كوللەدج تۇلەگى قالاي «اكادەميك» اتاندى نەمەسە جاسان زەكەيۇلىن اتامەكەنگە ەلباسى شاقىرتقان با؟

قر دەنساۋلىق ساقتاۋ مينيسترلىگىنىڭ نازارىنا!

قر ءبىلىم جانە عىلىم مينيسترلىگىنىڭ نازارىنا!

قر ۇعا نازارىنا!

سوڭعى كەزدەرى ءتۇرلى سالاداعى ساپا ماسەلەسىن جالاڭ جارنامالاردىڭ ورنى الماستىرىپ كەتكەنى جاسىرىن ەمەس. ءدال سونداي جارتى الەمگە جاساعان جارناماسىنىڭ ارقاسىندا جالپاق جۇرتقا كەڭىنەن تانىمال بولعان جالعان «اكادەميك» جاسان زەكەيۇلىن ءۇمىت دۇنيەسىنىڭ جەتەگىندە جۇرگەن قاۋىمعا قايتا تانىستىرۋ ارتىق... سوندا دا اڭگىمەمىزدى «جاس - اي» شىعىس-تيبەت مەديتسيناسى ورتالىعىنىڭ رەسمي سايتىنداعى تانىستىرۋدان باستاۋدى ءجون ساناپ وتىرمىز.

«جاسان زەكەيۇلى 1967 جىلى ماۋسىم ايىنىڭ 3 جۇلدىزىندا قىتاي حالىق رەسپۋبليكاسى تارباعاتاي ايماعىنا قاراستى تولى اۋدانىندا دۇنيەگە كەلگەن.

1983-1989 جىلدارى قحر سۋار مەديتسينالىق ۋنيۆەرسيتەتىنىڭ ەمدەۋ فاكۋلتەتىن تامامداعان. ەڭبەك جولىن 1989 جىلى قىتايدىڭ ىلە قازاق اۆتونوميالى وبلىستىق كۇيتىن ورتالىق اۋرۋحاناسىنان باستاپ، 1995 جىلعا دەيىن وسى ورتالىقتا دارىگەر-حيرۋرگ جانە ينەمەن ەمدەۋشى اعا دارىگەر قىزمەتىن اتقارعان. حيرۋرگيالىق اۋرۋلاردى جانە وپەراتسيادان كەيىن اۋرۋى اسقىنعان سىرقاتتاردى تيبەتتىك ەمدىك تاسىلدەر ارقىلى ەمدەگەن.

كوللەدج تۇلەگى قالاي «اكادەميك» اتاندى نەمەسە جاسان زەكەيۇلىن اتامەكەنگە ەلباسى شاقىرتقان با؟

قر دەنساۋلىق ساقتاۋ مينيسترلىگىنىڭ نازارىنا!

قر ءبىلىم جانە عىلىم مينيسترلىگىنىڭ نازارىنا!

قر ۇعا نازارىنا!

سوڭعى كەزدەرى ءتۇرلى سالاداعى ساپا ماسەلەسىن جالاڭ جارنامالاردىڭ ورنى الماستىرىپ كەتكەنى جاسىرىن ەمەس. ءدال سونداي جارتى الەمگە جاساعان جارناماسىنىڭ ارقاسىندا جالپاق جۇرتقا كەڭىنەن تانىمال بولعان جالعان «اكادەميك» جاسان زەكەيۇلىن ءۇمىت دۇنيەسىنىڭ جەتەگىندە جۇرگەن قاۋىمعا قايتا تانىستىرۋ ارتىق... سوندا دا اڭگىمەمىزدى «جاس - اي» شىعىس-تيبەت مەديتسيناسى ورتالىعىنىڭ رەسمي سايتىنداعى تانىستىرۋدان باستاۋدى ءجون ساناپ وتىرمىز.

«جاسان زەكەيۇلى 1967 جىلى ماۋسىم ايىنىڭ 3 جۇلدىزىندا قىتاي حالىق رەسپۋبليكاسى تارباعاتاي ايماعىنا قاراستى تولى اۋدانىندا دۇنيەگە كەلگەن.

1983-1989 جىلدارى قحر سۋار مەديتسينالىق ۋنيۆەرسيتەتىنىڭ ەمدەۋ فاكۋلتەتىن تامامداعان. ەڭبەك جولىن 1989 جىلى قىتايدىڭ ىلە قازاق اۆتونوميالى وبلىستىق كۇيتىن ورتالىق اۋرۋحاناسىنان باستاپ، 1995 جىلعا دەيىن وسى ورتالىقتا دارىگەر-حيرۋرگ جانە ينەمەن ەمدەۋشى اعا دارىگەر قىزمەتىن اتقارعان. حيرۋرگيالىق اۋرۋلاردى جانە وپەراتسيادان كەيىن اۋرۋى اسقىنعان سىرقاتتاردى تيبەتتىك ەمدىك تاسىلدەر ارقىلى ەمدەگەن.

