جاس ۇرپاقتىڭ كوبى تاريحىمىزدى جەتىك بىلمەيدى.الاش ارىستارىنىڭ رۋحىن جاس ۇرپاققا ءسىڭىرۋ ءۇشىن بۇعان مەملەكەت كەشەندى تۇردە كەلىپ، باسا نازار اۋدارۋى ءتيىس. ەڭ الدىمەن، مەكتەپ وقۋلىقتارىندا جەتكىلىكتى كولەم بەرىلۋى كەرەك. قازىر «قازاقستان تاريحى» وقۋلىعىندا الاش ارداقتىلارى بار بولعانى ءبىر جارىم بەت قانا.

جاس ۇرپاقتىڭ كوبى تاريحىمىزدى جەتىك بىلمەيدى.الاش ارىستارىنىڭ رۋحىن جاس ۇرپاققا ءسىڭىرۋ ءۇشىن بۇعان مەملەكەت كەشەندى تۇردە كەلىپ، باسا نازار اۋدارۋى ءتيىس. ەڭ الدىمەن، مەكتەپ وقۋلىقتارىندا جەتكىلىكتى كولەم بەرىلۋى كەرەك. قازىر «قازاقستان تاريحى» وقۋلىعىندا الاش ارداقتىلارى بار بولعانى ءبىر جارىم بەت قانا.

الاش قايراتكەرلەرىنىڭ ءبىرى جاھانشا دوسمۇحامەدۇلى 1887 جىلى ورال وبلىسى، جىم­پيتى بولىسىنىڭ بۇلدىرتى اۋى­لىندا دۇنيەگە كەلگەن. 1899 جىلى ورال اسكەري رەالدىق ۋچيليششەسىنە ءتۇسىپ، ونى 1905 جىلى التىن مەدالمەن بىتىرگەننەن كەيىن، 1906 جىلى يمپەراتور اتىنداعى ماسكەۋ ۋنيۆەرسيتەتىنىڭ (بۇگىنگى م.لومونوسوۆ اتىنداعى مگۋ) زاڭ فاكۋلتەتىنە قابىلدانىپ، 1910 جىلى ونى دا التىن مەدالعا بىتىرگەن ج.دوسمۇحامەدۇلى قازاقتىڭ تۇڭعىش پروكۋرورى، ادىلەت گەنەرالى.
«ءبىزدىڭ ماقساتىمىز - ەل بيلەۋدى، حالىقتىڭ ءوز قولىنا بەرۋ، قازاق حالقى اۆتونومياعا يە بولىپ، الداعى ۋاقىتتا تاعدىرىن ءوز قولىنا الادى. قالىڭ قازاقتى اياۋسىز قاناعان پاتشا ورنىنان ءتۇستى. ەندىگى جەردە قازاقتى - ەلدىڭ تۇرمىسىن، ءتىلىن، مىنەز-قۇلقىن، ادەت-عۇرپىن بىلەتىندەر عانا باسقارادى. وسىعان بايلانىستى قالاي بولعاندا دا ءبىز رەسەيدەن اۆتونوميا الۋعا ءتيىستىمىز» دەگەن جاھانشا دەربەس مەملەكەت قۇرۋ ءىسىن بارىنشا جەدەل قولعا الىپ، 1918 جىلى مامىردا «ويىل ءۋالاياتى» دەپ اتالعان تۇڭعىش ايماقتىق اۆتونوميانى جاريالايدى. ۇكىمەت توراعاسىنا سايلانعان جاھانشا دوسمۇحامەدۇلى، پرەمەر-مينيستر جانە اسكەري ىستەر ءمينيسترى قىزمەتىن اتقاردى. ۇكىمەت مۇشەلەرى: حالەل دوسمۇحامەدوۆ - توراعانىڭ ورىنباسارى; داۋلەتشە كۇسەپقاليەۆ - ۇكىمەت كەڭەسىن باسقاردى; جانقوجا مەرگەنوۆ - ىشكى ىستەر ءمينيسترى; سالىق ومارۇلى - جەر شارۋاشىلىعى ءمينيسترى بولدى. «مەملەكەتتىك بيلىك ازىرشە ۇستەمدىك قۇرعان كەزدە، قازاق حالقى ءوزىن امان ساقتاپ قالۋ ءۇشىن مەملەكەتتىك اپپاراتقا قول جەتكىزۋى ءتيىس» دەگەن پىكىردى ۇستانعان ج. دوسمۇحامەدۇلى مەملەكەتتىك قۇرىلىمداردى جاساقتاپ، ءتۇرلى مينيسترلىكتەر قۇردى، بانك پەن تەلەگراف اشىپ، بىرنەشە مىڭ تۇراقتى اسكەر ۇستادى، ىشكى ءتارتىپ ءۇشىن ميليتسيا جاساقتادى، اسكەري وقۋ ورنىن اشىپ، ءىس جۇزىندە زاماناۋي تۇڭعىش قازاق مەملەكەتتىلىگىنىڭ نەگىزىن قالاعان تاريحي تۇلعا. الاشورداشى رەتىندە 1938 جىلى اتىلىپ، 1956 جىلى اقتالادى.
