نەمەسە پرەزيدەنت ق.توقاەۆ قىتاي ەلىنە قالاي بارىپ قايتتى

قحر توراعاسى سي ءتسزينپيننىڭ شاقىرۋىمەن پرەزيدەنت قاسىم-جومارت توقاەۆ ءبىر-ەكى كۇن بۇرىن XXIV قىسقى وليمپيا ويىندارىنىڭ اشىلۋ سالتاناتىنا قاتىسۋ ءۇشىن بەيجىڭگە جۇمىس ساپارىمەن بارىپ كەلدى. بۇل – مەملەكەت باسشىسىنىڭ بيىلعى شەتەلگە جاساعان ءبىرىنشى ساپارى. وسى جاھاندىق سپورت دوداسى قىتايدىڭ اي كۇنتىزبەسى بويىنشا جاڭا جىل مەرەكەسىمەن تۇسپا-تۇس كەلدى. مۇنىڭ سيمۆولدىق ءمانى زور. قىتاي حالقى بارىس جىلىن ۇلكەن قوشەمەتپەن قارسى الدى.

قازاقستان پرەزيدەنتىمەن قاتار قىتاي استاناسىنا 30-دان استام مەملەكەتتىڭ باس­شىلارى مەن ۇكىمەت جەتەكشىلەرى، كورولدەر وتباسىلارىنىڭ مۇشەلەرى مەن حا­لىقارالىق ۇيىمداردىڭ جەتەكشىلەرى كەلدى.

بەيجىڭدەگى اۋا رايىن ايتار بولساق، كۇن اشىق، قار جوق، بىراق قارا سۋىق. ءتورت جىلدا ءبىر كەلەتىن سپورت دوداسىنا حا­­لىقتىڭ قىزىعۋشىلىعى وتە جوعارى بولدى. ماسەلەن، ءتىپتى دۇكەندەردە بەيجىڭ وليم­پياداسىنىڭ تاڭبالارى بەينەلەنگەن كادەسىيلارعا ۇزىن-سونار كەزەك بولىپ جاتتى. جەرگىلىكتى حالىقتىڭ كوزىنەن ەلىنە دەگەن ماقتانىش پەن زور قۋانىشتى بايقالدى.

قازاقستان كوشباسشىسى قىتاي استا­نا­­سىنا 3 اقپان كۇنى ۇشىپ كەلدى. مەم­لەكەت باسشىسىن اۋەجايدان قحر ۇكى­مە­تى­نىڭ ەۋرازيا ىستەرى جونىندەگى ارناۋلى وكىلى لي حۋەي كۇتىپ الدى. ايتپاقشى، قى­تايدىڭ وسى جوعارى لاۋازىمدى ديپلوماتى وتكەن جاڭا جىل قارساڭىندا – 30 جەلتوقساندا اقوردادا قاسىم-جومارت توقاەۆتىڭ قابىلداۋىندا بولعان. سول كەزدە ول قىسقى وليمپيادانىڭ اشىلۋ راسىمىنە قىتاي توراعاسىنىڭ شاقىرۋىن تابىستادى. پرەزيدەنتتىڭ ايتۋىنشا، ولار ءبىر-ءبىرىن شامامەن 40 جىلدان بەرى بىلەدى. ەكى قۇرداس وتكەن عاسىردىڭ 80-ءشى جىلدارىنىڭ باسىندا بەيجىڭدە وتە جاقىن ارالاسقان.

