جاقىندا «ءداۋىر» باسپاسىنان جازۋشى، تاريحشى، پۋبليتسيست، قوعام قايراتكەرى بەيبىت ورىنبەكۇلى قويشىباەۆتىڭ «ءومىر – كۇرەس» اتتى تاريحي مينياتيۋرالار جيناعى جارىققا شىقتى. مادەنيەت مينيسترلىگىنىڭ «رەسپۋبليكالىق بيۋدجەت قاراجاتى ەسەبىنەن ادەبيەتتىڭ الەۋمەتتىك ماڭىزدى تۇرلەرىن ساتىپ الۋ، باسىپ شىعارۋ جانە تاراتۋ» كىشى باعدارلاماسى بويىنشا جارىق كورگەن بۇل كىتاپقا ەلىمىزدىڭ دامۋىنىڭ ءار كەزەڭىنەن تانىمدى ماعلۇمات بەرەتىن تۋىندىلار توپتاستىرىلعان.

اۋەل باستا ىقىلىم زامانعى ءبىر ويشىلدان شىققان، بەرتىندە رەۆوليۋتسيالىق وزگەرىستەردى ۋاعىزداعان كوسەم اۋزىمەن كەڭ تارالعان تۇجىرىم – ءومىردى  كۇرەس رەتىندە قاراستىرعان تۇجىرىم، كىتاپ اۆتورىنىڭ ويىنشا، وتە ءدال اڭعارىلعان شىندىق، وعان دالەلدى اقباس تاريحىمىزدىڭ ۇزىنا بويىنان  كوپتەپ كەزىكتىرۋگە بولادى.  تىرشىلىكپەن قويان-قولتىق جۇرەتىن، ەشقاشان تولاستامايتىن سول ۇلكەندى-كىشىلى ۇزدىكسىز كۇرەستىڭ ۇلكەن تاريح تۇرعىسىنان قاس-قاعىم ءسات قانا ەكەنىن بىلە تۇرا، ونىڭ ماڭىزدى تۇستارىن ەستە قالدىرۋ ماقساتىندا جازۋشى بۇل جاڭا جيناعىنا قوعامدىق ۇزىن عۇمىردىڭ توعىز مەزەتىن عانا ارقاۋ ەتكەن كورىنەدى.

قاس-قاعىم ساتتەردىڭ ءبىرىن اۆتور عاسىرلار تەرەڭىنەن تاڭدايدى. «ءبىزدىڭ بابالارىمىز دەربەس ەلدىگىمىزدى نىعايتۋ ءۇشىن كۇرەستى. بۇگىندە ءبىز سولاردىڭ ەڭبەكتەرىن ءادىل باعالاۋ جولىندا كۇرەسۋدەمىز» دەي كەلە، جازۋشى وسى ويىن اشۋعا كىتابىنىڭ العاشقى ءبولىمىن ارنايدى. ءسويتىپ وندا دەربەس قازاق مەملەكەتىنىڭ تاۋەلسىز دامۋدى نىعايتۋعا تىرىسقان جانە دەربەستىكتەن ايرىلعان كەزەڭىنەن سىر شەرتەدى. ال جيناقتىڭ ەكىنشى بولىمىندە رەسەي يمپەرياسىنىڭ زاڭ شىعارۋشى مەكەمەسىندە وركەنيەتكە ساي كۇرەس جۇرگىزىپ، ۇلت مۇددەسىن قورعاۋعا تىرىسقان ارەكەتتەردىڭ كۇنى بۇگىنگە دەيىن وزەكتىلىگىن جويماعان ماڭىزدى تاريحي ساتتەرى جايىندا اڭگىمەلەنەدى.

بۇلاردان كەيىنگى  ءۇش بولىمدە پاتشانىڭ تاقتان قۇلاۋى، سامودەرجاۆيەنىڭ ورنىنا كەلۋگە ءتيىس مەملەكەتتىك قۇرىلىمنىڭ ءتۇرىن تاڭداۋ، وتارلىق ەزگىگە ءتۇسىپ، بايىرعى تۇرپاتىن جوعالتقان قازاقتىڭ ۇلتتىق مەملەكەتىن جاڭاشا جاڭعىرتۋ جانە ونى تاريح ساحناسىنان تاپ تۋىن كوتەرۋشىلەردىڭ ىعىستىرۋى اڭگىمەلەنەدى. قازاقتىڭ 16-شى جىلعى ۇلت-ازاتتىق كوتەرىلىسى پاتشا تاعىن شايقالتۋعا وزىندىك ۇلەس قوسقانى بەلگىلى، ال يمپەراتوردىڭ بيلىكتەن كەتۋى قازاق حالقىنىڭ ازاتتىق الۋىنا جول اشقان  ماڭىزدى تاريحي ءسات بولعاندىقتان، اۆتور كىتابىنىڭ ءۇشىنشى بولىگىن سوعان ارناپتى. مونارحيا قۇلاعاننان سوڭ، ەزىلگەن جۇرتتاردىڭ، سونىڭ ىشىندە قازاقتىڭ دا  كوزى اشىق وكىلدەرى  يمپەريا ورنىنا ەلدىك مۇددەگە جاۋاپ بەرە الاتىن مەملەكەتتىك قۇرىلىم ورناتۋ ءۇشىن كۇرەسكەنى ءمالىم. كىتاپتىڭ ءتورتىنشى بولىمىندە سونىڭ ءبىر مىسالى تىلگە تيەك بولادى. قازاقتىڭ جاڭا سيپاتتى ۇلت-ازاتتىق قوزعالىسى وتارشىل قۇرىلىس جويعان مەملەكەتتىلىكتى وركەنيەت تالابىنا ساي  جاڭعىرتقانمەن، ءبىرتۇتاس ۇلتتىق مۇددەنى كۇيتتەگەندەردەن تاپتىق مۇددە تۋىن كوتەرگەندەر باسىم تۇسەدى دە، اقىرى، وسى باعىتپەن ەلدىك مۇراتقا جەتۋ جولى تاڭدالادى. بۇل  بەسىنشى بولىمگە ارقاۋ بولعان.