پەكين، تيانجين قالالارىندا ءبىلىمىن جەتىلدىرگەن. 1994-1995 جىلدار ارالىعىندا ىلە قازاق اۆتونوميالى وبلىسى ورتالىق ەمحاناسىنىڭ حيرۋرگيا ءبولىمىنىڭ ءبولىم مەڭگەرۋشىسى قىزمەتىنە تاعايىندالعان. وسى جىلى تيبەت مەديتسيناسىنا سىڭىرگەن ەرەكشە ەڭبەگى ءۇشىن قحر دەنساۋلىق ساقتاۋ ءمينيسترىنىڭ بۇيرىعىمەن «جوعارى بىلىكتى اعا زەرتتەۋشى-دارىگەر» اتاعىنا يە بولدى جانە التىن ينەمەن ەمدەۋ حالىقارالىق عىلىمي-زەرتتەۋ قوعامىنا مۇشەلىككە ءوتىپ، قحر دەنساۋلىق ساقتاۋ ءىسى بويىنشا، مەملەكەتتىك 100 ۇزدىك جاس ماماننىڭ ءبىرى بولىپ قابىلداندى. 1996 جىلى تاريحي وتانىنا ورالدى.

1996-1997 جىلدار ارالىعىندا قازاق ۇلتتىق مەديتسينا ۋنيۆەرسيتەتىنىڭ ورىس ءتىلى كافەدراسىندا، ورىس تىلىنەن ءبىلىم الدى. 1998 جىلى جەلتوقسان ايىندا حالىقارالىق ينەمەن ەمدەۋ اكادەمياسىنىڭ اكادەميگى بولدى.1998-1999 جىلدارى قازمۋ «حيرۋرگيالىق سىرقات» كافەدراسىنىڭ اسپيرانتى بولىپ ءبىلىم جەتىلدىردى. 1999 جىلدان باستاپ، 2004 جىلعا دەيىن الماتى قالاسىنىڭ №12 كلينيكالىق قالالىق ورتالىق اۋرۋحاناسىندا شىعىس-تيبەت مەديتسيناسى ماماندىعى بويىنشا، اعا دارىگەر قىزمەتىن اتقاردى. 2004 جىلى «جاس-اي» مەديتسينالىق ورتالىعىنىڭ نەگىزىن قالاپ، بۇگىنگى كۇنگە دەيىن وسى مەكەمەنىڭ ديرەكتورى، باس دارىگەرى قىزمەتىن اتقارىپ كەلەدى.

جاسان زەكەيۇلى مەديتسينا عىلىمدارىنىڭ دوكتورى، پروفەسسور. حالىقارالىق شىعارماشىلىق اكادەمياسىنىڭ اكادەميگى، ۆەنا حالىقارالىق ۋنيۆەرسيتەتىنىڭ «قۇرمەتتى پروفەسسورى». قازاقستان رەسپۋبليكاسى دەنساۋلىق ساقتاۋ ءىسىنىڭ ۇزدىگى. حالىقارالىق «سوكرات» اتىنداعى وردەننىڭ يەگەرى، «جاس-اي» جۋرنالىنىڭ باس رەداكتورى. «ءومىردى قورعاۋ» قايىرىمدىلىق قورىنىڭ قۇرىلتايشىسى. بىرنەشە مەديتسينالىق عىلىمي ەڭبەكتەردىڭ، مەديتسينالىق ەكى پاتەنتتىڭ يەگەرى.» ( JASAI.KZ)

جاسان زەكەيۇلىنىڭ «تاڭعاجايىپ تابىستارى» ءجايلى مۇرات جۇرىنوۆ، توقان سۇلتاناليەۆ، عاريفوللا ەسىم، زيادان قوجالىموۆ قاتارلى اۋزى دۋالى اكادەميكتەر مەن شەرحان مۇرتازا، ءۋاليحان قاليجان، باقىتجان ەرتاەۆ باستاعان ءبىر توپ قوعام قايراتكەرلەرى دە ىستىق لەبىزدەرىن ءبىلدىرىپتى. اقىندارىمىز دا قاراپ قالماپتى، تۇمانباي مولداعاليەۆ، مارفۋعا ايتقوجينا، جاركەن بودەش، گۇلنار سالىقباي سىندى كورنەكتى اقىندارىمىزدان باستاپ، قايرات قۇل-مۇحاممەد،  جادي شاكەن قالامگەرلەر دە ماداق جىرلارىن اياماي ارناپتى...

مىناداي ماقتاۋ-ماراپات پەن اتاق-داڭققا قولى جەتكەن «اق حالاتتى ابزال جان» ءجايلى باسقاشا پىكىر جازۋدان كىسى قايمىعادى ەكەن. بىراق ماسەلە ادامدار ءۇشىن ەڭ قىمبات بايلىق - دەنساۋلىق پەن ءومىر ءجايلى بولعان سوڭ ناعىز شىندىقتى بىلە تۇرا ءۇنسىز قالۋعا دا ارىڭ شىدامايدى ەكەن.

جاسان زەكەيۇلى جايىندا كەيبىر جۋرناليستەر تاراپىنان كوپىرمە ماقتاۋلار قوپ ايتىلعان سايىن، ول كىسى جايلى ءتۇرلى جايسىز اڭگىمەلەر دە جۇرتتىڭ اۋزىندا از ەمەس. «اكادەميك» دارىگەرگە قارالۋدان باستاپ، ەم قابىلداۋدىڭ قىمباتتىعى، اۋرۋدان شىنداپ  ايىعاتىنداردىڭ ازدىعى، قىتايدان زاڭسىز جەتكىزىلەتىن ءدارى-دارمەكتەردىڭ ناۋقاستارعا ورىنسىز تىقپالاناتىندىعى جانە باس اينالدىرار وسىنشا عىلىمي دارەجە مەن اتاق-داڭققا قالاي جەتكەندىگى جايلى دا كۇدىك-كۇماندار جەتىپ ارتىلادى.