قازاقستان دەلەگاتسياسى بەيجىڭنىڭ باتىس بولىگىندە ورنالاسقان «دياويۋيتاي» مەم­لەكەتتىك رەزيدەنتسياسىنا ورنالاستى. بۇل رەزيدەنتسيانىڭ 800 جىلدان استام تاريحى بار. بۇرىن بۇل تاريحي ءارى كورىكتى جەر قىتاي يمپەراتورلارىنىڭ دەمالىسى ءۇشىن ارناپ سالىنعان ساراي بولعان. تسزين اۋلەتىنىڭ بيلىگى كەزىندە يمپەراتور چجانتسزۋن مۇندا بالىق اۋلايتىن پلات­فورما سالدىرعان. رەزيدەنتسيا اتاۋى
قىتاي تىلىنەن اۋدارعاندا «بالىق اۋلاۋعا ار­نالعان تەرراسسا» دەگەندى بىلدىرەدى. سودان بەرى رەزيدەنتسياعا «يمپەراتورشا بالىق اۋلاۋ» اتاۋى بەكىپ قالعان.

وسى رەتتە ءبىر نارسەنى ايتا كەتكەن ءجون. قاسىم-جومارت توقاەۆتان بولەك «دياويۋيتاي» رەزيدەنتسياسىندا اۋقىمدى ءىس-شارا كۇندەرى رەسەي پرەزيدەنتى ۆلا­ديمير پۋتين مەن پاكىستان پرەمەر-مي­نيسترى يمران حان عانا توقتادى، ال وزگە دەلەگاتسيالار قوناقۇيلەرگە ورنالاستىرىلدى. ارينە، بۇل قىتاي تاراپىنىڭ قا­زاقستان باسشىسىنا، جالپى ءبىزدىڭ ەلگە دەگەن ەرەكشە قۇرمەتىن، ايرىقشا كوز­قاراسىن بىلدىرەدى.

بۇكىل الەمدە ءورشىپ تۇرعان كورونا­ۆيرۋس­تىڭ جاڭا «وميكرون» شتامى جاع­دايىندا قىتاي بيلىگى بۇرىن-سوڭدى بول­ماعان شەكتەۋ شارالارىن ەنگىزدى. بۇل حات­تامالىق شارالارعا دا ءوزىنىڭ اسەرىن تي­گىزدى. مىسالى، بەلگىلەنگەن تارتىپكە ءساي­كەس پرەزيدەنتتىڭ شەتەلدىك ساپارلارىن دايىنداۋ كەزىندە مەملەكەتتىك كۇزەت قىزمەتىنىڭ، پرەزيدەنتتىڭ ءباسپاسوز قىزمەتى مەن پروتوكولىنىڭ، سونداي-اق پرەزيدەنتتىڭ ءىس باسقارماسىنىڭ بىرنەشە قىزمەتكەرىنەن تۇراتىن الدىن الا باراتىن توپ قۇرىلادى. سول الدىن الا باراتىن توپ مەملەكەت باسشىسىنىڭ بەيجىڭگە بارۋىنا ءبىرجارىم كۇن قالعاندا جەتتى. وسىنداي قىسقا مەرزىمگە قاراماستان، اتالعان جۇمىس توبى قحر ءسىم جاۋاپتى قىز­مەتكەرلەرىمەن، كۇزەت قىزمەتىمەن ءبىر­لەسە وتىرىپ، ساپاردىڭ بارلىق حاتتامالىق ماسەلەسىن تولىعىمەن شەشە الدى. ءبىزدىڭ دەلەگاتسياعا قىتايلىق ۇيىمداستىرۋشىلار تاراپىنان ەرەكشە قوناقجايلىلىق كورسەتىلدى.

قىسقى وليمپيا ويىندارىنىڭ اشىلۋ سالتاناتى «قۇس ۇياسى» دەپ اتالاتىن ۇلتتىق ستاديوندا ءوتتى. بەيجىڭ – قىسقى جانە جازعى وليمپيادا ويىندارىن وتكىزگەن جالعىز قالا. ءدال وسى ستاديوندا 2008 جىلدىڭ تامىز ايىندا جازعى وليمپيادا ويىندارىنىڭ اشىلۋ سالتاناتى وتكەن بولاتىن.

