇستانىمى ەكس-پرەزيدەنتتىڭ قارسىلىعىنا ۇشىراپ وتىردى. ارادا قايشىلىق تۋىنداپ، سوڭى ءوزارا سەنىمسىزدىككە اپارعان دا بولۋى ىقتيمال. ەكەۋىنىڭ ارالارىنداعى جاسىرىن تىرەس سىرت كوزگە كورىنبەگەنىمەن، بۇل ن.نازارباەۆتىڭ ۇيقىسىن قاشىرعان بولۋى ىقتيمال.  ەلىمىزدە ەشكىم وزىنە قارسى كەلىپ كورمەگەن ەكس-پرەزيدەنت ءۇشىن، ءوزى باۋلىپ جەتىلدىرگەن ءىزباسارىنىڭ «ادەپتەن وزۋىن» ونىڭ كەشىرميتىنى بەلگىلى. قولىندا تۇتاس ەلدىڭ  ءىىم-گى، ۇقك-ءتى، قم-گى كىرەتىن  قك-ءسىنىڭ توراعاسى ن. نازارباەۆ ءۇشىن  ق.توقاەۆتى تاقتان تايدىرۋدىڭ امالى دا سان ءتۇرلى بولۋى مۇمكىن ەكەنى  انىق ەدى. وسى ماقسات ءۇشىن حالىقتىق ميتينگىنى پايدالانىپ، توقاەۆتى ىعىستىرىپ جىبەرمەك بولدى دەگەن كوزقاراس ىشكى-سىرىتقى اقپاراتتاردا جاريالانۋدا. ۇقك-ءنىڭ باسشىلارىنىڭ تۇتقىندالۋى دا وسى كوزقاراستىڭ شىندىققا جاقىندىعىن كورسەتسە كەرەك. جالدامالى بۇزاقىلاردى تارتۋ ارقىلى بەيبىت جۇرتتى ارانداتىپ، بەيبەرەكەتسىزدىككە يتەرمەلەپ، ناتيجەسىندە  شاعۋ، ورتەۋ، توناۋ، كىسى ءولتىرۋ ۋاقيعالارى ورىن الادى. ماقساتى –  وسى ارقىلى پرەزيدەنت ق.توقاەۆتى ەلدەن بەزدىرىپ، بيلىكتى ءوز كلاندارىنا وتكىزبەك بولعان دەسەدى.  ومىرلىك جيعان-تەرگەن ءبىلىمىن ناقتى پراكتيكالىق جاعدايعا قولدانا بىلگەن، تەز ءارى ۇتقىر شەشىم جاساي العان ق.توقاەۆ اككى ن.نازارباەۆتى شاڭ قاپتىرىپ كەتتى.  ن.نازارباەۆ جەڭىلدى. ق.توقاەۆقا شەشىم قابىلداۋ  وتە قيىن بولعانى بەلگىلى.  بۇدان باسقا جول  جوقتىعى دا انىق. شاراسىزدىق ۇقشۇ-نىڭ كۇشىنە سۇيەنۋگە ءماجبۇر ەتتى. قانشا وكىنىشتى بولسا دا بۇل قازاق ءۇشىن جالعىز، ءارى قىمبات جول بولدى دەۋگە بولادى. «قوس» پرەزيدەنتتىڭ تاققا تالاسى 225  (ودان دا كوپ بولۋى مۇمكىن)  ازاماتتىڭ عۇمىرىن جالمادى. ناتيجەسىندە توقاەۆ جەڭدى. ەلگە، قازاققا قايىرلىسى وسى.

قاڭتار ۋاقيعاسىنا قاتىستى ق.توقاەۆتىڭ الدىندا ەكى ۇلكەن پارىز تۇر: جازىقسىز شەيت بولعان بوزداقتاردىڭ سانىن انىقتاپ، ءادىل باعاسىن بەرۋ، قۇنىن تولەۋ; ارانداتۋشى «تەررورلاردىڭ»  بيلىكتەگى تىرەكتەرىن اشىققا شىعارۋ، جازالاۋ.

