مەملەكەتتىك ءتىلىمىزدىڭ ءالى كۇنگە دەيىن ءوز مارتەبەسىنە ساي تولىققاندى قىزمەت اتقارا الماۋىنىڭ باستى سەبەپتەرى تومەندەگىدەي:

1. زاڭ بويىنشا، قازاقستان ازاماتتارىنىڭ مەملەكەتتىك ءتىلدى ءبىلۋىنىڭ مىندەت ەمەستىگى.

2. كونستيتۋتسيامىزداعى 7-باپتىڭ 2-تارماعى بويىنشا، ورىس ءتىلىنىڭ مەملەكەتتىك تىلمەن تەڭ جاعدايدا قولدانىلۋى.

3. قازاق حالقىنىڭ بىردەن-ءبىر وتانى قازاقستان ەكەنىنىڭ، ياعني، قازاقتاردىڭ مەملەكەتتى قۇرۋشى تيتۋلدى ۇلت ەكەنىنىڭ، قازاقستانداعى دياسپورالاردىڭ ارقايسىسىنىڭ تاريحي ءوز وتاندارى بار ەكەنىنىڭ اتا زاڭدا مۇلدە ەسكەرىلمەۋى.

4. قازاقستاندا ءبىرتۇتاس ۋنيتارلىق ەلگە ءتان مەملەكەتتىك يدەالوگيانىڭ جوقتىعى. ونىڭ سەبەبى – قازاق ەلىنىڭ مىڭداعان جىلدار بويى كەمەلدەنە قالىپتاسقان حالىقتىق ءتىلى مەن دۇنيەتانىمىن ءسوزتانىم عىلىمى مەن بەستانىم (ادامتانۋ، تابيعاتتانۋ، كۇنتانۋ، عارىشتانۋ، قۇدايتانۋ) ءىلىمى تۇرعىسىندا تۇبەگەيلى زەرتتەپ-زەردەلەپ تانۋ، وقىتۋ ءىسىنىڭ مەملەكەتتىك دارەجەدە قولعا مۇلدە الىنباۋى.

5. «ۇشتۇعىرلى ءتىل» ساياساتى پراكتيكاسىنىڭ ءبىلىم جۇيەسىنە زاڭسىز، زورلىقپەن ەنگىزىلۋى.

6. مەكتەپتەگى جوعارعى سىنىپتاردا گۋمانيتارلىق پاندەردەن وزگەلەرىنىڭ ورىسشا جانە اعىلشىنشا عانا وقىتىلماعىنىڭ جوسپارلانىپ قويىلۋى.

7. بيلىكتەگى قانداس ازاماتتارىمىزدىڭ باسىم بولىگىنىڭ ورىستىلدىلىگى.

8. ەلىمىزدەگى ءورىستىلدى مەكتەپتى بىتىرۋشىلەرگە جانە جوعارعى ورقۋ ورىندارىنا تۇسۋشىلەرگە قازاق ءتىلى ءپانى بويىنشا ەمتيحان تاپسىرۋدىڭ مىندەتتەلمەۋى.

9. ازاماتتاردى مەملەكەتتىك قىزمەتكە الۋ كەزىندە مەملەكەتتىك ءتىلدى ءبىلۋدىڭ تالاپ ەتىلمەۋى، «قازتەست»-ءتىڭ كوزبوياۋشىلىققا اينالۋى.

10. قازاقستاننىڭ ازاماتتارى رەتىندەگى ورىس اعايىنداردىڭ ءالى كۇنگە دەيىن ءورشىپ تۇرعان يمپەريالىق امبيتسياسى.

11. ەلىمىزدەگى ورىس پەن ءورىستىلدى اعايىندارىمىزدىڭ قازاق ءتىلىن «عىلىمعا، بىلىمگە، مەملەكەتتىك، حالىقارالىق تىرلىككە جارامسىز ءتىل، وركەنيەت تۇزبەي ارتتا قالعان كوشپەلىلەردىڭ ءتىلى» دەگەن جارىمجان تۇسىنىگى.

12. «قازاقستان – كوپۇلتتى مەملەكەت» دەگەن جالعان ساياسات. «قازاقستان حالقى اسسامبلەياسى» دەگەن قاجەتسىز ۇيىمنىڭ پايدا بولۋى; مەملەكەتتىك تىلدە ءىس جۇرگىزبەيتىن ونىڭ جەر-جەردەگى بولىمدەرى مەن بولىمشەلەرىنە قىرۋار قارجىنىڭ تۇراقتى تۇردە، ۇدايى ءبولىنىپ وتىرىلۋى; سونىڭ ناتيجەسىندە، ءار دياسپورا ءوزىن «جەكە ۇلت» سەزىنۋى، ال، ءوز جەرىندە وتىرعان قازاق حالقىنىڭ ۇلتتىق پسيحولوگياسىنىڭ قاتارداعى دياسپورالىق پسيحولوگيا دەڭگەيىنە دەيىن قۇلدىراۋى.

