«قازاقستاندا ءبارى ورىسشا سويلەيدى»، - دەگەن ءسوز – «قازاق ەلى رۋحاني تاۋەلسىزدىك الماعان، ءبارى تەك قاعاز جۇزىندە عانا»، - دەگەن ءسوز! رەسەي ەلشىسى ەلىمىزدەگى مەملەكەتتىك ءتىلىمىزدىڭ اۋىر حالىن الەمگە اشكەرەلەپ بەردى.

جاقىندا رەسەيدىڭ قازاقستانداعى ەلشىسى ا.ن.بوروداۆكين «نەزاۆيسيمايا گازەتا» باسىلىمىنا ارنايى سۇحبات بەردى. ەلشى سۇحباتىنىڭ سوڭىندا قازاقستانداعى قازاق ءتىلىنىڭ مۇشكىل ءحالىن، عالىمداردىڭ لاتىن قارىپىنە كوشۋدە ءالى ءبىر بايلامعا كەلە الماي جۇرگەنىن ايتادى.

«قازاقستاندا ءبارى ورىسشا سويلەيدى. ءتىپتى كوبى جاڭىلماي جانە گرامماتيكالىق قاتەلەرسىز قولدانىپ ءجۇر. ورىس ءتىلىنىڭ رەسمي مارتەبەسى قازاقستان كونستيتۋتسياسىندا بەكىتىلگەن. بۇعان ەشكىم وزگەرىس ەنگىزگەلى جاتقان جوق. ونىڭ ۇستىنە ورىس ءتىلىن ءبىلۋ قازاقستاندا ارتىقشىلىق رەتىندە قاراستىرىلادى. مىسالى، ورىس ءتىلىن بىلمەيتىندەرىنىڭ بىلىكتى جۇمىسقا تۇرۋى قيىن»، - دەدى ول.

رەسەي ەلشىسى شىنىن ايتار بولساق، اششى شىندىقتى اشىپ ايتىپ، ەلىمىزدەگى قازاق ءتىلىنىڭ جاعدايى ءالى رەانيماتسيادان شىعا الماي جاتقانىن الەمگە اشكەرەلەپ بەردى.

1. تاۋەلسىزدىك العانىمىزعا 30 جىل بولسا دا، ەلىمىزدەگى جاعداي كەڭەس يمپەرياسىنىڭ وتارى كەزىندەگىمىزدەن تۇك تە وزگەرمەگەنى، قايتا ءتىل ماسەلەسىندە كەرى كەتكەنىن;

2. الەمدەگى ءاربىر وتارلىق قۇلدىقتان قۇتىلعان ەلدەر جاسايتىن وتارسىزدانۋ، ۇلتتىق يدەولوگيانى ۇستانۋ جولىندا ءبىزدىڭ ەلدە 30 جىلدا تۇك تە ىستەلمەگەنىن;

3. ءبىزدىڭ بيلىكتىڭ 30 جىل بويى «تاۋەلسىز ەل رەتىندە ۇلتتىق مۇددەمىزدى قورعاۋدا، مەملەكەتتىك ءتىلدى دامىتۋدا ءبارىن قاتىرىپ جاتىرمىز»، دەپ 100 پايىز وتىرىك ايتىپ كەلگەنىن اشكەرەلەپ بەردى.

رەسەي ەلشىسىنىڭ رەسەي ءۇشىن ارينە، ماقتانىش رەتىندە، ءبىزدىڭ ورىسقۇل بيلىك پەن ورىسقۇل ينتەلليگەنتسيا ءۇشىن ءالى كۇنگە جەتىستىك رەتىندە سانالعان بۇل ورىس ءتىلىنىڭ ارتىقشىلىقتارى - تاۋەلسىز ەل ءۇشىن ماسقارا كەمشىلىكتەر!

نەگىزى تاۋەلسىزدىكتىڭ 30 جىلدىعىندا، بىزدە ورىس ءتىلىن ءبىلۋ بيلىك لاۋازىمدارى مەن مەملەكەتتىك قىزمەتتەرگە تۇرۋ ءۇشىن ارتىقشىلىقتار بولماۋى ءتيىس ەدى. بىزدە 30 جىلدا ءوسىپ-ونگەن، ومىرگە كەلگەن جاستار ءبىر كەزدە ءوزىن وتارلاپ العان ەلدىڭ ءتىلىن - رەسەي ءتىلىن بىلمەۋى ءتيىس-تۇعىن…. مىنە، سوندا «شىن تاۋەلسىزدىك العانبىز» دەپ ماقتانۋعا بولادى. شىن تاۋەلسىزدىك العان تۋىس ەلدەر وزبەكستان، ءازىربايجان، تۇركىمەنستان، اناۋ بالتىق بويى ەلدەرى ليتۆا، لاتىش، ەستونيا، كاپ تاۋىنداعى گرۋزيا، ارمەنيا ەلدەرىندە، ۋكراينا بولسا دا، سولاي، ولاردا مەملەكەتتىك ءتىل مەن اعىلشىن ءتىلىن بىلەدى ءبارى. بىزدە دە مەملەكەتتىك ءتىل - قازاق ءتىلى مەن اعىلشىن ءتۋلىن بىلۋگە ءتيىسپىز. ءبىر كەزدەگى وتارلاۋشى ەل رەسەي ءتىلىن بىلۋگە ءتيىستى ەمەسپىز. ورىس ءتىلىن مەملەكەت قارجىسىنا، بالاباقشالار مەن مەكتەپتەردە، جوو-لاردا مىندەتتى وقىتۋمەن ەمەس، اركىم ءوز قالاۋىنشا، ءوز قارجىسىنا ۇيرەنۋى كەرەك!

