جالاڭاش قىزدار بۇدان بىلاي وقۋشى داپتەرلەرى مەن كۇندەلىكتەرىندە «ءابۇيىرلى جەرلەرىن بۇلتيتىپ» تۇرمايدى! ءماجىلىس دەپۋتاتتارى مەن ۇكىمەت وكىلدەرى قاتىسقان جۇمىس توبى كەشەگى وتىرىسىندا ارنايى زاڭنىڭ وسىعان تىيىم سالاتىن بابىن تۇپكىلىكتى ماقۇلدادى. پارلامەنت قاراپ جاتقان «بالالاردى دەنساۋلىعى مەن دامۋىنا زيان تيگىزەتىن اقپاراتتان قورعاۋ تۋرالى» زاڭىنىڭ جوباسى باسقا دا تىڭ جاڭالىقتارعا تولى.

وسى جۇمىس توبىنىڭ جەتەكشىسى، ءماجىلىس دەپۋتاتى ا.سمايىل «مەكتەپتەردە كەزدەسەتىن اقپاراتتاردا، وقۋلىقتاردا، داپتەرلەردە، كۇندەلىكتەردە دە بالالارعا زياندى اقپاراتتار تولىپ جاتقاندىعىن» ايتادى. جالپى، بۇل ماسەلە زاڭناما جۇزىندە تۇڭعىش رەت بەكىتىلگەلى وتىر. پارلامەنتتىڭ الدىڭعى شاقىرىلىمىندا بەكبولات تىلەۋحان سەكىلدى ۇلتجاندى دەپۋتاتتار وقۋشىلارعا ارنالعان وقۋعا قاجەتتى باسپا ونىمدەرىنىڭ مۇقاباسىنداعى بەيادەپ سۋرەتتەر جايىن تالاي رەت ماسەلە ەتىپ كوتەرىپ، دابىل قاعىپ، بارلىق جاۋاپتى مەمقۇرىلىمدارعا تىيىم سالۋ ۇسىنىسىمەن جۇگىنگەن. بىراق ول ۇندەر جارتاسقا سوعىلعان. ەندى ۇكىمەت بەتى «بەرى قاراپ»، وسى ىستە قالاۋلىلارعا قولداۋ كورسەتە باستاپتى. راس، كەيبىر قاتىسۋشىلار «داپتەر مۇقاباسىن زاڭمەن رەتتەۋدىڭ قاجەتى نە؟» دەگەن تاڭدانىس بىلدىرگەن. «بۇل جەردە مەن كەيبىرەۋلەرىڭىزدى تۇسىنەم، - دەدى جۇمىس توبىنىڭ جەتەكشىسى. - ويتكەنى مۇنداي ۇعىم جوق. بۇرىن بولماعان. وسىدان كەلىپ، كەيبىرەۋلەرىڭىز ءتۇس كورگەندەي بولۋلارىڭىز مۇمكىن».

جالاڭاش قىزدار بۇدان بىلاي وقۋشى داپتەرلەرى مەن كۇندەلىكتەرىندە «ءابۇيىرلى جەرلەرىن بۇلتيتىپ» تۇرمايدى! ءماجىلىس دەپۋتاتتارى مەن ۇكىمەت وكىلدەرى قاتىسقان جۇمىس توبى كەشەگى وتىرىسىندا ارنايى زاڭنىڭ وسىعان تىيىم سالاتىن بابىن تۇپكىلىكتى ماقۇلدادى. پارلامەنت قاراپ جاتقان «بالالاردى دەنساۋلىعى مەن دامۋىنا زيان تيگىزەتىن اقپاراتتان قورعاۋ تۋرالى» زاڭىنىڭ جوباسى باسقا دا تىڭ جاڭالىقتارعا تولى.