سوسىن ادام ومىرىنە تىكەلەي ىقپالى سالا بولعاندىقتان بىرنەشە ساۋالعا جاۋاپ ىزدەۋ جانە اقيقاتىنا كوز جەتكىزۋ ماقساتىندا جاسان زەكەيۇلى جونىندە جۋرناليستىك زەرتتەۋ جۇرگىزۋگە بەل بۋدىم. قىتايلار ەجەلدەن جازبا مۇراعاتتارعا ۇقىپتى حالىق قوي. جاسان زەكەيۇلىنىڭ جەكە مۇراعاتى قىتايدىڭ ىلە قازاق اۆتونوميالى وبلىستىق كۇيتىن ورتالىق اۋرۋحاناسىنىڭ مۇراعات قورىندا تولىعىمەن ساقتاۋلى ەكەن.

مۇراعات قورىندا جاسان زەكەيۇلىنىڭ 1989 جىلى 20 قىركۇيەكتە ءوز قولىمەن جازىلعان: «مەن 1968 جىلى قازىرگى تارباعاتاي ايماعى تولى اۋدانىندا 6-ايدىڭ 3-كۇنى دۇنيەگە كەلدىم» - دەپ باستالاتىن ءومىربايانىندا 1974-جىل 9-ايدىڭ 1-كۇنى باستاۋىش مەكتەپكە بارعاندىعى،

1980-جىلى قازىرگى تولى اۋداندىق 1-ورتاعا تۇسكەندىگى

1983-جىلى كومسومول قاتارىنا وتكەندىگى جانە وقۋدا وزات بولىپ ۇنەمى «ۇشتە جاقسى» وقۋشى بولىپ سىيلانعاندىعى،

ءسويتىپ 1985-جىلى شىلدە ايىندا ورتا مەكتەپتى جاقسى ناتيجەمەن تامامداعانىن بايانداي كەلىپ: «1985-جىلى 9-ايدىڭ 26-كۇنى داڭقپەن وسى قازىرگى ىلە مەديتسينا مەكتەبى داجۋان (ارناۋلى كۋرس) داۋالاۋ سىنىبىنا وقۋشى بولىپ قابىلداندىم» - دەيدى دە،

وسى مەديتسينالىق كوللەدجدىڭ قابىرعاسىندا وتكەن 4 جىلدىق ءومىرى ءجايلى ەسەپ بەرەدى. جانە ءوزىنىڭ ەلدەگى ساياسي ومىرگە دە بەيجاي قارامايتىندىعىن دا اشىق مالىمدەيدى. مىسالى، 1989 جىلدىڭ ماۋسىم ايىندا قىزىل كوممۋنيستەردىڭ بەيكۇنا ستۋدەنتتەردى قىزىل قانعا بوكتىرگەن «تيانانمەن» الاڭىنداعى قاتىگەز قىلمىس جايلى: «جاقىندا تۋىلعان ورتالىقتاعى دۇربەلەڭگە قاراتا قاتتى كەكتەندىم. سونداي-اق، ورتالىق كوميتەتتىڭ دەر كەزىندە كەرى توڭكەرىسشىلەرگە قاراتا پارمەندى شارالارعا بارعاندىعىنا، پارتيانىڭ، وتاننىڭ، حالىقتىڭ تاعدىرىن قورعاپ قالعاندىعىنا قاتتى اسەرلەندىم» دەپتى اعىنان جارىلىپ. جاستاردىڭ قىرىلعانىنا قۋاتتاعاي كەلە،

التى بەتتەن تۇراتىن ءوز قولىمەن توتە جازۋدا جازىلعان ءومىربايانىن: «ءبىز ناعىز پارتيا مۇشەسىندىك اتقا يە بولىپ، ۇلى كومپارتيامىزدىڭ ءبىر مۇشەسى بولىپ قابىلداندىم.» دەپ اياقتاپتى.

ءوز قولىمەن تولتىرىلعان بۇل مۇراعات قۇجاتى جاسان زەكەيۇلىنىڭ «1983-1989 جىلدارى قحر سۋار مەديتسينالىق ۋنيۆەرسيتەتىنىڭ ەمدەۋ فاكۋلتەتىن تامامداعاندىعى» وتىرىك ەكەنىن راستايدى. دەمەك، ول بار بولعانى مەديتسينالىق كوللەدجدىڭ ارناۋلى كۋرسىنىڭ قاتارداعى تۇلەگى. ارينە، تالاپتى جانە قوعامدىق جۇمىستارعا بەلسەندى بولعاندىعىن وسى مۇراعات قۇجاتتارداعى كوللەجدەگى وقۋىن اياقتار كەزدەگى تولتىرىلعان انكەتالاردا جازىلعان ءتورت جىلدا جەتى رەت سىيلانعانى جانە ءوز سىنىپتاستارى مەن سىنىپ جەتەكشىسى سالاۋات دەگەن ۇلتى ۇيعىر ۇستازىنىڭ مىنەزدەمەلەرى ايعاقتايدى.