قاسىم-جومارت توقاەۆ VIP قوناقتارعا ارنالعان مىنبەردەن قازاقستاندىق وليم­پياداشىلارعا قول بۇلعاپ، قولداۋ كورسەت­تى. پرەزيدەنتتىڭ جەكە فوتوگرافى تۇسىرگەن سۋرەتتەردىڭ بىرىنەن سپورتشىلارىمىز شىق­قان ساتتە تۇرىكمەنستان پرەزيدەنتى گۋر­بانگۋلى بەردىمۇحامەدوۆ پەن ونىڭ دەلە­گاتسياسى ءبىزدىڭ مەملەكەت باسشىسىنا ەرەك­شە قۇرمەتپەن قاراعانىن كورۋگە بولادى. وزبەكستان پرەزيدەنتى شاۆكات ميرزيوەۆ تە ءىلتيپات ءبىلدىردى.

بۇل باسقا كوماندالارمەن سالىس­تىرعاندا ءبىزدىڭ ۇلتتىق قۇراماداعى سپورت­شىلاردىڭ الدەقايدا كوپ بولۋىنا باي­لانىستى بولسا كەرەك. ءبىزدىڭ وليمپياداشىلار ەلىمىزگە مەدالدارمەن ورالادى دەپ سەنەمىز.

كەلەسى كۇنى، ياعني 5 اقپاندا حالىق جي­نالىسى ۇيىندە قازاقستان پرەزيدەنتى قىتاي حالىق رەسپۋبليكاسىنىڭ توراعا­سى سي تسزينپينمەن كەلىسسوز جۇرگىزدى.

بۇل – مەملەكەتتەر باسشىلارىنىڭ ءۇشىنشى بەتپە-بەت كەزدەسۋى. بۇعان دەيىن ولار 2019 جىلى قىركۇيەكتە بەيجىڭدە قاسىم-جومارت توقاەۆتىڭ قىتايعا مەملەكەتتىك ساپارى كەزىندە كەزدەسكەن ەدى.

سونىمەن بىرگە وسى ۋاقىت ىشىندە مەملەكەتتەر باسشىلارى زاماناۋي بايلانىس قۇرالدارى ارقىلى تۇراقتى حابارلاسىپ وتىردى. بۇل ءوزارا ىقپالداستىقتى جالعاستىرۋعا جانە نىعايتۋعا مۇمكىندىك بەردى.

سي تسزينپين قاسىم-جومارت توقاەۆ­قا ەرەكشە ءىلتيپات بىلدىرە وتىرىپ، قۇر­مەت­پەن قارسى الدى. بۇنى ەكى ەلدىڭ كوش­باسشىلارى اراسىنداعى كەلىسسوزدىڭ ماز­مۇنىنان دا، ودان كەيىن بىرگە سۋرەتكە ءتۇسىپ، اۋدارماشىسىز سويلەسىپ تۇرعان­دارىنان دا بايقاۋعا بولادى.

مەملەكەتتەر باسشىلارى ەكى ەل­دىڭ­ جان-جاقتى ستراتەگيالىق ىنتى­ماقتاس­تىعىن جاڭا دەڭگەيگە شىعارا­تىن ءنا­تيجەلى كەلىسسوز جۇرگىزدى. قىتاي توراعاسى اتاپ وتكەندەي، بۇل كەزدەسۋ مەملەكەتتەر اراسىنداعى الداعى 30 جىلداعى التىن داۋىرىنە جول اشتى. دوستىق ءارى ءوزارا تۇسىنىستىككە نەگىزدەلگەن كەزدەسۋ سو­ڭىندا قاسىم-جومارت توقاەۆ سي تسزين­پيندى ەلىمىزگە مەملەكەتتىك ساپارمەن كە­لۋگە شاقىردى. قىتاي باسشىسى وسى جىل­دىڭ قىركۇيەك ايىندا قازاق حالقىنىڭ قوناق­جايلىلىعىنا كۋا بولادى دەگەن ۇمىتتەمىن.