وتىز جىل بويى زارلاپ كەلە جاتقان زارىمىز، ەندى كەشە عانا قاڭتار قىرعىنىندا كوشەگە پۇل ءۇشىن عانا ەمەس، ءتىل ءۇشىن دە شىققان قازاق جاستارىنىڭ ەرەۋىلىنەن كەيىن تۋعان «جاڭا قازاقستان» انىق، شىندىعىندا دا جاڭا داۋىرگە اياق باسۋ بولسا، ءىس جۇزىنە اسادى دەپ سەنەمىز!

«جاڭا قازاقستان» ەسكى قازاقستاننىڭ ساياسي ءھام رۋحاني قاتەلىگىن قايتالاماۋى ءۇشىن، تەك مەملەكەتتىك تىلدە سويلەۋى ءتيىس! ءبىر ءتىل بولعاندا عانا -ءبىر ەل، ءبىر مۇددە بولاتىنىن ءبىلۋ ءۇشىن اسا كورەگەندىكتىڭ قاجەتى جوق ەندى. باسقانى قايدام، ۇلتتىق يدەولوگيادا بوسقا وتكەن ءبىر ءداۋىر -وتىز جىلعى قىلمىسقا تەڭ قاتەلىگىمىز كورسەتىپ بەرگەن جوق پا ءبارىن!

2020 جىلى كونستيتۋتسياداعى ورىس ءتىلى تۋرالى 7-باپتىڭ 2-ءشى تارماعىن الىپ تاستاپ، مەملەكەتتىك ءتىل تۋرالى زاڭ قابىلداۋدى تالاپ ەتىپ، قر پرەزيدەنتى ق.توقاەۆقا جازىلعان ۇلت زيادىلارىنىڭ ءۇشىنشى اشىق حاتىنا ەلىمىزدىڭ الەمگە ايگىلى تارلاندارى ءابدىجامىل نۇرپەيىسوۆ، دۋلات يسابەكوۆ، ءاسانالى ءاشىموۆ، قابدەش ءجۇمادىلوۆ، ومىرزاق ايتباەۆ، مەكەمتاس مىرزاحمەتوۆ، تورەگەلدى شارمانوۆ، كامال ورمانتاەۆ، نۇرعالي ءنۇسىپجانوۆ، تولەن ابدىك، امانگەلدى ايتالى، سماعۇل ەلۋباي، ءسابيت دوسانوۆ، عابباس قابىشەۆ، تەمىرحان مەدەتبەك، بەكسۇلتان نۇرجەكەەۆ، يسرايل ساپارباي، ۇلىقبەك ەسداۋلەت جانە ت.ب. باستاعان ۇلت زيالىلارى قول قويدى.

بۇل اشىق حاتقا «قازاق ءۇنى» ۇلتتىق پورتالىندا بۇگىندە 126 مىڭنان استام ادام قول قويىپ، قولداپ، بۇرىنعى مەجەلەردەن 1000 ەسەدەي كوپ تاريحي رەكوردتىق دەڭگەيگە جەتىپ وتىر. ۇلت مۇددەسى ءۇشىن بۇرىن مۇنشالىقتى قالىڭ قول جينالعان ەمەس. بۇلار تەك ينتەرنەتكە قولى جەتكەندەر عانا. بۇل ءبىرجارىم ايدا عانا 125 مىڭنان اسقان ەل پاتريوتتارى ارتىندا سمارتفون پايدالانا المايتىن ميلليونداعان حالىق تۇرعانى ايقىن. بۇل قالىڭ قول ىشىندە تەك قازاقتار عانا ەمەس، ءارتۇرلى ۇلت وكىلدەرى دە (50-گە جۋىق) جەتكىلىكتى. بەلگىلى جۋرناليست، قوعام قايراتكەرى ماكسيم روجين باستاعان كوپتەگەن ورىس ۇلتى وكىلدەرى دە مەملەكەتتىك ءتىلدى تالاپ ەتكەن اشىق حاتتى قولداپ، قول قويىپ، ناعىز وتانشىل پاتريوتتىقتارىن كورسەتتى.

ەندى ەل تاعى دا تالاي جىل الداۋعا كونبەيدى!

2011 جىلى، بۇدان 11 جىل بۇرىن، كونستيتۋتسيادان 7 باپتىڭ 2-تارماعىن الىپ تاستاپ، مەملەكەتتىك ءتىل تۋرالى زاڭ قابىلداۋدى تالاپ ەتىپ، پرەزيدەنتكە جازىلعان العاشقى ايگىلى 138-ءدىڭ حاتى كەزىندە، اقيىق اقىن مۇقتار شاحان باستاپ، «سارىارقا» كينوتەاترى جانىنداعى الاڭعا ميتينگىگە شىققاندا ايتقان ءسوزىمىزدى، ولەڭ جولدارىن تاعى دا قايتالايمىز:

«اقوردا ەشنارسە شەشپەسە، الاڭدا شەشىلەر بارلىعى!» ءوزى دە سولاي بولعان جوق پا كەشە؟!.

ياعني، مەملەكەتتىك ءتىل تۋرالى زاڭ قابىلداۋ كۇن تارتىبىندەگى كۇننەن-كۇنگە كۇشەيىپ كەلە جاتقان ەڭ باستى وزەكتى ماسەلە بولىپ تۇر.

كەڭ بايتاق جەرىندە ءوزى از قازاقتىڭ ارقايسىسىن ساقتاۋ ءۇشىن، قازاقتىڭ ماسەلەسىن قازاق بيلىگى ءوزى شەشۋى ءتيىس! مەملەكەتتىك ءتىلدى مىندەتتەۋ - مەملەكەتتىڭ مىندەتى!

قازىبەك يسا،

ءماجىلىس دەپۋتاتى

Abai.kz