نازارباەۆ جەڭىلدى

ەلدى 30 جىل ۋىسىندا ۇستاعان ن.نازارباەۆ كلانى جەڭىلدى.  دەسەدە ونىق ەلدەگى  ىقپالى ءالى بار. بۇدان كەيىنگى توقاەۆتىڭ جۇرىستەرى سول ىقپالدى ەسكەرەتىنى داۋسىز. ەسكى جۇيەنىڭ توعىز قابات توڭىن ءبىر  كۇندە ەرىتەر بولسا، ول  سەلگە اينالىپ، اپات اكەلۋى مۇمكىن.  الداعى  ۋاقىتتا  ساياسي  جانە ەكونوميكالىق رەسۋرىستاردى تەك  بىرتىندەپ  ەلدىڭ، حالىقتىڭ  يگىلىگىنە قايتارۋ  جولىن ۇستانۋى ىقتيمال.

ءدال وسى شاقتا ونىڭ سابىرمەن بىرتىندەپ وزگەرىس جاساۋ  امالى - تىنىشتىق پەن كاپيتالدىڭ ەلدەن جوسىپ كەتپەۋى ءۇشىن تاداعان امالى دەپ قاراۋعا بولادى. ونىڭ وسى جۇمساق قادامدارى قوعامنىڭ وتكىر سىنىنا ۇشىرارى داۋسىز. بۇل ەلدەگى باردى توكپەي-ءشاشپاي ۇستاپ قالۋدىڭ جالعىز جولى.  ەڭ باستىسى، كونە كلاندىق جۇيەدەن قۇتىلىپ، جەمقورلىقپەن كۇرەسۋگە  مۇمكىندىگك  تۋدى. الداعى كۇندەرى تىعىرىققا تىلەلگەن  قوعامدىق جانە ساياسي ءومىر بىرتىندەپ بۇرىنعى اعىسىنا ورالا  باستاعانىمەن، توقىراعان ەكونوميكاعا جان ءپىتىرۋ وڭايعا سوقپاسى تاعى بەلگىلى. ونىڭ ۇستىنە، بۇگىنگى الەمدىك، ايماقتىق گەوساياسيجاعدايلار ەكونوميكانىڭ تەزدەپ جاندانۋىنا ۇلكەن كەدەرگى بولار ءتۇرى بار. ق.توقاەۆتىڭ  قالعان ەكى جىلدان اسا پرەزيدەنتتىك مەرزىمى ۇلكەن جاۋاپكەرشىلىك  پەن قاۋىرت ىستەلەتىن جۇمىستارعا تولى بولماق. وسى مەرزىمدەگى جۇمىسىنىڭ ناتيجەسى عانا ونىڭ كەلەسى رەت سايلاۋعا تۇسۋىنە نەگىز قالاپ بەرمەك. وعان حالىقپەن بىرگە بولۋدان، ىلگەرلەۋدەن باسقا جول جوق. نازارباەۆ كلاندارى مەن توقاەۆ اراسىندا تۇبەگەيلى  ىمىرا بولمايدى.  تەك ەكس-پرەزيدەنتپەن بەلگىلى ماقسات ءۇشىن لايىقتى كەلىسىم بولۋى مۇمكىن. بۇل ساياسات، مۇدەگە جەتۋ ءۇشىن دۇشپانمەن دە ءتىل تابىسار ساتتەر بولادى. بىزگە ۇناسا دا، ۇناماسا دا توقاەۆتى قولداۋ مەن تۇسىنۋدەن باسقا قازاققا ەكىنشى جول قازىرشە كورىنبەي تۇر.