تاعى ءبىر ايتا كەتەتىن جاعداي 1983 جىلى جاسان زەكەيۇلى تولى اۋداندىق 1-ورتا مەكتەپتە وقىپ جۇرگەن 15 جاستاعى بوزبالا، بىراق ءوز اۋزىنان ايتىلعان: «1983 جىلدارى قىتايداعى مەديتسينالىق ۋنيۆەرسيتەتتىڭ ەمدەۋ فاكۋلتەتىندە وقىپ جۇرگەنىمدە بار كۇش-جىگەرىمدى قازاعىما ارناسام دەپ ويلاۋشى ەدىم.» ( «جاس-اي» جورنالى  N 5(14) 2011ج.) - دەپ باستالاتىن سۇحباتىندا ايتقاندارى  شىلعي وتىرىك ەكەندىگىن وسىدان 24 جىل بۇرىن ءوز قولىمەن جازعان مۇراعات قۇجاتتار ايعاقتايدى. كەيىپكەرىمىزدىڭ ءوزى جايلى جالعان «ەرتەگىسىسى» مۇنىمەن اياقتالمايدى. ەندى رەتىمەن وسىعان توقتالايىق.

ەڭبەك جولىن 1989 جىلى قىتايدىڭ ىلە قازاق اۆتونوميالى وبلىستىق كۇيتىن ورتالىق اۋرۋحاناسىنان باستاعان جاسان زەكەيۇلى، 1996  جىلدىڭ باسىنا دەيىن تابان اۋدارماي وسى ورتالىقتا ەڭبەك ەتەدى. بىراق ءوزى ايتقانداي: «وسى ورتالىقتا دارىگەر-حيرۋرگ جانە ينەمەن ەمدەۋشى اعا دارىگەر» ەمەس، پراكتيكانت بولىپ جۇمىسقا قابىلدانىپ، ءبىر جىلدىق سىناق مەرزىمى اياقتالعان سوڭ، 1990 جىلدىڭ 25 جەلتوقسانىندا ەڭ تومەنگى 8-دارەجەلى قىزمەتكەر اتاعى بەرىلىپ، ايلىق جالاقىسى 126 يۋانعا ءوسىرىلىپتى.

جانە وسى دارەجەسى 1992 جىلدىڭ شىلدە ايىنا دەيىن سوزىلعان. بۇل سوزىمىزگە ول كىسىنىڭ جەكە مۇرعاتىندا ساقتالعان، 1989 جىلدىڭ 23 قازانىندا العاش جۇمىسقا قابىلدانعان كۇنى تولتىرىلعان تومەندەگى انكەتا  مەن

1992 جىلدىڭ 3 شىلدەسىندە فەلدشەر اتاعىن الۋعا جاساعان ءوتىنىش حاتتامالار دالەل بولا الادى. ءبىر قىزىعى جۇمىسقا قابىلدانعان كۇننەن باستاپ جاسان زەكەيۇلىنىڭ  تۋىلعان جىلى 1967 جىل بولىپ جازىلىپتى...

ءوز قولىمەن جازىلعان وسى حاتتامادا: «مەن ەمحاناعا جۇمىسقا قابىلدانعاننان قازىرگە دەيىن بادامشا بەزدى كەسىپ الۋ (تونزيللەكتوميا), ەپيتنلي جاسۋشاسىندا وسەتىن قاتەرسىز ىسىكتى كەسىپ الۋ (پوليپەكتوميا), مۇرىننىڭ جوعارى قويناۋىنداعى  ىرىڭدى تەسىپ الۋ (پۋنكتسيۋ ۆەرحنەچەليۋستنوي پازۋحي), سوقىر ىشەك (اپپەندەكتوميا), گەموروي،  قولتىقتىڭ قولاڭسا بەزىن الۋ جانە سۇندەتكە وتىرعىزۋ قاتارلى  وپەراتسيالاردى جاساي الاتىن جانە اۋرۋ تاريحىن جازا الاتىن جاعدايعا جەتتىم» - دەلىنگەن.

مۇندا «حيرۋرگيالىق اۋرۋلاردى جانە وپەراتسيادان كەيىن اۋرۋى اسقىنعان سىرقاتتاردى تيبەتتىك ەمدىك تاسىلدەر ارقىلى ەمدەگەندىگى» جايلى ءبىر اۋىز ءسوز جوق. ال، ءوزى ەڭبەك ەتكەن ءبولىمنىڭ 1992 جىلى 7 شىلدەدەگى قورىتىندى پىكىرى بىلاي جازىلعان: «ءوز ماماندىعى بويىنشا نەگىزدىك تەوريامەن تانىس. شامالى تەحنيكالىق شەبەرلىكتى مەڭگەرگەن. اۋرۋ تاريحىن جازۋ مەن كۇندەلىكتى كەزدەسەتىن ناۋقاستارعا ەم جاساي الادى. قاراپايىم وپەراتسيالاردى جاساۋدى نەگىزگى جاقتان مەڭگەرگەن. جۇمىس قابىلەتى جاقسى. ورىس تىلىنەن الىپپەلىك نەگىز قالاعان. ارناۋلى كۋرس بىتىرگەننەن كەيىنگى جۇمىس تاجىريبەسى فەلدشەر اتاعىن بەرۋگە لايىق».

