ۇلتارالىق قارىم-قاتىناس قاشان دا كۇن تارتىبىنەن تۇسكەن ەمەس. سەبەبى، جاھاندانۋ داۋىرىندە الۋان ۇلتتى ساياسي تەتىكتەرمەن باسقارىپ وتىرۋ مۇمكىن ەمەس. بۇل  كەرىسىنشە ۇلتارالىق قاتىناستى ۋشىقتىرىپ جىبەرۋى مۇمكىن. سوڭعى ونجىلدىقتا الەم ەلدەرى ميگراتسيالىق داعدارىسقا ۇشىرادى. اسىرەسە دامىعان باتىس ەۋروپا ەلدەرىندە بۇل ايقىن بايقالادى. 2011 جىلدان باستاپ سيريا، يراك، اۋعانستان سياقتى ازاماتتىق سوعىس بولىپ جاتقان ەلدەردەن دامىعان ەلدەرگە قاراي اعىلىپ كەتىپ جاتقان بوسقىندار ەۋروپادا بوسقىندار ماسەلەسىن ۋشىقتىردى. تولەرانتتىلىقتىڭ ءبىر ءتۇرى مۋلتيمادەنيەت باعىتىن تاڭداعان فرانتسيا افريكا ەلدەرىنەن كەلگەن بوسقىنداردى ەۋروپالىقتاردىڭ ءومىر سالتىنا بەيىمدەۋگە كۇش سالدى. دەگەنمەن سول كەزدەگى فرانتسيا پرەزيدەنتى نيكوليا ساركوزي TF1 ارناسىنداعى ەفير كەزىندە مۋلتيمادەنيەت يدەياسىنىڭ ابدەن ساتسىزدىككە  ۇشىراعانىن مويىندادى.

«يا، بۇل تولىقتاي ءساتسىز بولدى. شىندىق سول، ءبىزدىڭ دەموكراتيا كەلۋشىلەردىڭ كوڭىلىن تابۋعا جانىن سالادى، ال، قابىلداپ الۋشى جەرگىلىكتى تۇرعىندار تۋرالى ويلامايدى دا. بولىنگەن قوعام بىزگە كەرەك ەمەس. ەگەر كىمدە-كىم فرانتسياعا تۇرعىلىقتى تۇرۋعا كەلەتىن بولسا، وندا ۇلتتىق جەرگىلىكتى ورتاعا ءسىڭىسىپ كەتۋى كەرەك. كەلىسپەسە كەلمەسىن. ءبىزدىڭ يسلامدى ۇستاناتىن وتانداستارىمىز باسقا ءدىن وكىلدەرى سياقتى يسلامدى ۇستانا الۋى كەرەك. بىراق ءسوز بوپ وتىرعان فرانتسۋز يسلامى»، - دەگەن بولاتىن. 2015 جىلى فرانتسيا قالالارىندا تەرروريستىك اكتىلەر بولدى. ءالى كۇنگە دەيىن فرانتسيادا تەرروريزم قاۋپى سەيىلمەدى.

سوڭعى جىلدارى تاياۋ شىعىس ەلدەرىنەن اعىلعان بوسقىندار ءنوپىرى ليتۆا، لاتۆيا مەن پولشاعا بەلارۋس ارقىلى جەتۋگە تىرىسقان. ەۋروپا ەلدەرى ەندى ولاردان قورعانۋدىڭ جولىن ىزدەپ، شەكارادا قورشاۋ تۇرعىزۋعا كوشكەن. سونداي-اق اقش پەن مەكسيكادا دا وسىنداي جاعداي ورىن الىپ وتىر.

سوناۋ 2010 جىلى گەرمانيا كانتسلەرى انگەلا مەركەلدە  گەرمانيادا مۋلتيمادەني قوعام قۇرۋ ارەكەتتەرى "تولىعىمەن ءساتسىز اياقتالدى"دەپ مالىمدەگەن ەدى. «ءبىز كەلۋشىلەرمەن تاتۋ-ءتاتتى تۇرىپ جاتىرمىز دەگەن كونتسەپتسيا مۇلدەم شىندىققا كەلمەيدى»،- دەدى بۇرىنعى گەرمانيا كانتسلەرى.

