ۋكراينا سوعىسى كورشى رەسەيدى مۇلدە كۇيرەتىپ جىبەرمەگەن كۇننىڭ وزىندە، كەم دەگەندە ابدەن تيتىقتاتاتىنى بىرتىندەپ بەلگىلى بولىپ كەلەدى. ىشتەي قىرقىسىپ، ودان سايىن ويرانى شىقپاعان كۇننىڭ وزىندە دە، مىنا تۇرىمەن كەم دەگەندە ەندى 30 جىلداي رەسەيدىڭ داۋىسى تىم قاتتى شىقپايتىنى انىق. بەينە ءبىر اۋىر جارالانعان سۇيكىمسىز جىرتقىش سەكىلدى بولىپ، ول جەر شارىنىڭ ەلەۋسىزدەۋ ءبىر بۇرىشىندا ءبۇرىسىپ جاتاتىن بولادى. بۇل سوعىس ارقىلى رەسەيمەن بىرگە قىتايدىڭ دا مىسى باسىلدى، ۋكراينانى قولداعان الەم، دامىعان باتىس، G7 ەلدەرى قىتايدىڭ كورشىلەرىنە سۇعىنىپ كىرۋىنە جول بەرە قويمايتىنىن ايعاقتاعانداي بولدى. ەندى قىتاي ءتىپتى باسقاعا ەمەس، تايۆانعا دا تىم قاتتى قاتەر توندىرە المايدى دەپ ەسەپتەۋگە بولادى. شاپقىنشى رەسەيدىڭ تۇمسىعى تاسقا تيۋىنەن كەيىن باسقا ءبىر ەلگە شابۋىل جاساپ كىرۋدىڭ تىم ۇلكەن تولەم تولەتەتىنى ايقىن بولدى. بۇل قازاقستان ءۇشىن ارينە كوكتەن تىلەگەننىڭ جەردەن بەرىلۋى. قازاقىلانۋ ءۇشىن، قازاق ءتىلىن قازاقستانداعى بىردەن-ءبىر ۇستەم ءتىل ەتۋ ءۇشىن، وندىرىستىك ەل بولۋ ءۇشى، عىلىم-تەحنيكانى نەگىز ەتكەن ەل بولۋ ءۇشىن مۇنىڭ ءبارى قولايلى حالىقارالىق كليمات دەگەن ءسوز. ەگەر اقىلدى تۇردە، سەرگەك تۇردە ەركىن كوسىلىپ تاڭداۋ جاساي الساق، قازاق ءۇشىن جاڭا تاريحي مۇمكىندىك كەزەڭى اشىلۋدا.

دەگەنمەن بيلىكتىڭ قانداي بولۋى قازاقستاننىڭ تاعدىرىن بەلگىلەيدى. حالىق سول باياعى حالىق. ونى اۋىستىرۋ مۇمكىن ەمەس. ال، بيلىك ءارتۇرلى بولا الادى، ونى وزگەرتۋگە بولادى. بيلىكتىڭ بولۋ مۇمكىندىگى كوپ ءتۇرلى، نە ا تۇردەگى بيلىكتى، نە ءا تۇردەگى بيلىكتى، نە باسقا تۇردەگى بيلىكتى تاڭداۋعا مۇمكىندىك بار.

قازىرگى بيلىكتى شارتتى تۇردە ا تۇردەگى بيلىك دەپ اتايىق. ا بيلىكتىڭ ەرەكشەلىگى، ولار نازارباەۆ ءداۋىرىنىڭ جالعاسى، سولاردىڭ ءوز جۇيەسىن جالعاستى ساقتاۋ ءۇشىن تاڭداعان نۇسقاسى، ارعى تامىرى كەڭەستىك كوممۋنيستەرگە بارىپ تىرەلەدى. بۇل بيلىكتىڭ رەسەيشىلدىگى باسىمىراق، ءتىلى ورىسشا. ولار ورىس تىلىنە ابدەن باۋىر باسىپ، وزدەرىن ءورىستىلدى ەليتا رەتىندە ەلەستەتۋدەن شىعا المايدى، قازاق تىلىنە ۇلكەن جاقسىلىق جاساعان ەمەس، جاساي الۋعا شاناعى دا جەتپەيدى! بۇل تۇردەگى بيلىك جانە ءالسىز، جالتاق، ءارى ءسال قورقاقتاۋ، سۇراپىل داعدارىستى باستان كەشىرمەگەن، بىرقالىپتى جىلجىپ قوزعالۋعا ادەتتەنگەن، "سەن تيمەسەڭ مەن تيمەن، بادىراق كوز" دەگەن ساياساتتى ۇستانادى، سوندىقتان مىسالى قاڭتار وقيعاسى بولعان كەزدە، بۇل بيلىك شەتەل كۇشتەرىن ويلانباي كومەككە شاقىرا سالدى.