سول كەزدەگى ەمحانانىڭ باس دارىگەرى ءشۇي شاڭچۋان دا سول جىلدىڭ 11 شىلدەسىندە جوعارىداعى بەرىلگەن باعانى قۇپتايتىندىعىن جازىپ، قولىن قويىپتى. مۇراعاتتا 1996 جىلدىڭ 10 اقپانىندا تولتىرىلعان 1995 جىلعا ارنالعان جۇمىس قورتىندىسىندا دا سول باياعى فەلدشەرلىك دارەجەسى كورسەتىلگەن. بىلىكتىلىگىنە بايلانىستى ۇجىمدىق باعا دا كوڭىل كونشىتپەيدى. مۇندا: «ءوزىنىڭ بىلىكتىلىگىن جەتىلدىرۋ ارقىلى كوكىرەك سىرتقى اۋرۋلار بولىمىندەگى ۇنەمى كەزدەسەتىن ناۋقاستارعا جانە سالماقتى ناۋقاستارعا دياگنوز قويىپ، ەمدەي الاتىن دەڭگەيگە جەتتى» - دەگەن باعا بەرىلگەن.

بۇل جاسان زەكەيۇلى قازاقستانعا قونىس اۋداراردان ءبىر اي بۇرىن عانا جازىلعان قورتىندى قۇجات.

ال «اكادەميكتىڭ» جەكە مۇراعاتىنان «پەكين، تيانجين قالالارىندا ءبىلىمىن جەتىلدىرگەن. 1994-1995 جىلدار ارالىعىندا ىلە قازاق اۆتونوميالى وبلىسى ورتالىق ەمحاناسىنىڭ حيرۋرگيا ءبولىمىنىڭ ءبولىم مەڭگەرۋشىسى قىزمەتىنە تاعايىندالعان. وسى جىلى تيبەت مەديتسيناسىنا سىڭىرگەن ەرەكشە ەڭبەگى ءۇشىن قحر دەنساۋلىق ساقتاۋ ءمينيسترىنىڭ بۇيرىعىمەن «جوعارى بىلىكتى اعا زەرتتەۋشى-دارىگەر» اتاعىنا يە بولدى جانە التىن ينەمەن ەمدەۋ حالىقارالىق عىلىمي-زەرتتەۋ قوعامىنا مۇشەلىككە ءوتىپ، قحر دەنساۋلىق ساقتاۋ ءىسى بويىنشا، مەملەكەتتىك 100 ۇزدىك جاس ماماننىڭ ءبىرى بولىپ قابىلداندى» - دەگەنگە دالەل بولارلىق ءبىر دە ءبىر قۇجات جوق.

مۇراعاتتاعى دەرەكتەر تولىق بولماۋى مۇمكىن دەۋگە دە نەگىز جوق. سەبەبى، ون بولىمنەن تۇراتىن مۇراعات قۇجاتىندا  كەيىپكەرىمىزدىڭ جۇمىسقا قابىلدانعان العاشقى ايدا 98 يۋان 50 تيىن جالاقى العاندىعىنان تارتىپ، جۇمىسقا كەلگەن نەمەسە بەلگىلى سەبەپتەرمەن جۇمىسىندا بولماعاندىعى جايلى، ءتىپتى  سىرناي تارتىپ، سپورتپەن اينالىساتىندىعىنا دەيىن ەگجەي-تەگجەيلى قاعازعا تۇسىرىلگەن. مۇندا  جاسان زەكەيۇلىنىڭ ادامي كەلبەتىن اشاتىن مىنا ءبىر قۇجاتتى دا كەزدەستىرىپ  جاعامىزدى ۇستادىق.

«ىلە قازاق اۆتونوميالى وبىلىستىق كۇيتىن دوقتىرحاناسىنىڭ قۇجاتى (شەشىمى) 1995 جىل №35» - دەلىنگەن مۇرعاتتا: «جاسان جولداستىڭ ءوز بەتىمەن اقشا العان (ناۋقاستاردان) ماسەلەسى جايلى شەشىمى» - دەپ اتالادى. تولىق ءماتىنى بىلاي: «لي فاميليالى ناۋقاستىڭ مالىمدەۋىنشە 1995 جىلى 7 ايدىڭ 19 كۇنى تۇستەن بۇرىن جاسان جولداس ەمحانادا ناۋقاسقا وپەراتسيا جاساۋ ورايىن پايدالانىپ، ودان 85 يۋان اقشا بوپسالاپ العان. 7 ايدىڭ 19 كۇنى تۇستەن كەيىن ەمحانامىز پارتكوم كەڭسەسى، داۋالاۋ ءبولىمى، قازىنالىق ءبولىم بىرلەسكەن تەكسەرۋ توبىن قۇرىپ تەكسەرۋ جۇرگىزدى. بولىمدەگى قاتىستى كۋالەر مەن ايعاقتاردى تەكسەرۋ بارىسىندا جاسان جولداستىڭ ناۋقاس ادامنان ءوز بەتىمەن اقشا العاندىعى دالەلدەندى.