ءيا، كانتسلەر ايتقانداي سىرت كوزگە تاتۋ-ءتاتتى كورىنگەن قوعام ىشىندە قاراما-قايشىلىققا تولى. بۇل ماسەلەنىڭ تولىق شەشىلمەگەنىن كورسەتسە كەرەك. كەلىمسەكتەر مەن تۇرعىنداردىڭ ءبىر-بىرىنە قاس-قاباعى جىلىماعان، تۇسىنبەۋشىلىك باسىم. ەۋروپا ەلدەرى مۋلتيمادەنيەت ساياساتىن جاريالاعانىمەن قارىم-قاتىناس مادەنيەتىن قالىپتاستىرا المادى. شىنايى تاتۋلىق قارىم-قاتىناس مادەنيەتىنەن باستالسا كەرەك.

كەڭەس وداعىنىڭ قۇرامىنان ءبولىنىپ تاۋەلسىزدىك العاننان كەيىن رەسپۋبليكالاردا ۇلتارالىق قارىم-قاتىناس كۇردەلى ماسەلەگە اينالىپ شىعا كەلدى. كەيبىر كوپۇلتتى رەسپۋبليكالاردا قارۋلى قاقتىعىستار دا بولىپ ءوتتى. قازاقستاندا تاۋەلسىزدىك العان جىلدارى ۇلتتار اراسىندا الاۋىزدىق بولمادى. كەيىنگى ۋاقىتتاردا بولعان كەلەڭسىز جاعدايلار تەز شەشىمىن تاۋىپ وتىردى. بۇگىندە قازاقستان جۇزدەگەن ۇلت پەن ۇلىستى بىرىكتىرگەن، الەمدەگى ۇلتارالىق قاتىناستىڭ ۇلگىسىندەي بولىپ وتىر. قازاقستان ەگەمەندىك الماي تۇرىپ تا قازاق حالقى وزگە ۇلت وكىلدەرىمەن بىرگە جۇمىلعان جۇدىرىقتاي ءومىر ءسۇردى. ءار ۇلتتىڭ سالت-ءداستۇرىن، ادەت-عۇرپىن سىيلاي ءبىلدى. باسقا ەتنوس وكىلدەرى تاۋەلسىزدىكتىڭ قازاقتىكى عانا ەمەس، كۇللى قازاقستانعا، بارلىق حالىققا ورتاق قاسيەتتى ۇعىم ەكەنىن ۇعىنا ءبىلدى. تاۋەلسىزدىكدىڭ تۇعىرى ول حالىقتىڭ بىرلىگى. حالىق بەيبىتسۇيگىش بولسا عانا ەل دامىپ، گۇلدەي تۇسەتىنى بەلگىلى. وسى يدەيالار ءار قازاقستاندىقتىڭ باستى قۇندىلىعى بولىپ قالىپتاستى. سوندىقتان بولار بىرنەشە جىلدىڭ ىشىندە ەلىمىزدە ۇلتارالى قارىم-قاتىناس مادەنيەتى ورنادى.  ۇلتارالىق قارىم-قاتىناس دەگەنىمىز تەك ءجۇز سىيلاسۋدان تۇرمايدى. بۇل ۇعىم ودان تەرەڭ. قازاقستان قوعامىندا قالىپتاسقان رۋحاني قۇندىلىقتار مادەنيەتىمىزگە، ازاماتتىق قوعامعا، ءبىلىم-عىلىم سالاسىنا، قوعامدىق ساياسي تەرەڭىنەن ەندى. قازاقستاننىڭ دامۋ ستراتەگياسىنىڭ وزەگىنە اينالدى. ۇلتارالىق قاتىناس مادەنيەتىنە ءدىني توزىمدىلىك، تولەرانتتىق، جالپىۇلتتىق بىرەگەي ماقساتقا ۇمتىلۋ، بەيبىتشىلىك پەن تاتۋلىقتى ساقتاۋدى جاتقىزامىز.

