رەسەي مەملەكەتتىك دۋماسى ۋكراينا جەرىن بولشەكتەۋگە نەگىزدەلگەن جوبانى ۇسىندى. اتاپ ايتقاندا، ۋكراينا شىعىسىنداعى لحر مەن دحر سەپاراتيستىك ايماقتارىن جەكە مەملەكەت دەپ تابۋعا ۇسىنعان جوباعا داۋىس بەرىپ، ماقۇلدادى. جوبا ەندىگى تاڭدا ەل پرەزيدەنتى ۆلاديمير پۋتينگە جولداندى.

لحر مەن دحر سەپاراتيستىك ايماقتارىن دەربەس ەل دەپ مويىنداۋ تۋرالى باستاما جەلتوقسان ايىندا ناقتى كوتەرىلە باستادى. بۇل ۋكراينا-رەسەي اراسىنداعى شيەلەنىسپەن تۇسپا تۇس كەلەدى. رەسەي ساياساتكەرلەرى: «باتىسقا جاۋاپ رەتىندە ولاردى مويىنداپ، ورىس ازاماتتارىن قورعايىق»، - دەپ ۇسىنىس تاستادى. اتالمىش ۇسىنىس بۇعان دەيىن دە سان مارتە كوتەرىلگەن بولاتىن، الايدا ول مەملەكەتتىك ماڭىزدى ورگان شەڭبەرىندە ءبىرىنشى مارتە قارالىپ وتىر.

رەسەي ناتو مەن اقش-قا ارنايى قاۋىپسىزدىك كەپىلدىگى تۋرالى ۋلتيماتۋم قويعان ەدى. جەلتوقسان ايىندا ۋلتيماتۋم قويعان ماسكەۋ، ناتو-نىڭ شىعىسقا جىلجىماۋىن، پوستكەڭەستىك ەلدەردى ناتو-عا قابىلداماۋىن، ۋكراينا مەن گرۋزيا ناتو-عا كىرمەۋىن تالاپ ەتتى. ارينە، بۇل تالاپتى نە ناتو، نە اقش ورىندامايتىنىن انىق جەتكىزدى.

ەندىگى تاڭدا رەسەي لحر مەن دحر-دى دەربەس ەل رەتىندە مويىندايتىنىن ايتىپ وتىر. بۇل حالىقارالىق شارتتارعا ساي ەمەس جانە ۋكرايناداعى داعدارىستى شەشۋگە كەرى اسەر ەتەتىنى انىق. ناقتىلاپ ايتساق «مينسك كەلىسىمدەرى» تۇبەگەيلى بۇزىلۋى مۇمكىن. لحر مەن دحردى مويىنداۋ تۋرالى ەكى جوبا ۇسىنىلدى. ءبىرىنشى جوبا كوممۋنيستىك پارتيا تاراپىنان ۇسىنىلعان جوبا. اتالمىش جوبا بويىنشا دۋما قاراپ، ارتىنشا پرەزيدەنتكە قول قويۋعا جىبەرىلۋى ءتيىس. ەكىنشى جوبا بيلەۋشى پارتيا تاراپىنان ۇسىنىلعان جوبا. ول جوبا بويىنشا الدىمەن تالقىلاۋ دۋمادا ءوتىپ، ارتىنشا ءسىم كەڭەس وتكىزىپ، سودان كەيىن بارىپ پرەزيدەنتكە قول قويۋعا جىبەرىلۋى ءتيىس. ءبىر قىزىعى كوممۋنيستىك پارتيا ۇسىنعان جوبا باسىم داۋىسپەن جەڭىسكە جەتتى جانە جوبا قول قويۋ ماقساتىندا جەدەل تۇردە پۋتينگە جىبەرىلدى. وسىنىڭ ءوزى رەسەي ءۇشىن بۇل ماسەلەنىڭ تىم كۇردەلى ءارى ماڭىزدى ەكەنىن كورسەتسە كەرەك.

رەسەي ءۇشىن بۇل العاشقى جوبا ەمەس. ماسكەۋ كسرو ىدىراعان كەزدەن باستاپ سەپاراتيزم ارقىلى گەوساياسي ويىندى جۇرگىزىپ كەلەدى. 1991 جىلى 5 قاراشادا كسرو-نىڭ ىدىراۋى الدىندا پريدنەستروۆە مولدوۆا رەسپۋبليكاسى (پمر) دەپ وزگەرىس ەنگىزىلدى. بۇل رەتتە كسرو بارىنشا وزگە جەردەگى بۇلىكشى ايماقتاردى قولداۋعا تىرىستى، الايدا ەكونوميكالىق ىقپالى از بولدى. كسرو قۇلاعاننان كەيىن، اتالمىش ايماقتا سوعىس ءورتى تۇتاندى. ونى رەسەي تىكەلەي قولداپ، ەۋروپاداعى ءوزىنىڭ ءبىر ىقپال ايماعىنا اينالدىرۋدى كوزدەدى. اسكەري كومەك، قارۋ بەرىپ وتىردى.

