بۇگىنگى كۇندەرى ەل ىشىندە بولىپ جاتقان جاعدايلار ەسكى ءبىر ەستە قالعان دۇنيەلەردى ەسكە تۇسىرەدى. كەشە عانا سۋ جاڭا تاۋەلسىز ەلىمىزدى قۇرىپ، ال بۇگىن سوعان وتىز جىل تولماي جاتىپ، ەسكىرىپ كەتكەندەي “جاڭا قازاقستاندى” قۇرامىز دەپ جاتقان سوڭ ايتىپ جاتقانىم عوي. ايتپەسە سونداي ەس كىرمەي جاتىپ، ەسكىرە قوياتىنداي دا ۋاقىت ەمەس قوي وتىز جىل دەگەن. سونىمەن وسىدان وتىز ءبىر جىل بۇرىنعى ءبىر وقيعا.

1991 جىلدىڭ ماۋسىم ايىنىڭ 17 كۇنى بولاتىن. 11 ساعات مەزەتىندە ۇلانباتىر-نوۆوسيبيرسك-الماتى پويىزىمەن تالدىقورعان وبلىسىنىڭ ۇشتوبە ستانساسىنا ءبىزدىڭ كوش كەلدى. كوش دەگەن قىدىرىپ نەمەسە ساياحاتتاپ، جولاۋشىلاپ، ساپارلاپ جۇرگەن ءبىر-ەكى نە بىرنەشە الدە ءبىر توپ ادامنىڭ بەيساۋات ءجۇرىسى ەمەس قوي. كوش دەگەنىمىز ءبىر وتباسىنىڭ نەمەسە ءبىر اۋلەتتىڭ نەمەسە ءبىر ءۇيىرلى ەلدىڭ ءبىر مەكەننەن كەلەسى ءبىر مەكەنگە تۇراقتى ءومىر ءسۇرىپ، تىرشىلىك ەتۋى ءۇشىن سالتاناتتى تۇردە قونىس اۋدارۋى. ال سول كوش ەلدەن ەلگە اۋدارىلىپ قوتارىلىپ كوشىپ كەلىپ جاتسا ونىڭ ورنى ءتىپتى بولەك.
ءبىز بىرنەشە ۆاگوندى تۇتاسىمەن جالداپ العان ءبىر قورا جانبىز. ارامىزدا اقساقال قارتىمىز، اقباستى انامىز، كارى-قۇرتاڭ، كەمپىر-كەشەك، قاتىن-قالاش، بالا-شاعا، جىگىت-جەلەڭ، وقىعان-توقىعانى بار، ماماندى-مامانسىزى بار، الەۋمەتتىڭ بار سالاسىنىڭ ادامدارىنان قۇرالعان ۇلكەن اۋلەت – توپاي اۋىلى.
ءبىزدى پويىزدان تۇسە بىرنەشە سوۆحوز، كولحوزدىڭ اتقا مىنەرلەرى قارسى الدى. وشارىلا قوپارىلىپ ۆاگونداردان ۋماق-شۋماق ءتۇسىپ جاتىرمىز. قابىلداۋشى توپ ساقالى بەلۋارىن وراعان اقساقالعا، شىلاۋىشى جەر سىزعان اپامىزعا، كويلەگى كولبىرەگەن كەرميىق كەلىن-كەلىنشەكتەرگە، بوق مۇرىن بالالارعا، بويجەتكەن قىزدارعا، ديپلوماتىن كوتەرگەن كوستيۋمدى ىعايعا، اديداس كيگەن سىعايعا… اڭ-تاڭ بولىل ۇركە قاراپ، ىركىلىپ قالعان ەكەن.

ال ادامدارىنىڭ كەلبەتى، كيىم كيىسى، ءجۇرىس-تۇرىسى، قۇرامى تاپ ءبىر ۇلكەن سالتاناتى جيىن-تويعا، حالىقارالىق فەستۆالعا كەلە جاتقان قۇرمەتتى قوناق، ۇلكەن دەلەگاتسياعا ۇقساسا كەرەك. «اپام دا اڭ-تاڭ، مەن دە اڭ-تاڭ» بولىسىپتى. ىلەزىمدە ەس جيىپ قولعا تۇراتىن اتقا قورقا-قورقا قولىن سوزعان جانداي جاقىنداپ، امان-ساۋلىق سۇراستى. ءتايىرى، سويتسەك ولار، كۇن كورۋ ءۇشىن ناپاقا ىزدەپ كەلە جاتقان قويشى-قولاڭ، قۇرىلىسشى-مۇرىلىسشى جۇمىسشى قابىلداپ الامىز دەپ جامان-جۇتىق كيىم-كەشەكتەرىن ءبىر ماشيناعا تيەپ الىپ، ۇشىپ جەتكەن عوي. سولاي بولۋعا دا ابدەن قاقىلى ەدى. ويتكەنى ءبىز مالشى-جالشى بولامىز دەپ ەڭبەك شارتىن جاساسىپ كەلە جاتقاندار ەدىك. ال شىنتۋايتىندا ەل-جەر دەپ، تاريحي وتانىمىز دەپ، كەلەشەك ۇرپاق قامى ءۇشىن دەپ اۋىل-ايماعىمىزبەن كوشىپ كەلىپ قالعانىمىزدى بىرەۋ بىلسە، بىرەۋ ارينە قۇلاقتانعان جوق ەدى…