13. كوممۋنيكاتسيا، باق قۇرالدارى، باسپا ونىمدەرى سەكىلدى تولىپ جاتقان سالالار بويىنشا، رەسەيلىك جانە وزگە دە شەتەلدىك ەكسپانسياعا توتەپ بەرەرلىك قاۋقاردىڭ مەملەكەتىمىزدە جوقتىعى.

14. ەلىمىزدە قازاقتىڭ ءتىلىن، بارشا ۇلتتىق قۇندىلىقتارىن مويىندامايتىن، كەرىسىنشە، ارابتىق حاليفات قۇرۋعا قۇمار استىرتىن ءدىني اعىمداردىڭ بار ەكەنىنىڭ بيلىك پەن ارنايى ورگاندار تاراپىنان ەسكەرىلمەۋى.

15. ەكونوميكالىق بارشا تەتىكتەردىڭ دەنى ورىستىلدىلەردىڭ قولىندا بولۋى.

ءجا، سونىمەن، مەملەكەت قۇرۋشى قازاق حالقىنا، ونىڭ مەملەكەتتىك تىلىنە دەگەن جوعارىداعى ديسكريميناتسيالىق فاكتورلاردىڭ كەسىرىنەن، قازاقستانداعى ورىس پەن ءورىستىلدى اعايىنداردىڭ مەملەكەتتىك ءتىلدى بىلۋگە، مەڭگەرۋگە دەگەن نيەتىنىڭ، ىنتاسىنىڭ، ازاماتتىق جاۋاپكەرشىلىگىنىڭ تۇبەگەيلى جوعالۋىنا بايلانىستى، ءبىز، جالپى العاندا، ىشكى-سىرتقى تىرلىگى تەك ورىس تىلىنە عانا تاۋەلدى، ارسىز، ادىلەتسىز، وزبىر قوعام قۇرىپ تىنعانداي جاعدايعا جەتتىك.

قاتەلەسپەسەك، وسىدان 15 جىلداي بۇرىن ەلباسىمىزدىڭ ءوزى: «15 جىلدان بەرى مەملەكەتتىك ءتىلدى ايۋ دا ۇيرەنىپ الاتىن ۋاقىت بولدى» - دەپ كۇيىنگەنى بار. ودان بەرى تاعى 15 جىلداي ۋاقىت ءوتتى. مەملەكەتتىك ءتىلدى دامىتۋدىڭ ءتۇرلى باعدارلامالارى جاسالۋمەن بولدى، قىرۋار قارجى شاشىلۋمەن بولدى. ءالى دە شاشىلۋدا. ياعني، 30 جىلداي ۋاقىت (ويلاپ قارالىقشى، تابانداتقان 30 جىلداي ۋاقىت!) ءوتتى، ناتيجە ماردىمسىز. ەندى تاعى ءبىر 15 جىل سولايشا جۇرسەك، جىبەرىلگەن قاتەلىكتەردى تۇزەپ الۋ مۇلدە مۇمكىن بولمايتىن سورماڭداي سوراقىلىق ستادياسىنا ءوتۋىمىز عاجاپ ەمەس.

نە ىستەمەك كەرەك؟

ارينە، جۋىق ارادا مەملەكەتتىك ءتىل تۋرالى ارنايى زاڭ قابىلدانباعى – ادىلەت. سونسوڭ، ونى ۇيرەنۋ-مەڭگەرۋ، تالاپ ەتۋ ءۇشىن، ءۇش جىل مۇرساتتىق مەرزىم بەرىلۋى جونىندە ارنايى جارلىق شىقپاعى جانە كەرەك شارۋا. سوندا ەشكىمنىڭ رەنىشى بولمايدى. ويتكەنى، ىنتالى ادامعا، 3 جىل تۇرماق، 6-اق ايدا كەز كەلگەن ءتىلدى بەلگىلى ءبىر مولشەردە مەڭگەرىپ الۋدىڭ ەش قيىندىعى جوعىن ءومىردىڭ ءوزى كورسەتىپ وتىر.

تىنىشتىقبەك ابدىكاكىمۇلى

Abai.kz