مۇنىڭ ءبارى 2012 جىلعى 22 قاراشا كۇنى استانا قالاسىندا، كۇلاش بايسەيىتوۆا اتىنداعى ۇلتتىق وپەرا جانە بالەت تەات­رىندا الاش وردا كوسەمدەرىنىڭ ءبىرى، بەلگىلى زاڭگەر جاھانشا دوسمۇحامەدۇلىنىڭ 125 جىلدىق مەرەيتويىنا ارنالعان سالتاناتتى كەشتە ايتىلدى. سالتانتتى كەشتە ءسوز العان قر مادەنيەت جانە اقپارات ءمينيسترى دارحان مىڭباي وتكەن عاسىردىڭ باسىندا ۇلت تاريحىندا ەڭبەك ەتكەن قايراتكەرلەردىڭ ەڭبەگىن ەرەكشە اتاي كەلىپ، جەتپىس جىل بويى ەڭبەكتەرىن شاڭ باسقان ارحيۆتەردىڭ سورەلەرىنە تىعىپ، شىعارتپاي قويعان سولاقاي ساياساتتىڭ قۇردىمعا كەتىپ، بۇگىنگى تاۋەلسىزدىك تۇسىندا الاش ارداقتىلارىنىڭ رۋحى حالىقپەن قايتا قاۋىشقانىن جەتكىزدى. «بۇل - ەلباسى نۇرسۇلتان نازارباەۆتىڭ تاۋەلسىزدىكتىڭ العاشقى جىلدارىندا كەڭەستىك ساياسي قۋعىن-سۇرگىن قۇرباندارىن اقتاۋ جونىندەگى قابىلداعان باتىل شەشىمى مەن ساليقالى ساياساتىنىڭ ارقاسى»، - دەدى مينيستر.
سونداي-اق بيىلعى جىلى قازاقتان شىق­قان العاشقى بىلىكتى زاڭگەر جاھانشا دوسمۇحامەدۇلىنىڭ 125 جىلدىعىنا ارنال­عان ءارتۇرلى دوڭگەلەك ۇستەلدەر مەن جيىندار، وقۋ ورىندارىندا عىلىمي كونفەرەنتسيالار، باسقا دا ونەر جارىستارى ۇيىمداستىرىلعانىن ايتا كەلىپ، وتكەن عاسىردىڭ باسىندا جارىق كورگەن «اقجول»، «قازاق»، «ايقاپ»، «اباي»، «سارىارقا»، «قازاقستان» سياقتى قازاق ءباسپاسوزىنىڭ رولىنە توقتالدى. «سارعايعان پاراقتارىنان قاراپ وتىرساق، جاھانشا دوسمۇحامەدۇلىنىڭ حح عاسىر باسىنداعى ساياساتكەر، كاسىبي زاڭگەر ەكەنىنە كوزىمىز انىق جەتەدى. اتالعان باسىلىمدارداعى قايراتكەردىڭ ماقالالارى مەن قوعامدىق ساياسي قىزمەتىنىڭ قىرى مەن سىرىن، كوزقاراستارىن وقي وتىرىپ، قازاق قوعامىنا جاڭاشا جول اشىپ، ءبىلىم الىپ جاتقان جاستارعا ستيپەنديا بەرگىزىپ، قازاق تىلىندەگى وقۋلىقتارىن كوپتەپ شىعارۋعا ۇلەس قوسقان قايراتكەر ەكەنىن اڭعارامىز»، - دەيدى دارحان قامزابەكۇلى.
ورىنبور، قىزىلوردا، تاشكەنت قالا­لارىندا ءتالىم-تاربيە بەرىپ، بار قاجىر-قايراتىن جۇمساعان ول ادەبيەت سالاسىندا دا ءونىمدى ءىز قالدىردى. تاۋكە حاننىڭ «جەتى جارعىسىن» تۇركى جۇرتشىلىعىنا دالەلدەي ءبىلدى. قازاقتا «ءسوزدىڭ شەشەنى جاھانشا» دەگەن ءسوز بار...
بىرنەشە تىلدە جازا بىلەتىن ج.دوس­مۇحامەدۇلى ساياساتكەر رەتىندە باتىستىڭ «ويىل ءۋالاياتىن» باسقارىپ، قازاق ساحاراسىندا الەۋمەتتىك، ەكونوميكالىق جاعدايدى رەتتەپ وتىرۋعا كۇش سالدى. شىن مانىندە الاشتىڭ بىرىگۋىنە، ساقتاپ قالۋعا جانە دامۋىنا ۇلكەن ەڭبەك ءسىڭىردى. ساياساتكەر كوپتەگەن ادامدارمەن كەزدەسىپ، كەلىسسوزدەر جۇرگىزدى. حالىقتاردى ءبىر-بىرىمەن توپتاستىرا وتىرىپ، بىرىگۋ ساياساتىن - ءتۇبى ءبىر تۇركى حالىقتارىن، قازاق، وزبەك، قىرعىز، باشقۇرت حالىقتارىنىڭ باسىن قوسۋعا ەرەكشە ەڭبەك ءسىڭىردى.
