شاكارىمنىڭ تۋعانىنا 165 جىل!

زۋلاعان ۋاقىت داۋاسىز، عۇلاماھي شاكارىم (شاھكارىم) قۇدايبەردىۇلى اقتالعان كەزدەن بەرىدە تۋرا 35 جىل وتە شىعىپتى. سول 1988 جىلى شاكارىمنىڭ بىرتومدىق جيناعى (سارى كىتاپ) جارىق كوردى. كەڭەستىك يدەولوگيا قىسپاعىنان ورىن العان كەيبىر كەمشىن، ولقىعا قاراماستان ءيسى قازاقتىڭ مارە-سارە بولىپ قۋانعانى ەسىمىزدە. بىراق، ەل ءۇمىتى اقتالدى ما، سوڭعى وتىز جىلدا اكادەميالىق تولىق جيناق باسپاعا دايىندالدى ما؟  جوق، ولاي بولمادى. ءار جىلدارى شاعىن تيراجبەن ءبىر-ەكى ولەڭدەر جيناعى عانا باسىلدى، شىن مانىندە رۋحاني ۇستاز، ءوزى قاۋىپتەنگەندەي، مۇلدەم «مۇتىلدى» («تاۋەلسىز ەلمىز!» دەگەنىمىز وسى ما، «ولگەنىمىز ءتىرىلدى، وشكەنىمىز جاندى!» دەگەنىمىز قايدا قالدى دەگەن وي تۋادى ەرىكسىز).

ۇلى ابايدىڭ تولىق جيناعىن دا اينالىپ وتە المايمىز. ونىڭ دا وڭىپ تۇرعانى شامالى. ساپالى، جاڭاشا ۇلگىدە دايىنداپ، حالىققا مول تيراجبەن تاراتا المادىق. كەيىندەرى جارىق كورگەن اباي جيناقتارىنىڭ تيراجى 4-5 مىڭنان اسقان ەمەس. سالىستىرىڭىز، ماسەلەن، 1961 جىلعى بىرتومدىق تولىق جيناق 60 مىڭ (!) دانامەن جارىق كورگەن بولاتىن.

ءسويتىپ، اباي كىتابىنا دەگەن سۇرانىستى، ياعني وعان قاتىستى جىرتىقتى سوۆەت زامانىندا مول تيراجبەن شىققان جيناقتار جاۋىپ وتىر. سەنۋ، سەنبەۋ ەركىڭىزدە، شاكارىم كىتابى ساتىلىمدا بولعان ەمەس، شام جاعىپ ىزدەسەڭىز دە تابا المايسىز (دۇكەندەر سورەسىندە اتىمەن جوق). مۇنى ماسقارا جاعداي دەمەسكە لاجىمىز جوق! ءۇيدىڭ ىرگەسى شاتىرىنان بۇرىن سالىنباي ما؟ ىرگەنى، ياكي ءتىلدى، رۋحي قۇندىلىقتى قويا تۇرايىق، بىردەن-اق قابىرعاسىن سالايىق دەپ تىعىرىققا تىرەلگەن شاراسىز ءحالىمىز اي استى الەمگە ايان ەمەس پە.

سونىمەن، كەمەڭگەردىڭ ءار شىعارماسىنىڭ تاريحى باياندالعان جانە وعان تۇسىنىك بەرىلگەن تولىق جيناعى ەندى قاشان دايىندالماقشى؟ تسەنزۋراسىز، ەشتەڭەگە قارايلاماي جازىلعان ءومىربايانى جۇرتشىلىققا قاشان جەتپەكشى؟  مىنە، قالىڭ قاۋىم اتىنان عىلىم، مەيلى، مادەنيەت مينيسترلىگى الدىنا وسى ساۋالداردى قابىرعادان قويعىمىز كەلەدى.