وسى جاعدايدان سوڭ جاسان جولداس لي فاميليالى ناۋقاستى قايتا-قايتا مازالاعانىمەن قويماي، بۇكىل ەمحانامىزعا «ءىستىڭ شىندىعى» دەپ اتالاتىن جازباشا حابار تاراتىپ، ۇجىمدىق ءتارتىپتى ورەسكەل بۇزدى. جاسان جولداستىڭ ءوز قاتەلىگىن تانۋ ماسەلەسىنە بايلانىستى ەمحانا باسشىلىعى مەن بىرلەسكەن تەكسەرۋ توبىنداعى جولداستار جاسان جولداسقا كوپ رەت تاربيە بەرىپ كومەكتەسۋىنىڭ ارقاسىندا ول ءوز قاتەلىگىن بىرتىندەپ مويىندادى جانە قايتالاماۋعا ۋادە بەردى. اۆتونوميالى رايوندىق دەنساۋلىق ساقتاۋ مەڭگەرمەسىنىڭ 1995 جىلعى «دەنساۋلىق ساقتاۋشى قىزمەتكەرلەردىڭ مورالدىق ەتيكانى بۇزعانداردى جازالاۋ شاراسى» جونىندەگى № 10 شەشىمىنىڭ 5 تارماعىنا سايكەس، تاربيە بەرۋدە قاتاڭ، جازالاۋدا بايىپتى بولۋ جاعدايىنا ساي، جازا باسۋشى ءوز قاتەسىنەن ساباق الىپ، قايتالاماۋى ەسكەرتىلدى. جاسان جولداستىڭ ءوز قاتەلىگىن تانۋ ماسەلەسىنە بايلانىستى مىناداي شەشىم شىعاردىق:

1. جاسان جولداستىڭ كىناسىنا بايلانىستى بۇكىل ەمحانا بويىنشا سوگىس جاريالانسىن.
2. تەكسەرۋ بارىسىنداعى (7 ايدىڭ 20 كۇنىنەن 8 ايدىڭ 20 كۇنىنە دەيىن) قوسىمشا اقىسى ۇستاپ قالىنسىن، 50 يۋان ايىپپۇل تولەسىن.
3. جاسان جولداس مي سىرتقى اۋرۋلارى، كوكىرەك سىرتقى اۋرۋلارى بولىمدەرىنە جۇمىسقا قايتارىلسىن.

ىلە قازاق اۆتونوميالى وبلىستىق  كۇيتۋن ورتالىق اۋرۋحاناسى

1995 جىل 9 ايدىڭ 6 كۇنى»

قاشان دا ناۋقاس جانداردىڭ جانىنان تابىلۋعا ءتيىس كوممۋنيست-فەلدشەردىڭ ۇياتتى تىرلىگى بيلىك باسىنداعى پارتيانىڭ بەدەلىنە كىر كەلتىرەتىندىگى شىندىق. سوندا دا، پارتيا ۇيىمى ونىڭ پارتيا قاتارىنا قابىلداناردا 1987 جىلدىڭ 7 ساۋىرىنەن باستاپ، ەكى جىلدان اسا ۇزبەي جازىپ، قايتالاي بەرەتىن: «بۇكىل ىنتا-پەيىلىممەن حالىق ءۇشىن قىزمەت ىستەيمىن. حالقىم ءۇشىن وزىمدە باردىڭ ءبارىن دە قۇربان ەتۋگە ءازىرمىن. ادامزات بالاسى ءۇشىن ەڭ اسقاق مۇرات - كوممۋنيزيم ءۇشىن، سوتتسياليستىك ءتۇزىم ءۇشىن عۇمىر بويى كۇرەسەمىن» - دەپ انت-سۋ ىشكەن  ۋادەسىنە قاتتى سەنگەن بولۋى كەرەك، ول كىسىنى پارتيا قاتارىندا قالدىرىپتى. ءتىپتى، تاريحي وتانىنا قونىس اۋدارىپ كەتكەن سوڭ دا قيماستىق سەزىممەن ۇزاق كۇتكەنگە ۇقسايدى.

مۇراعات قۇجاتتاردا 2000 جىلدىڭ 30 قىركۇيەگىندە «اكادەميك» ەڭبەك ەتكەن اۋرۋحانانىڭ پاتيا ۇيىمى جاسان زەكەيۇلىن پاتيا قاتارىنان شىعارۋ جونىندەگى قاۋلىسى تىركەلىپتى. وندا: «جاسان زەكەي، ۇلتى قازاق، 1968 جىلدىڭ ماۋسىم ايىندا تۋىلعان. 1989 جىلدىڭ قىركۇيەك ايىندا پارتيا قاتارىنا قابىلدانعان. 1996 جىلى ناۋرىزدا قازاقستانعا تۋىسشىلاپ كەتكەننەن كۇنى بۇگىنگە دەيىن قايتىپ ورالمادى. 1996 جىلدىڭ قاراشا ايىنان بەرى پاتيا ۇيىمىمەن ەشقانداي بايلانىسى جوق.