ارينە، بەيبىت ميتينگىشىلەردى «تەررور، باندى» دەۋگە جول جوق. شەيت بولعان بوزداقتارعا ءادىل باعا بەرۋ مەن قۇنىن تولەۋ — مەملەكەتتىڭ الداعى پارىزىنا اينالماق. حالىقتىق قىراعىلىق پەن تاباندىلىق قاشاندا  ەلدىكتى ساقتاۋدىڭ باستى فاكتورى ەكەنى داۋسىز.  قازاق حالقى بۇل قاعيدانى كەشەگى بوداۋدىڭ ارقاسىندا جادىسىنا قايتا ورالتۋ ۇستىندە. قازاق وياندى. قازاققا قارسى جۇيەنى قازاق قولىمەن جاڭالاي الدى. جاڭاسىنىڭ بۇزىلماۋى دا وزىنە امانات. ەندى سەرگەك بولۋى شارت، مىزعۋعا، مۇلگۋگە جول جوق.

رەسەي ۇتتى

رەسەيدىڭ اسىعى الشىسىنان ءتۇسىپ، كوكتەن كۇتكەنى جەردان تابىلدى. ونىسىز دا كرەملدىڭ قاباعىنا قاراپ كەلگەن اقوردانى رەسەيدىڭ وسى جولعى  كومەگى وزىنە قارىزدار ەتىپ قويعانى بەلگىلى. قازاقتاردى قاتارعا قوسقان ءبىزبىز دەپ ءىسىپ-كەۋىپ جۇرگەن ورىس شاۆنيستەرى قازاقستاندى «تەرروريستەردە» ءبىز قورعاپ قالدىق دەيتىنى ءسوزسىز. قانشا جەردەن ۇقشۇ ۇجىمدىق  كۇشتەردى  تارىتتىق دەگەنمەن، ونىق تازا ورىستىڭ جەتەگىندەگى، نەگىزىندەگى ۇيىم ەكەنى شىندىق.

قولىندا كۇشتىك قۇرىلىمى جوق ق.توقاەۆتىڭ ۇقشۇ-ى كۇشتەرىنە سۇيەنۋدەن، پۋتيننەن كومەك سۇراۋدان باسقا امالى بولعان جوق. بۇل ەل مەن ۇلت ءۇشىن دۇرىس تاڭداۋ بولعانىن سەزىنەمىز. ەلدىڭ ءىشى-سىرتىندا ونىسىز دا ورتا ازيانى ءوزىنىڭ گەوساياسي ءورىسى ساناپ وتىرعان ماسكەۋدىڭ ىقپالى، ەندىگى جەردە قازاقستاندا ءتىپتى دە تەرەڭدەي ءتۇسۋى مۇمكىن دەگەن كۇدىك كۇشتى. پۋتين ەكى جەپ بيگە شىقتى. قازاق ەلىنىڭ تاۋەلسىزدىگىن «تەررورلاردان» ساقتاپ قالۋشى رەتىندە ۇپاي جيناسا، ەكىنشى جاعىنان قازاقستاندى ەكونوميكالىق الەۋەتى ارقىلى تابانداپ كىرىپ العان نازارباەۆ ءجان ونىڭ اۋلەتىمەن ىم-جىمى ءبىر قىتايدىڭ ىقپالىن ازايتۋعا مۇمكىندىك تۋدى دەۋشىلەر كوپ. ساراپشىلاردىڭ ايتۋىنشا، پۋتين ءۇشىن قازاقستانداعى قىتاي مۇدەسىنە باقىلاۋ ورناتۋدىڭ تاريحي جولى اشىلعانعا وقسايدى.  وسى جولعى حالىق تولقۋىنىڭ دۇربەلەڭگە اينالۋىنىڭ ارتىندا ەكس-پرەزيدەنت ن.نازارباەۆ تۇرعانى شىن بولسا، بۇنى توقاەۆ پەن نازارباەۆتىڭ تاققا تالاسۋىنا جاتقىزۋعا بولدى. اسىرەسە، باتىستاعى قىتاي ساراپشىلارى «رەسەيشىلدەر» مەن «قىتايشىلداردىڭ» تىرەسى دەپ وتىر. ناتيجەسى – «قىتايشىل» كلانداردىڭ جەڭىلۋىمەن اياقتالعان. وسى جولعى كومەگى ءۇشىن توقاەۆتان نەنى قالايتىنى، تەك ءپۋتيننىڭ كومەگى ءۇشىن قارىمتاسى قانداي بولارى بەلگىسىز بولسا دا، ۇقشۇ-دى سىلتاۋ ەتىپ كىرگەن ورىس اسكەرى ەندى ەلدەن كەتپەيدى دەگەن كۇدىك جوققا شىقتى.  19 قاڭتاردا ەڭ سوڭعى رەسەي سالداتتارى قازاقستاننان كەتتى.