ەگەر قازاقستان وسى سوعىستان كەيىنگى ۋاقىتتاردا ۇزدىكسىز وسى ا بيلىگىن جالعاستىرسا، وندا قازاق ءتىلى مەن مادەنيەتى بىرتىندەپ باسپالداقتىڭ ەڭ تومەنگى جاعىنا قاراي سىرعي تۇسەدى، ساياسي، الەۋمەتتىك جانە ەكونوميكالىق جاقتا رەسەيمەن بىرگە سوعىستان كەيىنگى كەرى كەتە ءتۇسۋ مەن قالجىراۋدى باستان كەشىرەدى. ويتكەنى ولاردىڭ بىلەتىنى نەگىزىنەن رەسەي، ورىستىق كونتەكست، وزدەرى رەسەيگە جالتاقتاعىش ەكەنىن سان مارتە دالەلدەگەن، ميىندا "رەسەيدە نە بولىپ جاتىر؟" - دەگەنگە ۇلكەن ورىن بەرەدى،" رەسەي بىزگە نە دەيدى؟" - دەگەن سۇراق ولاردىڭ ميىنداعى نەگىزگى باسقارۋشى تەتىك. ءسويتىپ، رەسەيدىڭ تىنىس الۋى قازاقستاننىڭ ا بيلىگىنىڭ دە تىنىس الۋى بولادى، ولار رەسەيدىڭ الەمدە شەكتەلۋىنە وراي وزدەرىن وزدەرى شەكتەيدى، بىرگە وقشاۋلانادى، رەسەيدىڭ لوگيكاسى ولاردى شايتان سەكىلدى شىرماپ الادى. قازىر دە ۋكرايناعا قارسى رەسەيدىڭ شاپقىنشىلىق سوعىسىن "رەسەيشە" تۇسىنەتىن قازاقتار بيلىكتە تولىپ وتىر! ولار كەيدە تۇركيامەن دە، باتىسپەن دە جاقسى قارىم-قاتىناس جاساۋى مۇمكىن، ءتىپتى توتاليتارلىق قىتاي دا ولارعا ۇناۋى مۇمكىن، بىراق تىم قاتتى كەتپەۋگە بارىن سالادى. كوورديناتانىڭ تەڭشەۋشى تەتىگى - رەسەيلىك باق بولادى. ولار باتىسپەن قويان-قولتىق ارالاسا المايدى، دامىعان ەلدەردەن عىلىم جانە تەحنولوگيا ەنگىزۋگە، دەموكراتيا قابىلداۋعا باتىنا المايدى، 30 جىلدان بەرى وسىنى دالەلدەپ كەلەدى; ويتكەنى ولار وزدەرىنە رەسەي جىنى شاپتاسقانىن سەزىنۋ كۇيىندە ءومىر سۇرەدى. ولار رەسەي يمپەرياسىنىڭ قازاقستانداعى تاريحي ونىمدەرى ەكەنى بەلگىلى عوي. ءسويتىپ جاڭبىر جاۋماسا دا سۋ بولعان سەكىلدى، رەسەيمەن بىرگە قازاقستان دا تىعىرىققا تىرەلەدى. ا بيلىك كەيدە ءتىپتى "جاڭا قازاقستان" دەپ جالاۋلاتقانىمەن، ونىسى "جاڭا ۇعىم" ەمەس، سول باياعى "جاڭا اتاۋ" عانا بولادى; بەينە "استانا" قالاسىن "نۇر-سۇلتان" دەپ اتاعانداي عانا وزگەرىس ءجۇز بەرەدى. ويتكەنى ءمانىن تۇسىنبەۋ، تەرەڭ رۋحاني جىگەردىڭ كەمدىگى، ۇلتتىق نامىس پەن ءتىلدىڭ شولاقتىعى سەبەپتى، جاي عانا سىرتقى فورماسى مەن اتىن اۋىستىرۋ ولاردىڭ بار رەفورماسىنىڭ شىرقاۋ شەگى بولادى!