2006 جىلى پمر-دە رەفەرەندۋم ءوتتى، ونىڭ جاريالانعان ناتيجەلەرى بويىنشا سايلاۋشىلاردىڭ 97,2% رەسەيگە قوسىلۋ ءۇشىن داۋىس بەرگەنى انىقتالدى. 2013 جىلدىڭ جەلتوقسانىندا پريدنەستروۆە جوعارعى كەڭەسى ءبىرىنشى وقىلىمدا رەسەي فەدەراتسياسىنىڭ مويىندالماعان رەسپۋبليكا اۋماعىندا قولدانۋ تۋرالى زاڭ جوباسىن قابىلدادى. 2014 جىلدىڭ ناۋرىزىندا پريدنەستروۆە جوعارعى كەڭەسى رەسەيدىڭ مەملەكەتتىك دۋماسىنان مويىندالماعان رەسپۋبليكانىڭ رەسەي قۇرامىنا كىرۋىنە مۇمكىندىك بەرەتىن زاڭ ازىرلەۋدى سۇرادى. 2020 جىلدىڭ 7 اقپانىندا مولدوۆا پرەزيدەنتى يگور دودون ءوزىنىڭ بەينە ۇندەۋىندە كيشينەۆ ۇزاققا سوزىلعان قاقتىعىستى شەشۋ ءۇشىن پمر-دە اۋقىمدى اۆتونوميا بەرۋگە ءازىر ەكەنىن ايتتى. ول پريدنەستروۆەنىڭ مولدوۆاسىز بولاشاعى جوق ەكەنىن مالىمدەدى. ارينە، بۇل ۇسىنىسى ۇلكەن داۋ تۋدىردى. رەسەي قازىرگى ۋاقىتتا پريدنەستروۆە جەرىنە ءوزىنىڭ اسكەري كۇشتەرىن ورنالاستىرىپ، ۋكراينانىڭ باتىسىنا سوققى بەرۋگە دايىندالۋ ۇستىندە.

ماسكەۋ 90-جىلدارى تاعى ءبىر ايماقتاعى قاقتىعىستى قولدادى. ول ارمەنيا مەن ازەربايجان اراسىنداعى قاقتىعىس بولاتىن. ازەربايجانعا تيەسىلى قاراباق ايماعىن ارمەنيا وتارلاپ الۋىنا رەسەيدىڭ اسكەري كۇشتەرى ىقپال ەتتى. ال اراعا 25 جىل سالىپ، قاراباق جەرى ازات ەتىلگەن ساتتە، رەسەي «بىتىمگەرلىك كۇشتەرى» دەگەن سىلتاۋمەن اتالمىش ايماققا ءوز اسكەري كۇشتەرىن ورنالاستىردى.

90-جىلدارى گرۋزيادا ەتنيكالىق قاقتىعىستار ۋشىقتى. ابحازيا جانە وسەتيادا رەسەي جەرگىلىكتى كۇشتەردىڭ سەپاراتيزم ارەكەتىن قولدادى. 1994 جىلدان باستاپ گرۋزيا-ابحازيا سوعىسى بولدى. 1999 جىلعا دەيىن قىزۋ فازادا وتكەن اسكەري قاقتىعىستار، 2008 جىلى رەسەيدىڭ يتەرمەلەۋىمەن قايتا جانداندى. رەسەي 2008 جىلى، 8 تامىزدا «وسەتياعا گرۋزيا سوعىس اشتى» دەگەن جالعان اقپارتتى جەلەۋ ەتىپ، تاۋەلسىز ەلگە باسىپ كىردى. ارتىنشا ەكى ايماقتى وتارلادى. گرۋزيا بۇل ايماقتاردى وتارلانعان جەرلەر رەتىندە تانىپ، ارنايى زاڭ قابىلدادى. بۇل تۋرا قىرىم جاعدايىنا ۇقساس ەدى.

رەسەي وسىلايشا سەپاراتيستىك ايماقتاردى قولداپ، ءوزىنىڭ گەوساياسي ويىنىن جۇرگىزىپ كەلەدى. ارينە، بۇل ونىڭ ءبىر قۇرالى. سەپاراتيزم پايدا بولعان ەلگە ىقپال ەتۋ رىچاگى. دەگەنمەن ماسكەۋ ءۇشىن ونىڭ كەرى سالدارى دا جەتەرلىك. سانكتسيالار، حالىقارالىق وقشاۋلاۋ دا وسى اگرەسسيالىق ساياساتىنىڭ جەمىسى.

كا مىرزا

Abai.kz