قىتاي وپىق جەدى

قاڭتار ۋاقيعانىڭ ناتيجەسى قىتاي ءۇشىن ۇلكەن جوعالتۋ دەۋگە بولادى. قىتاي بيلىگى نازارباەۆ جانە ونىڭ وتباسىمەن ورناتقان شيرەك عاسىرلىق بەرىك كوپىرى ءبىر كۇندە وپىرىلىپ ءتۇستى. ەندىگى جەردە سىرت كوزگە قىتايمەن بولاتىن بايلانىس بۇرىنعىداي جالعاسىپ جاتقان سەكىلدى كورىنگەنىمەن، ونىڭ تيىمدىلىگى   پەكين ءۇشىن بۇرىنعىداي بولماسى انىق. اقوردا كوپۆەكتورلى سىرتقى ساياساتتى جۇرگىزە بەرەدى، بىراق تيىمدىلىك سولتۇستىك كورشىگە بەيىمدەلەدى. پەكين وسىعان دەيىن قازاقستاندا نازارباەۆ ارقىلى جەتكەن جەتىستىگىنە ءپۋتيننىڭ باقىلاۋ ورناتىپ، ىرعىن پايدانى بولىسۋگە ۇمتىلۋى مۇمكىن دەگەن كۇدىك ۇستىندە تۇسپال جاساۋدا ساراپشىلار. قىتايدىڭ ورتا ازياعا باعىتتاعان گەوساياسي جوسپارلارى  مەن «جىبەك جولى» جوباسىنىڭ كەدەرگىسىز  ۇلعايۋىنا  قاۋىپ ءتونىپ تۇر. قاڭتار توڭكەرىسى پەكيننىڭ الاڭىن كۇشەيتتى. قازاقتاردىڭ ويانۋى تۇتاس ورتا ازيانىڭ ويانۋىنا اسەر ەتۋى دە ىقتيمال. قىتاي قازاقستانداعى ينۆەستيتسيا كولەمى 30 ملرد اقش دوللارىنان اسادى. وعان ەكس-پرەزيدەنت كەزىندە الىنعان قارىزدىڭ ءوزى ونداعان ملرد دوللارعا جەتكەنىن قوسىڭىز. قازاق-قىتاي اراسىنداعى شيكى مۇناي قۇبىرى مەن قازاقستان تەرريتورياسى ارقىلى قىتايعا وتەتىن ءۇش گاز قۇبىرى دا قىتاي بيلىگىنىڭ ۇيقىسىن قاشىرارى ءسوزسىز. ەڭ قيىنى،  قازاقستاندا  رەسەي مەن قىتاي  اراسىنداعى جاسىرىن باسەكە سىرتقا شىعۋ قاۋپى. ءپۋتيننىڭ قاڭتار توڭكەرىسى كەزىندەگى قادامى كرەملدىڭ قازاقستانداعى  ىقپالىن ارتتىرىپ، كەرىسىنشە قىتايدىڭ تەبىنىن باسەڭدەتۋى مۇمكىن. كرەمل قىتايدىڭ ورتا ازيا ايماعى ارقىلى كەلەر  ەنەرگيا-شيكىزات جانە قازاقستان ارقىلى  وتەتىن  باسىس قىتاي، باتىس  ەۋروپا اۆتو جولدارعا دا باقىلاۋ ورناتۋى ىقتيمال دەگەن كۇدىك باسىم. قىتايدىڭ ورتا ازياداعى، اسىرەسە قازاقستانداعى ىقپالىنىڭ ازايۋى  قىتايدىڭ  شىڭجاڭ  ايماعىنىڭ قاۋىپسىزدىگى مەن تىنىشتىعىنا دەگەن الاڭىن ودان ارى ارتتىرا ءتۇسۋى مۇمكىن.