بۇل رەتتە كوكەيىڭىز تۇكپىرىندە «ۇسىنىس دۇرىس-اق، بىراق داعدارىس كۇشتى، ۇكىمەتتە ارتىق قارجى قايدان كەلسىن» دەگەن جۇباتۋ تۋىنداۋى مۇمكىن. بۇلاي ويلاۋ تۇبىرىمەن قاتە. قايداعى؟ ۇنەمنىڭ ءيىسى دە جوق. بىرەر مىسال. كوپكە ايان،  «باس پەنسيونەردىڭ» كىتاپتارى اسا قىمبات قاعازبەن ونداعان مىڭ دانامەن باسىلىپ كەلدى. ءار جىل سايىن. ولاردى باسىپ شىعارۋ تۇرا تۇرسىن، وزگە تىلدەرگە اۋدارىپ، تاراتۋعا دا قىرۋار قارجى كەتتى. سول قور (فوند) اتاۋلى، ەڭ بولماعاندا ءبىر مارتە اقشاسىن اباي، شاكارىم كىتاپتارىنا توكسە نە، تاقىرعا وتىرادى ما نەمەسە وليگارحتىڭ ءبىرى قول ۇشىن بەرسە، قالتاسى جۇقارىپ قالا ما. ەكىنشى مىسال، ۇكىمەت شەتەلدەن ءبىر زەنيتا-راكەتالى قوندىرعى يا بولماسا ءبىر تانك ساتىپ الۋعا بولەتىن قارجى ۇلىلاردىڭ مۇراسىن ميلليون دانامەن تاراتۋعا جەتىپ ارتىلار ەدى-اۋ. دەمەك، دەفيتسيت اقشاعا ەمەس، نيەت، پەيىلگە تىرەلىپ وتىر. ءوزىڭىز دە ويلاڭىز، ۇلىلار كىتابىنىڭ قايتارىمى ونى شىعارۋعا كەتكەن شىعىندى ون ەسە  وراپ الماي ما! اقجۇرەك ۇرپاق قالىپتاسۋى ارقىلى. بۇل اقىلى ساۋ ادامعا دالەلسىز-اق انىق. ارتقىعا «ار ءىلىمىن» امانات ەتكەن شاكارىم بىردە:

ءتاڭىرى جولى – اقجۇرەك،

سايتان دەگەن قيانات.

اقجۇرەكتى ەرتەرەك،

ەسكەرداعى، قىل ادەت! –

دەسە، ەندى بىردە:

ادامدىق بورىشىڭ –

حالقىڭا قىزمەت قىل!

...ءوزىمشىل بولما، كوپتى ارداقتا،

ادامنىڭ ءبارى – ءوز حالقىڭ! –

دەيدى. تەرەڭ ويىن باسقا قىرىنان دا جەتكىزەدى حاكىم:

زاتشىلىق كوزىن بايلايدى،

اداستىرىپ، ايدايدى.

جان بيلەمەي، ءتان بيلەپ،

ادامنىڭ سورى قاينايدى.

اۋليەلىگى شىعار، سايتانعا (قياناتقا) ەرىپ، رۋحاني ازىپ-توزعان قازىرگى قازاق قوعامىنىڭ كەلبەتىن الاقانعا سالعانداي كورە بىلگەن جارىقتىق. مىنە، ادامنىڭ سورىن قايناتقان بار بالەنىڭ باسى – جان بيلەمەي ءتان بيلەپ، ءفانيدى كۇيتتەپ كەتكەندىكتە، اباي ايتقان «پايدا ويلاما، ار ويلا!» دەگەن اسىل قاعيدانى تاركى ەتكەندىكتە ەكەنىن ۇعىپ، ءبىلىپ وتىرمىز.

تولىق جيناق قاشان شىعادى دەگەنگە قايتىپ ورالايىق. كەيبىر ازاماتتاردىڭ ءسوز قيسىنىنا قاراساق، بۇل مينيسترلىكتىڭ ەمەس، ادەبيەت ينستيتۋتىنىڭ، قالا بەردى، شاكارىمدى زەرتتەۋ ورتالىعىنىڭ جۇمىسى، سولار جوعارعى جاققا ءوتىنىش ءتۇسىرۋى كەرەك ەكەن. مەنىمشە، بۇل بوس ءسوز (وتىز جىل ايعا قاراپ وتىردى ما). كەيىنگە سىرعىتا سالۋ. بىزدە بيلىك جەتكىلىكتى قارجى ءبولىپ، بىتىرىڭدەر دەگەن قاۋلى شىعارماي ەشتەڭەنىڭ دە ءوز بەتىنشە قوزعالماسى بەلگىلى. سولاي بولۋعا ەتىمىز ۇيرەنگەن. سوندىقتان وسى جازبامدى بيلىكتىڭ ۇشار باسىندا وتىرعان، قولىندا زاكونى بار لاۋازىمدى تۇلعالارعا باعىتتاپ، سولاردىڭ قۇلاعىنا التىن سىرعا دەپ جازىپ وتىرعان جايىم بار.

اسان وماروۆ

Abai.kz