قىتاي كوممۋنيستىك پارتياسىنىڭ جارعىسى 1-تاراۋىنىڭ 9- بابىنا ساي التى اي بويى پارتيانىڭ ۇيىمدىق تۇرمىسىنا قاتىسپاسا، نەمەسە پارتيا جارناسىن تولەمەسە پارتيا قاتارىنان شىعارىلاتىندىعى» جازىلىپتى. ءبىر قىزىعى، اتالعان سەبەپپەن التى ايدان سوڭ پاتيا قاتارىنان شىعارىلۋعا ءتيىس جاسان زەكەيۇلى ول جاقتاعى پارتيا ۇيىمىنان 54 اي، ياعني اتتاي 4 جىل وتكەن سوڭ عانا شىعارىلعان. نەگە؟ شەكارادان ۇشقان قۇستى باقىلاپ وتىراتىن قىتاي مەملەكەتى جاسان مىرزانى نە ءۇشىن 4 جىل بويى ۇستاعان؟ ول ەلگە كەلگەن سوڭ ەمدىك ماسەلەلەردەن بولەك نەندەي شارۋامەن اينالىستى؟ بۇل - قاۋىپسىزدىك سالاسىنىڭ اينالىساتىن شارۋاسى...

ءبىز كۋا بولعان جانە قىتايداعى  بىلىكتى قازاق ماماندارىنىڭ ساراپتاپ، اۋدارىپ بەرگەن ارحيۆ قۇجاتتارىنىڭ ۇزىن ىرعاسى وسىلاي.

«اكەدەميك» مىرزا «ورال ءوڭىرى» گازەتىنە بەرگەن سۇحباتىندا: «قىتايدا مەديتسينا ماماندارىن دايارلاۋ بارىسىندا ينە سالۋ، شوپپەن ەمدەۋ سەكىلدى ۋاقىت سىنىنان وتكەن ءادىس-تاسىلدەرگە جەتە ءمان بەرىلەدى. وسى باعىتتى جەتى اتاسىنان بەرى ۇستانىپ كەلە جاتقان ءارى وسى سالانى ىندەتە زەرتتەپ، بىرنەشە كىتاپ جازعان قۇڭ سۇن دەگەن كەرەمەت عالىم-دارىگەر بار. ونىڭ مىڭداعان شاكىرتتەرىنىڭ ىشىندەگى جالعىز قازاق - مەمىن» - دەيدى.

ال «جاس-اي» جۋرنالىنا بەرگەن سۇحباتىندا: «اتالمىش ءىلىمنىڭ ءتۇپ-تامىرىنا دەيىن زەرتتەپ توم-توم كىتاپ جازۋمەن قاتار، مىڭنان استام شاكىرتتەر تاربيەلەگەن لي جي سۋن دەگەن عالىم-دارىگەر كىسى. جاسى توقسانعا كەلسە دە، التىن ينەنىڭ قۇدىرەتىن الەمگە تانىتۋدان جالىقپاعان ۇستازىمنىڭ قازاقتان شىققان تالىمگەرى تەك مەن عانامىن» - دەپتى. ال «قازاق راديوسىندا»: «جاسى 93-كە كەلگەن، جەتى اتاسىنان بەرى وسى سالانى زەرتتەگەن مامان» - دەپتى. عۇلاما ۇستازدىڭ اتى مەن جاسى قالاي قۇبىلسا دا، ءبىز سۇراۋ سالعان قىتايداعى ءار ۇلتتان شىققان وسى سالانىڭ مايتالمان ماماندارى الگى جاسان زەكەيۇلىنىڭ «عۇلاما ۇستازى» جايلى بىلمەيتىن بولىپ شىقتى.

ال «اكادەميك» ءوزىن «مۇشەسىمىن» دەپ سانايتىن «حالىقارالىق ينەمەن ەمدەۋ اكادەمياسى» جايلى ساۋالعا ءتىپتى اڭ-تاڭ بولىپ:  «اتالعان ءىلىمنىڭ وتانى بولعان قىتايدا ينەمەن ەمدەۋ عىلىمي قوعامى بار، بىراق ول قىتاي  ەمشىلىك اكادەمياسىنا قارايدى. قىتاي ەمشىلىگى ۇزاق تاريحقا يە تاجىريبە جۇزىندەگى ءىلىم بولعاندىقتان، بۇل سالادا اكادەميك اتاعى ەشكىمگە بەرىلمەيدى» - دەگەن كەسىمدى جاۋاپ بەرىلدى. ال بىزدە جاسان اعامىز مۇنداي اتاققا 1998 جىلى  قازمۋ «حيرۋرگيالىق سىرقات» كافەدراسىنىڭ اسپيرانتى بولعان جىلدىڭ وزىندە-اق الىپ ۇلگەرىپتى...

ءبىز تاعى «التىن ينە» دەپ اتالىپ كەتكەن قىتاي مەديتسيناسىندا قولدانىلاتىن ينە ءجايلى دا سۇراستىردىق. سەبەبى، جاسان زەكەيۇلىنىڭ التىن ينە جايلى بەرگەن تۇسىنىكتەمەسى دە ءار جەردە ءارتۇرلى ايتىلادى. «قازاقستان» گازەتىنە بەرگەن سۇحباتىندا: «التىن ينە جانە كۇمىس ينە دەگەن بولادى. ول ينەلەردىڭ قۇرامىنا، شىنىندا، بەلگىلى مولشەردە التىن، كۇمىس قوسىلادى» - دەسە، «قازاق راديوسىنا»: «بۇل ينەنى قىتاي حالقى الەمدىك ستاندارت بويىنشا جاساپ جاتىر. ينەنىڭ 80 پايىزى كۇمىستەن، 10 پايىزى تازارتىلماعان مىستان،1/2 پايىزىنا التىن جالاتىپ جاسالادى. سوندىقتان حالقىمىز جەڭىل تۇردە التىن ينە اتاپ كەتتى» - دەپتى.