سونىمەن الدىن الا جاساسقان كەلىسىم-شارت بويىنشا ءار كولحوز، ءار سوۆحوزعا ءبولىنىپ الگى تورى ايعىردىڭ ۇيىرىندەي شۇرقىراعان ەل لەزىمدە الدە نەشە توپقا ءبولىنىپ، جان-جاققا بىت-شىت بولدىق. كىمنىڭ قايدا، قاي جەرگە كەتكەنىن دە بىلمەي قالدىق. ءبىز 13 ءۇي تالدىقورعان اۋدانىنىڭ كيروۆسك كولحوزىمەن شارت جاساسقانبىز. وسى 13 ءۇيدىڭ ءوزىن جانە بىرنەشە بولىمشەگە ءبولىپ اكەتتى. توبىمىز بارعان سايىن جەلىنگەن ماياداي ءشوميىپ، كىشىرەيىپ بارادى. وبلىس، اۋدان، كولحوز، سوۆحوز، بولىمشە، وتگون، اتار (وتار) دەيدى ونىڭ نە ەكەنىن ۇعىپ بولماي باسىمىز قاتتى. نار تاۋەكەل. ەشكىم ءبىزدى بايلاپ اكەلگەن جوق. ەشكىم ءبىزدى زورلاپ اكەلگەن جوق. شەشىنگەن سۋدان تايىنبايدى. «بار دەگەن جەرىنە بارىپ، الدى-ارتىمىزدى شولىپ، تۇگەندەپ الىپ، كەيىنگىسىن كورەمىز» دەپ شەشتىك!
ءبىزدى، 5 وتباسىن، ءوزىن ايبار دەپ تانىستىرعان تىعىرشىقتاي دەنەلى، ورتا بويلى، وتىز-وتىز بەستەر شاماسىنداعى، اق سۇر كوستيۋمدى، كومىر قارا شاشتى جىگىت اعاسى جەتەكتەي جونەلدى. شاماسى كولحوزدىڭ اتقا مىنەرىنىڭ ءبىرى. ۇشتوبە ستانساسىنىڭ ءبىر اسحاناسىنا اكەلىپ تاماقتاندىردى. جولسوقتىلىقتان با، الدە كۇننىڭ ىستىعىنان با، الدە تاماقتارى تاتىمادى ما، ايتەۋ جارىتىپ ماردىمدى اس ىشپەدىك. قاڭسىپ، اڭقامىز كەۋىپ قاپتى. سۋسىندى، سۇيىعىن قىلقىلداتىپ جۇتا بەردىك. كۇن تال ءتۇس بولدى. كۇيىپ تۇر. التى ايىرىعىمىزدان تەر كەتتى.

توعىمىزدى باسىپ ۇلگىرمەي سارى ءتۇستى پاز اۆتوبۋسىنا وتىرعىزىپ الدى دا تەمىر جولدان وتە سولتۇسىككە قاراي قارا جولمەن قۇيىنداتا جونەلدى. كۇن دەگەن مۇنداي ىستىق بولار ما؟ جانىپ تۇر. اۋە اينالىپ جەرگە تۇسەدى. قاڭعايدىڭ قوڭىر سالقىن توسىنەن كەلگەن قوڭىر اڭدار ءۇشىن مي قايناتار ىستىق دەگەن وسى. اۆتوبۋستىڭ ءىشى لەزىمدە وت جاققان مونشاعا اينالدى. تەرەزەنى اشساڭ ىستىق جەل ۇرادى. ىستىق جەلىن قويشى، قۇممەن قوسا سابالايدى. جاپساڭ قاپىرىق. ونىڭ ۇستىنە ويلى-شۇڭقىر جول. ولاي بۇرسا ولاي، بىلاي بۇرسا بىلاي جاپىرىلامىز. مازا كەتتى. ومىراۋداعى بالا جىلادى. ۇلكەندەردەن ءۇن جوق. توبەدەن كۇن، ىشتەن موتور قىزدىرىپ، بۋعا پىسىرگەن مانتىدەي تەمىر كەبەجەنىڭ ىشىندە ءپىسىرىلىپ كەلەمىز. ساكەن سەيفۋليننىڭ «اننەنكوۆتىڭ ازاپ ۆاگونى» مىنانىڭ قاسىندا جۇماق بولسا كەرەك.

جول بويى كولىكتى ءبىر نەشە رەت توقتاتتىق. «وسى جەر دەگەنى، كوش جەر بولدى». قۋ مەديەن، قۇمدى دالا. سوققان بوران، سابالاعان قۇم. تەرەزە اشساڭ ىستىقپەن بىرگە اۋزى-مۇرنىڭا قۇم كىرەدى… جاعدايىمىز ابدەن كەتكەن سوڭ ءبىز ارى قاراي جۇرمەيمىز، سەن ءبىزدى قۇمعا ايداپ باراسىڭ دەپ ماشينانى توقتاتىپ، شۋىلداپ تۇرىپ الدىق. ايبار شىر-پىر بولادى. «اعايىندار، مەنى اياڭدار. مەن يپولنيتەلمىن. مەنىڭ باسىم ەكەۋ ەمەس. باستىق نە ايتسا سونى ىستەيمىن. اپار دەسە اپارامىن، اكەل دەسە اكەلەمىن»،- دەپ. سوندا اكەم: – ءاي، قاراقتارىم، – دەدى، – ەرتە كۇندى كەش قىلماڭدار، يسپولنيتەلمىن دەدى عوي، مىنا بالانى دا قيناپ نە ەتەسىڭدەر. بارىپ كورەلىك، بۇگىنگە شىدارمىز، بولماي جاتسا باستىعىنا سويلەسىڭدەر، – دەدى.

(وقيعا قىسقارتىلىپ بەرىلدى)

باقىتبەك ءبامىشۇلى

دەرەككوزى: minber.kz

Abai.kz