حالىق وياندى ءارى قان جۇتتى

قازاق حالقى العاشقى جەڭىسىنە جەتتى. ەلدى، حالىقتى تۇرالاتقان كلاندىق، جەمقورلىق جۇيەنى اياقتاتتى. بوداۋى اۋىر بولدى – كوپ قان توگىلدى. بەيبىت شەرۋشىلەر باعالانىپ، شەيتتەر ارداقتالۋى كەرەك. قاڭتار توڭكەرىسى - حالىقتىڭ ورتاسىندا بىرەگەي كوشباسشىنىڭ جوقتىعىن جانە ونىڭ وتە قاجەتتىلىگىن  كورسەتتى. بۇل تەندەنتسيانىڭ وتە قاۋىپتىلىعىنا كوز جەتكىزدى. جەكە بيلىگىن نىعايتۋ ءۇشىن ن. نازارباەۆ ەلدەگى بالاما پىكىر ايتا الاتىن تۇلعالار مەن ۇلتتىق، وپپوزيتسيالىق باعىتتاعى پارتيالار مەن قوزعالىستاردىڭ كوزىن قۇرتقان. قوعامدا جاعىمپازدار مەن قۋىرشاق پارتيالار عانا قالعان-دى. حالىقتىق تولقۋدىڭ باعىتىن، سيپاتىن وزگەرتۋگە حالىقتا بىرەگەي كوشباسشىنىڭ جوقتىعى، جەتەكشىسىز قارا حالىقتىڭ داعدارىپ قالۋىنا، جاعدايدى تانۋىنا كەدەرگى بولدى. وسى بوستىقتى جات نيەتتىلەر ۇتىمدى پايدالاندى. بوستىقتى  پايدالانىپ كەتتى. حالىقتىڭ قوعامدىق ينستيتۋتتارىن تۇنشىقتىرىپ  كەلگەن ن. نازارباەۆ بۇعان تىكە جاۋاپكەر.

قورىتا كەلگەندە، قاڭتار توڭكەرىسى قازاق حالقىنىڭ ادىلەتسىزدىككە، جەمقورلىق جايلاعان كلاندىق جۇيەگە قارسى شىققان تاۋەلسىزدىك تاريحىنداعى العاشقى، ەڭ جويقىن تولقۋى بولدى. بەيبىت شەرۋدىڭ نەگىزگى، جالعىز ۇرانى - «شال كەت!» بولدى. بۇل ۇران  حالىقتىڭ جەبىر جۇيەگە دەگەن نارازىلىعىنان تۋعانى انىق. وكىنىشكە وراي، بەيبىت شەرۋدى تاققا مۇدەلى  كلاندار بۇزاقىلارى ارقىلى باسقا باعىتقا بۇرىپ جىبەردى. سوڭى بەيبەرەكەتسىزدىككە ۇلاسىپ، قان توگىلدى. بەيبىت شەرۋگە شىققان  جازىقسىز جاندار قازا بولدى. ەندىگى جەردە وسى  بوزداقتارعا ءادىل باعا بەرىلىپ، قۇنى تولەنۋى كەرەك. وڭدى-سولدى تۇتقىندالعان ازاماتتارعا جاسالىپ جاتقان زورلىق-زومبىلىق، ۇرىپ-سوعىۋ توقتاتىلىپ، اشىق تا زاڭدى تەرگەۋ-تەكسەرۋ جۇرگىزىلۋى ءتيىس. الگى 20 مىڭ «تەرروردى» حالىقتىڭ ىشىنەن ىزدەۋدىڭ كەرەگى جوق. بۇلىك شىعارۋشى، مەملەكەتتىك توڭكەرىس جاساماق بولعان كلاندار اشكەرلەنىپ، جازالانۋى كەرەك. پرەزيدەنت ق.توقاەۆتىڭ «ەسكەرتۋسىز وق اتۋعا» بەرگەن پارمەنى ۇلكەن قاتەلىك، «20 مىڭ تەررور» دەگەنى نەگىزسىز.  وسى اسىرا سىلتەۋدىڭ بۇگىن دە، ەرتەڭ دە  ق.توقاەۆتىڭ قىر سوڭىنان قالمايتىن ءتۇرى بار. 22 قاڭتاردا پرەزيدەنت «قاڭتار ۋاقيعاسىندا قازا بولعان ءاربىر ادامنىڭ ءولىمىن مۇقيات زەرتتەۋ كەرەك» دەگەنى ءۇمىت،  ىلە-شالا «ازاماتتار بيلىكتىڭ اشىقتىق پەن زاڭدىلىقتى قامتاماسىز  ەتىپ وتىرعانىن كورۋى ءتيىس»  دەگەنى كۇدىك ۇيالاتادى.  حالىق پەن الەمدىك قاۋىمداستىق قاڭتار توڭكەرىسىنە قاتىستى اشىق تا، ءادىل تەرگەۋ-تەرسەرۋدى تالاپ ەتىپ جاتقان جوق پا!