قازاق ءوزىن امان ساقتاپ قالۋ ءۇشىن اپپاراتتىق ۇستانىمىن جاريا ەتىپ، سول اپپاراتتىڭ قالىپتاسۋىنا ۇلكەن ەڭبەك ەتتى. ول ءوز جىلناماسىندا پرەزيدەنت ينستيتۋتىن، جوعارى پالاتانىڭ ەكى قۇرىلىمىن كورەگەندىكپەن ايتا ءبىلدى جانە جالپى مەملەكەتتىك قىزمەتشىلەردىڭ، سۋديالاردىڭ ادال بولۋى سياقتى قۇندىلىقتىڭ قالىپتاسۋىنا ۇلەس قوستى. ۇلگى كورسەتتى، جول سىلتەدى. الاش ارىستارى بىرلىكتى قۇر سوزبەن ەمەس ىسپەن دالەلدەپ، الاش قوزعالىسىن، تاۋەلسىزدىك يدەياسىن شىن مانىندە تۇسىنگەن ازاماتتار. ارادا قانشاما جىلدار ءوتىپ، ەلىمىز تاۋەلسىزدىك العان تۇستا تۇڭعىش پرەزيدەنتىمىز نۇرسۇلتان ءابىشۇلى نازارباەۆ قازاقستان رەسپۋبليكاسىنىڭ قۇرىلىمىن دەموكراتيالىق جانە قۇقىقتىق مەملەكەت رەتىندە قالىپتاستىرعانى بارشاعا ءمالىم. الاش قايراتكەرلەرىنىڭ، ونىڭ ىشىندە جاھانشا دوسمۇحامەدۇلىنىڭ كوكسەگەن ارمانى ورىندالىپ، ەلدىڭ ماقساتىنىڭ بۇگىندە ءىس جۇزىندە اسقاندىعىن كورىپ وتىرمىز.
جالپى، جاھانشا دوسمۇحامەدۇلىن زەرتتەپ، زەردەلەۋ ءالى جالعاسا بەرۋى ءتيىس. ول ءبىزدىڭ قازاق ءۇشىن، قازاقتىڭ رۋحى ءۇشىن ءالى كوپ پايداسىن تيگىزەدى دەپ بىلەمىن، - دەدى مينيستر مىرزا. 
ءوز كەزەگىندە ءسوز العان باتىس قازاقستان وبلىسى اكىمىنىڭ ءبىرىنشى ورىنباسارى سەرىك شايكەنوۆ جاھانشا دوسمۇحامەدۇلىنىڭ كىندىك قانى تامعان قاسيەتتى تۋعان جەرىنەن ىستىق سالەمىن الا كەلگەنىن، وبلىس اكىمى نۇرلان نوعاەۆ الاش قايراتكەرىنىڭ تۋعان-تۋىستارىنان، ەل اعالارىنان تۇراتىن ءبىر توپ دەلەگاتسيانى وسى شاراعا ارنايى جىبەرىپ وتىرعانىن جەتكىزە كەلىپ، قر مادەنيەت جانە اقپارات مينيسترلىگىنە العىس سەزىمىن جەتكىزدى.
«وتكەنىمىزدى ىزدەپ، بولاشاقتان ايرىلماس ءۇشىن ەكى ورتاعا كوپىر جاساۋ كەرەك» دەگەن بولاتىن ەلباسى نۇرسۇلتان ءابىشۇلى نازارباەۆ. وتكەنسىز بۇگىن جوق. باتىس قازاقستان وبلىسىندا الاش قايراتكەرى جاھانشا دوسمۇحامەدۇلىنا ارنالعان ۇلكەن حالىقارالىق كونفەرەنتسيا وتكەنىن، وعان الىس-جاقىن شەتەلدەردەن عالىمدار قاتىسىپ، وي بولىسكەنىن ايتا كەلىپ، الاش ارداقتىسىنىڭ 125 جىلدىق تويى تۋعان جەرى سىرىم اۋدانىندا تويلانعانىن، الاش ارداقتىلارىنا ارنالعان اللەيا سالىنعانىن جەتكىزدى. بۇل ءىس-شارانىڭ جالعاسى ەلوردامىز استانادا جالعاسىن تاۋىپ جاتقانىن ايتا كەلىپ، وسى شاراعا ۇيتقى بولعان مادەنيەت جانە اقپارات مينيسترلىگىنە ۇلكەن ريزاشىلىق سەزىمىن ءبىلدىردى.
كەشكە تانىمال ونەر جۇلدىزدارى قا­تىسىپ، «ناز» بي تەاترى، استانا قالاسى مەملەكەتتىك فيلارمونياسىنىڭ كامەرالىق حورى مەن وركەسترى ونەر كورسەتتى.

بازاربەك تۇكىباي
استانا

"تۇركىستان" گازەتى