ءبىز ساۋال جولداعان قىتايداعى ينەمەن ەمدەۋدىڭ جىلىگىن شاعىپ، مايىن ىشكەن مامان دارىگەرلەر ءبىر اۋىزدان «ينەنىڭ قۇرامىندا التىن بار» دەگەن پىكىردى ءباسىبۇتىن جوققا شىعاردى. جانە ول جاقتا مۇنداي ينەنى «التىن ينە» دەپ اتامايدى دا ەكەن. ارينە، 80 پايىزى تازا كۇمىستەن، قالعان 20 پايىزى قىزىل مىس، مىرىش جانە نيكەل قوسپاسىنان جاسالاتىن ينەلەر بولادى.

بىراق، مۇنداي ينەلەردىڭ ءار تالى 45 - 55 يۋان بولاتىندىقتان،  از سانداعى اۋقاتتى ادامدار عانا تەك وزدەرى ءۇشىن پايدالانادى. ونى ەكىنشى ءبىر ادامعا قويۋعا قاتاڭ شەكتەۋ قويىلادى. سەبەبى، گەپاتيت، سپيد قاتارلى جۇقپا ناۋقاستار قاتارىنان كوپتەگەن ادامدارعا قويىلاتىن  ينەلەردىڭ كەسىرىنەن كەڭ تارالۋ مۇمكىندىگىن ەسكەرىپ، 2002 جىلدان بەرى ءبىر مارتەلىك ينەنى پايدالانۋعا عانا رۇقسات ەتىلىپتى. مۇنداعى ستاندارتتى ينە اۋستەنتتى توت باسپايتىن بولاتتان جاسالادى ەكەن. ونىڭ قۇرامى دا بىركەلكى،  بولاتتىڭ قۇرامىنا 18 پايىز  حروم (Cr), 8 - 10 پايىز نيكەل(Ni) جانە 0,1 پايىز كومىرتەگى ( س ) قوسىلۋ ارقىلى جاسالادى ەكەن.

ول كىسىنىڭ وسىنداي قيسىنعا كەلمەيتىن پىكىرلەرى مەن ءوزى تۋرالى قىم-قيعاش مالىمەتتەردەن كەيىن مىڭ سان سۇراق ءوزى كەلىپ ساناڭدى جەگىدەي جەيدى ەكەن.

جوعارى ءبىلىمى جوق،  قىتايداعى ىلە مەديتسينالىق كوللەدجدىڭ ارناۋلى كۋرسىن عانا تاماداعان قاتارداعى تۇلەگى قالاي قازمۋ «حيرۋرگيالىق سىرقات» كافەدراسىنىڭ اسپيرانتى اتاندى؟ عىلىم كانديداتى عىلىمي دارەجەسىن عىلىمعا قوسقان قانداي ەرەكشە ەڭبەگى ءۇشىن الدى؟ ورىس تىلىنەن شالا ساۋاتتى ادام ماسكەۋ قالاسىندا مەديتسينا عىلىمدارىنىڭ دوكتورى عىلىمي دارەجەسىن قالاي قورعادى؟ بۇل ساۋالدارعا ءبىلىم جانە عىلىم مينيسترلىگى، قر عىلىم اكادەمياسى جاۋاپ بەرۋى ءتيىس.

«حالىقارالىق ينەمەن ەمدەۋ اكادەمياسى»  قانداي اكادەميا؟ قالاي، قاشان جانە قايدا قۇرىلعان؟

ەڭ قىزىعى، جاسان زەكەيۇلى ءارتۇرلى سۇحباتتارىندا «مەن اتامەكەنگە ەلباسىنىڭ بۇيرىعىمەن، قر ءبىلىم جانە عىلىم مينيسترلىگىنىڭ شاقىرتۋىمەن كەلدىم» دەگەندى ءجيى ايتادى. جانە ءوزىنىڭ ومىردەرەگىنە دە قوسىپتى. وسىنداي قاتارداعى ادامدى ات جىبەرىپ التىراتىنداي ەلباسى وعان ءزارۋ مە ەدى؟ شاقىرتۋ كەرەك بولسا بۇل كۇندەرى ءار سالادا وزا شاۋىپ، قازاقتىڭ اتىن شىعارىپ جۇرگەن نەبىر تالانتتى ساڭلاقتارىمىز جەتىپ ارتىلادى.

ءارتۇرلى ورتالاردا جۇرەتىن، قوعام جانە مەملەكەت قايراتكەرلەرىمەن، ەلگە تانىمال تۇلعالارمەن جاناسىپ سۋرەتكە ءتۇسۋ ارقىلى ءوز «ءيميدجىن» جاساۋعا شەبەر جاسان مىرزا وسى اتالعان سۇراقتارعا جاۋاپ بەرسە، وسىدان تۋىندايتىن كوكەيدەگى وزگە ساۋالداردى تاعى قوياتىن بولامىز...

http://www.ult.kz/