وسى جۇمىس توبىنىڭ جەتەكشىسى، ءماجىلىس دەپۋتاتى ا.سمايىل «مەكتەپتەردە كەزدەسەتىن اقپاراتتاردا، وقۋلىقتاردا، داپتەرلەردە، كۇندەلىكتەردە دە بالالارعا زياندى اقپاراتتار تولىپ جاتقاندىعىن» ايتادى. جالپى، بۇل ماسەلە زاڭناما جۇزىندە تۇڭعىش رەت بەكىتىلگەلى وتىر. پارلامەنتتىڭ الدىڭعى شاقىرىلىمىندا بەكبولات تىلەۋحان سەكىلدى ۇلتجاندى دەپۋتاتتار وقۋشىلارعا ارنالعان وقۋعا قاجەتتى باسپا ونىمدەرىنىڭ مۇقاباسىنداعى بەيادەپ سۋرەتتەر جايىن تالاي رەت ماسەلە ەتىپ كوتەرىپ، دابىل قاعىپ، بارلىق جاۋاپتى مەمقۇرىلىمدارعا تىيىم سالۋ ۇسىنىسىمەن جۇگىنگەن. بىراق ول ۇندەر جارتاسقا سوعىلعان. ەندى ۇكىمەت بەتى «بەرى قاراپ»، وسى ىستە قالاۋلىلارعا قولداۋ كورسەتە باستاپتى. راس، كەيبىر قاتىسۋشىلار «داپتەر مۇقاباسىن زاڭمەن رەتتەۋدىڭ قاجەتى نە؟» دەگەن تاڭدانىس بىلدىرگەن. «بۇل جەردە مەن كەيبىرەۋلەرىڭىزدى تۇسىنەم، - دەدى جۇمىس توبىنىڭ جەتەكشىسى. - ويتكەنى مۇنداي ۇعىم جوق. بۇرىن بولماعان. وسىدان كەلىپ، كەيبىرەۋلەرىڭىز ءتۇس كورگەندەي بولۋلارىڭىز مۇمكىن».

وسى زاڭ جوباسىنىڭ 4-تارماعى «بالالارعا ارنالعان باسپا جانە دىبىس-بەينە ونىمدەرىن، ونىڭ ىشىندە داپتەرلەردى، كۇندەلىكتەردى، كىتاپ تىستارىن، كىتاپ بەتبەلگىلەرىن جانە ءبىلىم بەرۋ مەكەمەلەرىندە، ونىڭ ىشىندە قوسىمشا ءبىلىم بەرۋ مەكەمەلەرىندە دە بالالاردى وقىتۋ كەزىندە پايدالانىلاتىن وزگە دە پوليگرافيالىق ونىمدەردى بەزەندىرۋ» وسى زاڭ جوباسىمەن تىيىم سالاتىن «اقپاراتتاردى قامتىماۋعا تيىستىگىن» مىندەتتەيدى. بۇل زاڭ جوباسى (7-بابى) بالالار اراسىندا مىناداي اقپاراتتاردىڭ اينالىمىن شەكتەيدى: بۇلار قاتارىنا - بىرىنشىدەن، زورلىق-زومبىلىقتى كورسەتەتىن، ەكىنشىدەن، قاتىگەزدىكتى كورسەتەتىن، ۇشىنشىدەن، بالانى ءومىرى مەن دەنساۋلىعىنا ىقتيمال قاۋپى بار ءىس-ارەكەتكە ارانداتاتىن، تورتىنشىدەن، بالانى قوعامعا جات جانە قۇقىققا قايشى ءىس-ارەكەتكە ارانداتاتىن، بەسىنشىدەن، وتباسى ينستيتۋتىنىڭ بەدەلىن تۇسىرەتىن، التىنشىدان، نورماتيۆتىك ەمەس لەكسيكا قامتىلعان، جەتىنشىدەن، قورقىنىش تۋعىزاتىن سيپاتتاعى جانە سەگىزىنشىدەن، ەروتيكالىق سيپاتتاعى اقپاراتتىق ونىمدەر جاتقىزىلىپ وتىر.