قاڭتارداعى حالىقتىق تولقۋعا، تاعى قايتالاپ ايتامىن، اقوردا ءادىل باعاسىن بەرۋى كەرەك. وسىسىز قازاق حالقىنىڭ كوڭىلى ورنىنا تۇسپەسى انىق. الەمدىك قاۋىمداستىق تا بۇل قاندى قىرعىندى قاعىس قالدىرار ءتۇرى جوق. 20 قاڭتاردا ەۋروپارلامەنت قاڭتار ۋاقيعاسىنا رەزاليۋتسيا قابىلداپ، سانكتسيا سالۋدى قولدادى. ەۋروپارلامەنت مۇشەلەرى «بەيبىت نارازىلىقتىڭ قالايشا وزبىرلىققا ۇلاسىپ كەتكەنىن، وعان قانداي ەلەمەنتتەر تارتىلعانىن، جاعدايدىڭ ۋشىعۋىنا نە تۇرىتكى بولعانىن انىقتاۋ ءۇشىن حالقارالىق دارەجەدەگى تاۋەلسىز تەرگەۋ قاجەتتىلىگىن، ءوز حالقىنا قارسى قىلمىس جاساعانى ءۇشىن سوت الدىندا جاۋاپ بەرۋى كەرەكتىگىن» ايتىپ جاتىر. حالقارالىق ادام قۇقىعىن قورعاۋ ۇيىمىنىڭ وكىلدەرى «ەقىۇ، بۇۇ ادام قۇقىقتارى جونىندەگى كەڭەسى، ەو تاۋەلسىز تەرگەۋدى قولعا الۋى ءتيىس» دەپ قاراۋدا.

قاڭتار توڭكەرىسى قازاقتى وياتتى. ەندىگى جەردە قاشاندا سەرگەك بولۋدى ەسكەرتتى.  حالىقتىڭ كۇشى - بىرلىكتە بولاتىنىنا كوز جەتكىزدى. قوعامدىق ينستيتۋتاردىڭ (پارتيا، قوزعالىس), حالىقتىق  ناعىز كوشباسشى، ليدەرلەردىڭ ماڭىزدىلىعىنا كوز جەتكىزدى. بۇل ۆاكۋمنىڭ  ورنىن تولتىرۋ  الداعى  ۇلى دا وزەكتى جۇمىستاردىڭ بىرەگەيى بولماق. قاڭتار توڭكەرىسى ۇلكەن قۇرباندىق ارقىلى كەلگەن حالىقتىڭ العاشقى جەڭىسى. قازاق رۋحىنىڭ قايتا ويانۋى -  قاڭتاردا اتىلعان جانارتاۋ!

باقان بەرىكجان

Abai.kz