ەلىمىزدە ۇلتارالىق تاتۋلىقتىڭ جاراسىم تابۋى  – ءبىز مەملەكەتتىڭ نەگىزىن قۇرايتىن قازاق حالقىنىڭ ساياسي مادەنيەتىنىڭ بيىك دەڭگەيگە كوتەرىلگەنىنىڭ بەلگىسى. تولەرانتتىلىق دەگەن – ۇلكەن قۇندىلىق. مۇنى ەگەمەندىككە قول جەتكىزگەن 30 جىلداعى ماڭىزدى جەتىستىگىمىز دەسەك ارتىق ايتقاندىق بولماس. قازاقستانداعى كوپەتنيكالىق قوعامدا نەگىزىنەن ەكى مادەنيەتتىڭ ۇستەمدىك قۇرىپ وتىرعانى بەلگىلى. ءبىرىنشىسى، قازاق مادەنيەتى. ەكىنشى ورىندا ورىس مادەنيەتى تۇر. ەلىمىزدە باسقا ۇلت وكىلدەرىنىڭ ءدىنى مەن ادەت-عۇرپىن جاڭعىرتۋعا بار جاعداي جاسالعان. وسىنداي ىنتىماقتى تىرلىككە دۇنيەجۇزىنىڭ كوپتەگەن ەلدەرى قول جەتكىزە الماي كەلەدى. كەرەك دەسەڭىز، قازاقستان – ورتالىق ازيادا ۇلتارالىق تاتۋلىقتى ساقتاپ، الاۋىزدىققا جول بەرمەگەن جالعىز ەل. قازىرگى تاڭدا قازاقستاندا بارلىق ۇلت وكىلىنىڭ ءتىلىن، مادەنيەتىن ساقتاۋعا كوڭىل ءبولىپ وتىر. وسى ورايدا تۇڭعىش پرەزيدەنت نۇرسۇلتان نازارباەۆتىڭ باستاماسىمەن 1995 جىلى نەگىزى قالانعان قازاقستان حالقى اسسامبلەياسىنىڭ الاتىن ورنى ەرەكشە. بۇگىندە الۋان ۇلت وكىلدەرى وسى اسسامبلەيانىڭ اينالاسىنا توپتاسىپ، وزەرىنىڭ سالت-ءداستۇرى مەن مادەنيەتىن دامىتىپ وتىر. دوستىق شاڭىراعىنا اينالعان ۇيىم قازاقستانداعى ۇلتتىق-مادەني ورتالىقتاردىڭ باسىن قوساتىن جانە از ۇلتتاردىڭ مۇددەسىن قورعايتىن مەكەمە ەسەبىندە ناتيجەلى جۇمىس جاساۋدا.  مادەني ورتالىقتار ۇلتارالىق قارىم-قاتىناس مادەنيەتىن قالىپتاستىرۋدا ەرەكشە ءرول اتقارادى. سولاردىڭ ارقاسىندا ءار ءتۇرلى ۇلت مەن ۇلىستىڭ سالت ءداستۇرى، مادەنيەتى ناسيحاتتالادى. حالىقتى تولەرانتتىلىققا، وزگە حالىقتىڭ قۇندىلىقتارىن قۇرمەتتەۋگە تاربيەلەيتىن ءىس-شارالار كەڭىنەن اتقارىلىپ وتىر. ۇلتتاردىڭ باسىن قوساتىن ورتاق ءىس-شارالار ەتنوستاردىڭ ءبىر-ءبىرىن قۇرمەتتەۋىن، سىيلاۋىن ارتتىرا تۇسەرى انىق. وسى ورايدا بارشا ۇلتتاردىڭ ەكونوميكالىق، ساياسي، الەۋمەتتىك، مادەني، ازاماتتىق قۇقىقتارىن قورعاۋعا بايلانىستى جۇزەگە اسىرىلاتىن شارالار حالىقارالىق ستاندارتتارعا ساي  ەكەنىن ايتا ەتكەن ءجون.