راس، 4-تارماقتان دەپۋتات رامازان سارپەكوۆ «داپتەرلەردى، كۇندەلىكتەردى» دەگەن سوزدەردى الىپ تاستاۋ تۋرالى ۇسىنىس ەنگىزىپتى. بۇعان توپ جەتەكشىسى قارسى شىقتى. «ال ءبىز ايتامىز: بۇلاردى قالدىرۋ كەرەك! - دەپ شارت ءتۇيدى الدان سمايىل. - ويتكەنى وتكەن شاقىرىمدا ءبىز وسى ماسەلەنى بىرنەشە رەت قاراعان بولاتىنبىز. كۇندەلىكتەردە شەتەلدىك اكتەرلاردى سالىپ قويادى، بۇلشىق ەتتەرىن بۇلتيتىپ. قىزداردىڭ سۋرەتىن سالىپ قويادى. داپتەرلەردىڭ تىسىندا دا نەشە ءتۇرلى سۋرەت ايقىش-ۇيقىش سالىنادى. سوعان بايلانىستى كۇندەلىكتەر مەن داپتەرلەر سىرتىندا ەندى مۇندايعا جول بەرىلمەسىن دەپ وتىرمىز.ەكىنشىدەن، بۇلاردىڭ تىسىندا نەشە ءتۇرلى جارنامالار بەرىپ جاتادى، وسىلايشا داپتەر-كۇندەلىكتەردى جارناما تاراتۋدىڭ قۇرالى رەتىندە پايدالانۋ باستالدى. مەنىڭ ويىمشا، باپتان داپتەر مەن كۇندەلىكتەردى الىپ تاستاۋعا بولمايدى!» دەسەك تە، مادەنيەت جانە اقپارات مينيسترلىگىنىڭ وكىلى ول تارماقتاعى «پوليگرافيالىق ونىمدەر» دەگەن ءسوز ءوز ۇعىمىنا ونسىز دا وسى سوزدەردى سىيدىراتىندىعىن ءتۇسىندىردى: «ول داپتەر مەن كۇندەلىكتى، ءبارىن قامتيدى.

ونىڭ ۇستىنە داپتەر، كۇندەلىك دەگەن ۇعىمدار ەسكىرە باستادى، تۇرىك ليتسەيلەرى، «حوليبەري» مەكتەبىندە باسقا قۇرالدار پايدالانىلادى، باسقاشا اتالادى ولاردا. سون­دىقتان ناقتىلاماۋ كەرەك. ايتپەسە، باسقالارى «ءبىزدىڭ ونىمدەر اتالماپتى، بىزگە بولادى» دەۋى مۇمكىن». جۇمىس توبى وسىعان توقتادى.ەڭ عاجابى سول، وسى زاڭ قابىلدانعان سوڭ، ينتەرنەت-كافەلەر بوس قالۋى عاجاپ ەمەس! سەبەبى ونداي ورىنداردىڭ كليەنتتەرىنىڭ نەگىزگى بولىگى «قان جوسا قىرعىنعا» نەگىزدەلگەن كومپيۋتەرلىك ويىن­داردى ويناۋعا قۇمارتقان بالالار مەن جاسى كامەلەتكە تولماعان جاسوسپىرىمدەر ەكەندىگى جاسىرىن ەمەس. ال مىنا زاڭ الگى ايتىلعان 7-باپتا شەكتەۋ قويىلعان اقپاراتتارى بار، ياعني قاتىگەزدىك پەن ەروتيكاعا نەگىزدەلگەن بارلىق «كومپيۋتەرلىك جانە ەلەكتروندى ويىندارمەن، ينتەرنەت-رەسۋرستارداعى ونلاين ويىندارمەن، ۇيالى بايلا­نىستىڭ تەحنيكالىق قۇرىلعىلارىنا ارنالعان ويىندارمەن» 16-عا جاسى جەتپەگەن بالالاردىڭ ويناۋىنا تىيىم سالادى.

بۇل رەتتە زاڭ جوباسىنىڭ 3-تارماعىندا «ينتەرنەت رەسۋرستار جانە ۇيالى، راديوتەلەفون بايلانىس جەلىلەرى قىز­مەتتەرىنىڭ پروۆايدەرلەرى، ينتەرنەت-رەسۋرستارعا ۇجىم­دىق قول جەتكىزۋ پۋنك­تەرىنىڭ يەلەرى مەن اكىمشىلەرى» وسىن­داي ويىندارعا بالالاردىڭ قولى جەتپەۋىن، شەكتەۋلەردىڭ ساقتالۋىن قامتاماسىز ەتۋگە مىندەتتى دەلىنگەن.

ەلدوس سەنباي

"ايقىن" گازەتى