دەگەنمەن، قازاقستاندا الدا سايلاۋ كەلە جاتىر. بۇل رەسەي يمپەرياسى السىرەگەن، قىتاي اياعىن اڭدىپ باسقان تۇستاعى قازاقستاننىڭ ماڭىزدى تاڭداۋى بولادى. ەگەر پروگرەسسيۆتى ۇلتشىلدار بيلىككە كەلسە، وندا ەلىمىزدە ءا تۇردەگى بيلىك قالىپتاسارى انىق. ءا تۇردەگى بيلىكتىڭ ەرەكشەلىگى، ولار وسى ەلدىڭ تاريحىمەن تىعىز استاسقان، ۇلتتىق قۇندىلىقتار جانىنا ۇيىعان، سوندىقتان تىم قاتتى ەلدى ساتۋعا كىرىسپەيدى، اشكوزدىككە قاتتى سالىنبايدى، جاي قارا كورسەتكەن جاساندى ارەكەتكە بارمايدى. ولار رەسەيگە قولبالا بولعىسى كەلمەيدى، رەسەيمەن قالىپتى بايلانىس جاساي وتىرىپ، الەمدەگى كوپ ءتۇرلى پايدالى مۇمكىندىكتەردى يگەرە الادى. ولار قازاقستاندى باتپاقتان الىپ شىعىپ، جاڭا جانە ءونىمدى جولعا سالۋ ءۇشىن ىزدەنەدى. ەلدىڭ قاي جەرىندە اقاۋ بار، قاي جەرىن نەگىز ەتىپ وزگەرىس جاساۋ كەرەك، ولار ءبىرشاما جاقسى بىلەدى. اسىرەسە قازاق ءتىلىنىڭ تورگە شىعۋى ەلدى جاڭا كونتەكست ارقىلى بىرىكتىرە باستايدى. ولار اسىرەسە كورشى تۇركى ەلدەرىمەن جاقسى قارىم-قاتىناس جاساۋعا، سىرتقى ورتاق قاۋىپكە سەلبەسىپ توتەپ بەرۋگە نازار اۋدارادى. مەشەۋ ەلدەرمەن ەمەس، دامىعان ەلدەرمەن، اۆتوريتارلىق ەمەس، دەموكراتيالىق ەلدەرمەن بايلانىس جاساي باستايدى. ولار وسىعان دەيىنگى قاتە جول باسۋلاردى تاستاپ، جاڭا جولمەن جۇرۋگە شىنداپ تالپىنا الادى، ءسويتىپ، شىن مانىندەگى جاڭا قازاقستاندى سولار عانا قۇرا الادى.

بىراق، ب تۇردەگى بيلىك بولۋى دا مۇمكىن. ول ۇلتشىلدار بيلىككە شىعا الماعان، ءوز تۇلعاسىن ۇسىنا الماعان كەزدە، بيلىكتى قابىلەتسىز باسشىلاردىڭ، ەسۋاس توپتاردىڭ بولىسكە سالۋى. ونداي ب تۇردەگى بيلىكتى قۋىرشاق بيلىك دەپ اتاساق بولادى.

نەمەسە ەلدى ءبىر تيران تارتىپ الۋى مۇمكىن، بۇل ۆ تۇردەگى بيلىك بولادى.
نەمەسە ءتىپتى ءدىني كۇشتەر بيلىكتى تارتىپ الىپ، اۋعانستان سەكىلدى ەل قۇرۋعا جانتالاسۋى دا مۇمكىن، بۇل گ تۇردەگى بيلىك، ت.ب.

ارينە بۇلاردىڭ ءبارى دە ەلىمىز ءۇشىن وتە قاۋىپتى جاعداي بولادى. بۇل ب تۇردەگى، ۆ تۇردەگى، گ تۇردەگى بيلىكتەرگە قاراعاندا قازىرگى ا تۇردەگى بيلىك الدەقايدا جاقسىراق. بىراق ەڭ كەرەمەت بيلىك ول پروگرەسسيۆتى ۇلتشىلدار بيلىگى.

حايدار الپى

Abai.kz