سونىمەن بىرگە قازاقستاندا جۇزەگە اسىرىلىپ وتىرعان ىشكى ساياساتتىڭ تاعى ءبىر ۇتىمدى تۇسى قازاقستاندىقتاردى ءتۇرلى ءدىني كونفەسسيالارعا دەگەن تولەرانتتىلىققا تاربيەلەۋ ساياساتى. سوڭعى جىلداردا رەسپۋبليكانىڭ تۇپكىر-تۇپكىرىندە بوي كوتەرگەن ءتۇرلى ءدىني مەكەمەلەردىڭ (مەشىت، پراۆوسلاۆيە پريحودى، كاتوليكتەردىڭ كوستەلى، عيباداتحانالار جانە ت.ب.) جاندانعان قۇرىلىسى مەملەكەتتىڭ  قوعام دامۋىنا ءتيىمدى جاعداي جاساعاندىعىن دالەلدەي تۇسەدى. ءوزارا سىيلاستىق پەن توزىمدىلىككە، بەيبىتشىلىك پەن كەلىسىمگە نەگىزدەلگەن قوعامدىق قاتىناستار الەم ساحناسىندا قازاقستاننىڭ شىنايى ءيميدجىن قالىپتاستىرۋعا ىقپال جاسايدى. دەمەك ۇلتارالىق قارىم-قاتىناس مادەنيەتىن قالىپتاستىرۋدىڭ قازاقستاندىق مودەلى قازىرگى كۇنى ءتيىمدى ءارى ناتيجەلى ەكەنىن كورسەك بولادى.

الداعى ۋاقىتتا تولەرانتتىلىق حالقىمىزدىڭ كۇندەلىكتى ءومىر داعدىسىنا، داستۇرىنە اينالۋى كەرەك. سونىمەن قاتار ، بىزدەر تولەرانتتى قوعامدا  ۇلتتىق بولمىسىمىزدى جويىپ الماۋعا باسا ءمان بەرگەن ءجون. قايتا كەرىسىنشە تولەرانتتى قوعامدى پايدالانىپ تىلدىك، ۇلتتىق باسىمدىلىققا جەتۋدىڭ جولدارىن قاراستىرعانىمىز ءجون. تاۋەلسىزدىك العاننان كەيىن جۇزەگە اسىرىلىپ جاتقان ىشكى ساياسات قازاقستان قوعامىندا ۇلتارالىق ىنتىماقتاستىق پەن حالىقتار دوستىعىنىڭ گۇلدەنىپ دامۋىنا قولايدى جاعداي تۋدىردى. بۇگىنگى رەسپۋبليكامىزداعى ءدىني كونفەسسيالار مەن ۇلتتار، ۇلىستار اراسىنداعى قارىم-قاتىناستار وتانداستاردىڭ شىنايى دوستىق پەيىلدەرىن كورسەتەدى. ءبىر شاڭىراق استىندا بىرلىگى جاراسىپ، بەرەكەلى ءومىر ءسۇرىپ وتىرعان  جۇز وتىزدان استام ۇلت وكىلدەرى قازىرگى تاڭدا وزدەرىن «قازاقستاندىقپىز» دەگەندى ماقتانىشپەن ايتا الادى.قازاقستان كوپۇلتتىق مادەنيەت پەن بىرلىكتى دامىتۋعا باعىتتالعان ىشكى ساياساتتى ۇستانىپ كەلەدى. سونىڭ ارقاسىندا ۇلتارالىق قارىم-قاتىناس مادەنيەتى مىقتاپ ورنادى.

Abai.kz