جيناقتىڭ التىنشى، جەتىنشى بولىمدەرىندە سوۆەتتىك كەزەڭدەگى ۇلتتىق مۇددەنى كوزدەگەن  كۇرەس تۇرلەرى ءسوز بولادى. سوۆەت وكىمەتى ورناعاننان كەيىن، اۆتوردىڭ پىكىرىنشە، تاعى ءبىر رەۆوليۋتسيالىق وزگەرىس جاسالدى: ورتا ازيادا ۇلتتاردى اۋماقتىق-مەملەكەتتىك بولىنىستەرگە جىكتەپ، مەجەلەۋ ناۋقانى جۇرگىزىلدى. قازاق ۇلان-عايىر جەر-سۋىنىڭ وڭتۇستىگىندە ارالاس-قۇرالاس عۇمىر كەشىپ جۇرگەن تۇركى تەكتەس اعايىندارىمەن ىرگە ءبولىسۋ ۇدەرىسىن باستان وتكەردى. تاريحتىڭ التىنشى قاس-قاعىم ءساتىن بەينەلەگەن تاراۋدا سول جايىندا ءسوز بولادى. كەڭەستىك سولاقاي رەفورمالار  كەزىندە حالىق قاسىرەتتى كۇيزەلىستەرگە، جازىقسىز ساياسي قۋعىن-سۇرگىنگە ۇشىرادى. جەتىنشى بولىمدە سول كەزەڭنىڭ  ءبىر قاھارمانىنىڭ تاعدىرىن ارقاۋ ەتكەن حيكايات بار.

سوڭعى ەكى تاراۋ مەملەكەتتىك تاۋەلسىزدىك داۋىرىندەگى كۇرەستەردىڭ كەي مەزەتتەرىن كورسەتۋگە ارنالعان. بىرىندە (سەگىزىنشى بولىمدە) ەل بيلەۋشى كوممۋنيستىك پارتيا باسشىلىعىنىڭ وزبىر استامشىلىقپەن سەكسەن التىنىڭ جەلتوقسانىندا قازاق ەلىنە قارسى جاساعان سوڭعى قىلمىسى جانە ونى اشكەرەلەۋدىڭ قيىن جولدارى باياندالعان. ياعني جەلتوقسان شىندىعىن تولىق اشۋ تاۋەلسىزدىك جىلدارىنداعى كۇرەستىڭ ماڭىزدى ءبىر تۇرىنە اينالدى، مۇنى سەگىزىنشى قاس-قاعىم ءسات رەتىندە جاسالعان شاعىن شولۋدان اڭعارۋعا بولادى.  ال ەكىنشىسىندە (توعىزىنشى بولىمدە) ەلدىڭ باياندى بولاشاعىن بەكەم قامتاماسىز ەتۋگە ءتيىس شارالاردىڭ ءبىرى رەتىندە، ادامداردى بۇرىن ايتىلماي كەلگەن قايعىلى تاريح ارقىلى تاربيەلەۋگە، تاريحي سانانى جاڭعىرتۋعا ءمان بەرۋشىلەردىڭ ءىس-ارەكەتى كورسەتىلەدى. دەموكراتيالىق قۇندىلىقتاردى بەكەم ورنىقتىرۋعا اتسالىسۋدى ماقسات ەتكەن قوعامدىق ۇيىمنىڭ قىزمەتى جونىندە اڭگىمەلەنەدى.

ب. قويشىباەۆتىڭ وسىنداي جۇيەگە قۇرىلعان «ءومىر – كۇرەس» اتتى تاريحي مينياتيۋرالار جيناعى ەلىمىزدىڭ دامۋ جولىنداعى ۇمىتۋعا بولمايتىن كەزەڭدەر جايىندا وقىرماندارعا تانىمدى سىر شەرتەدى. كىتاپتاعى حيكاياتتارعا ارقاۋ بولعان تاريحي دەرەكتەر، ءسوز جوق، بۇگىنگى تاۋەلسىزدىك كۇرەسكەرىنىڭ ءبىلىمىن تولىقتىرا تۇسپەك. اتالعان ماڭىزدى تاقىرىپتاردى قوزعاعان تۋىندىلار وتان تاريحىن بىلۋگە قىزىعۋشىلىق تانىتاتىن جاستاردىڭ، ستۋدەنتتەر مەن وقۋشىلاردىڭ، قالىڭ كوپشىلىكتىڭ وتانشىلدىق سەزىمىن ۇشتاي تۇسۋگە جاردەمدەسەرىنە كۇمان جوق.

بالجان حابدينا،

قر باسپا جانە پوليگرافيا  ىسىنىڭ قايراتكەرى

Abai.kz