قازاقستان پرەزيدەنتىنىڭ جۇمىس ساپارى قحر توراعاسىنىڭ وليمپيادانىڭ اشىلۋ سالتاناتىنا كەلگەن دەلەگاتسيا­لار باسشىلارىنا ارنالعان رەسمي قابىلداۋىمەن اياقتالدى. قاسىم-جومارت توقاەۆ وسى قابىلداۋ بارىسىندا بۇۇ باس حاتشىسى انتونيۋ گۋتەرريشپەن، ددسۇ باس ديرەكتورىمەن، سونداي-اق پولشا، سينگاپۋر، قاتار، پاكىستان جانە ورتالىق ازيا ەلدەرىنىڭ باسشىلارىمەن اڭگىمەلەستى. ولار مەملەكەت باسشىسىنىڭ «قاسىرەتتى قاڭتار» كەزىندە جاعدايدى تۇراقتاندىرۋ ءۇشىن قابىلداعان شەشىمدەرىنە قولداۋ ءبىلدىردى.

قابىلداۋ اياقتالعان سوڭ قاسىم-جومارت توقاەۆ اۋەجايعا بەت الىپ، قازاقستانعا ۇشىپ كەتتى. 5 ساعاتتىق جولدا پرەزيدەنت بەيجىڭ ساپارىنان العان اسەرىمەن ءبولىستى. مەملەكەت باسشىسى بيىلعى العاشقى شەتەلگە جاسالعان ساپارىنا كوڭىلى تولاتىنىن ايتتى.

قاسىم-جومارت توقاەۆتىڭ قىتاي ءتىلىن جەتىك مەڭگەرگەن الەمدەگى ساناۋلى كوشباسشىلاردىڭ ءبىرى ەكەنى جالپىعا ءمالىم. كەزىندە پرەزيدەنت وسى ەلدە وقىپ، جۇمىس ىستەگەن. قىتايدىڭ مىڭ­جىل­دىق باي تاريحى مەن مادەنيەتىن زەرتتەگەن. مەملەكەت باسشىسىنىڭ CCTV تەلەارناسىنا 2019 جىلى بەرگەن سۇحباتى­نان كەيىن جۋرناليسكە ەستەلىك جازبا قال­دىرعانى قىتاي حالقىنىڭ ءالى كۇنگە دەيىن ەسىندە ەكەنىنە سەنىمدىمىن. سي تسزين­پين بۇكىلقىتايلىق حالىق جي­نا­لىسىنىڭ ءزاۋلىم عيماراتىندا وتكەن كەلىس­سوزدەردىڭ باسىندا قاسىم-جومارت تو­قاەۆ­تى «قىتاي حالقىنىڭ دوسى» دەپ اتادى.

پرەزيدەنت بۇگىندە قىتايدى دامۋ­دىڭ بارلىق كورسەتكىشى بويىنشا الەمدىك كوشباسشىلار توبىنا لايىقتى تۇردە قوسىلدى دەپ ەسەپتەيدى. قىتاي ەكو­نوميكاسىنىڭ الەمدە ەكىنشى ورىن­دا تۇرعانى ەشكىمگە قۇپيا ەمەس، ساراپ­شى­لاردىڭ بولجامى بويىنشا 10 جىل­دان كەيىن ءبىرىنشى ورىنعا شىعۋعا ءتيىس. قى­تاي سياقتى ەلمەن كورشى بولۋ مەم­لەكەتىمىز ءۇشىن ارتىقشىلىق دەپ ويلاي­مىن. قازاقستان مەن قىتايدىڭ مەم­لەكەتتىك شەكاراسىنىڭ ۇزىندىعى – 1782 شاقىرىم. بىرقاتار مەملەكەت بەيجىڭ وليمپياداسىنا بويكوت جاريالاپ جاتقان كەزدە دوستاس ەلدى قولداماۋ جانە ونىڭ اشىلۋ راسىمىنە قاتىسپاۋ دۇرىس بولماس ەدى. پرەزيدەنت وڭ شەشىم قابىلدادى.

بەرىك ءۋالي،

پرەزيدەنتتىڭ ءباسپاسوز حاتشىسى

Abai.kz