مەملەكەت قارجىسىن سۇلىكتەي سورىپ كەلە جاتسا دا، الماتى قالاسى جولدارىنىڭ جىرى بىتەر ەمەس. تاقتايداي تەگىس جولدى ايتپاعاندا، وي-شۇڭقىرى جوق جولعا ءبىر جەتە الماي-اق قويدىق. نەگە ەكەنىن قايدام، بيىل جاسالعان جول كەلەسى جىلى جوندەۋدى كەرەك ەتىپ تۇرادى. ال قالا باسشىلارىنىڭ پايىمداۋىنشا، بۇعان كليمات كىنالى ەكەن.

مەملەكەت قارجىسىن سۇلىكتەي سورىپ كەلە جاتسا دا، الماتى قالاسى جولدارىنىڭ جىرى بىتەر ەمەس. تاقتايداي تەگىس جولدى ايتپاعاندا، وي-شۇڭقىرى جوق جولعا ءبىر جەتە الماي-اق قويدىق. نەگە ەكەنىن قايدام، بيىل جاسالعان جول كەلەسى جىلى جوندەۋدى كەرەك ەتىپ تۇرادى. ال قالا باسشىلارىنىڭ پايىمداۋىنشا، بۇعان كليمات كىنالى ەكەن.

الماتى قالاسىنداعى 393 كوشەنى قوسا ساناعاندا جولداردىڭ جالپى ۇزىندىعى 2 مىڭ شاقىرىمدى قۇرايدى. بىراق سول جولداردىڭ جونگە كەلەر ءتۇرى جوق. جىلدا ميللياردتاعان قارجىمەن قانجىعالارىن مايلاپ جاتقان جول جوندەۋشى كاسىپورىن­داردىڭ جۇمىسىن قاداعالايتىن بىردە-ءبىر ورگان جوق سياقتى. سەبەبى وتكەن جىلى عانا 55 ميللياردقا جوندەلگەن جولداردىڭ ءبۇ­گىنگى سيقى ادام شوشىرلىق. «شۇرق-تەسىك جولدار كولىگىمىزدى قيراتىپ، قالتامىزدى قاعىپ جاتىر» دەگەن جۇرگىزۋشىلەردىڭ كوز جاسىن كورەر ءبىر جان جوق. ساپاسىز جول­داردىڭ جىلدان-جىلعا كوبەيىپ كەلە جات­قان جول-كولىك وقيعالارىنا سەبىن تيگىزىپ جات­قانى حاق. ەندى بيىل 97 كوشەنىڭ شۇڭقىرىن جابۋ ءۇشىن تاعى 40 ملرد تەڭگە جۇمسالىپ، ءۇش جولايىرىقتىڭ قۇرىلىسىن اياقتاپ، 57,7 شاقىرىم جولدى جوندەۋ كوزدەلگەن. مامانداردىڭ سوزىنە سەنسەك، جىل اياعىنا دەيىن بىلتىرعىداي 200 شاقىرىم جول قالپىنا كەلتىرىلۋى ءتيىس. دەمەك، 40 ملرد تەڭگە - بيىلعى جول ءجون­دەۋگە كەتەتىن سومانىڭ باستاماسى عانا. ساناۋلى عانا جۇك كولىگى وتسە، ساڭىلاۋ پايدا بولاتىن تاس جولداردىڭ تەسىك-شۇ­رى­عىن جاماۋعا مۇن­شا قوماقتى قارجىنى ءۇيىپ-توگۋدەن وزگە امالىن تاپ­پاعان اتقا­مىنەرلەر «اقشا بار، شۇكىر، ەندى جىلدا جول جىر­تىعىن جاماي بەرەمىز» دەپ وتىر.

بولات ساۋرانباەۆ، الماتى قالاسى اكىمىنىڭ ورىنباسارى:

-  قازاقتا «اقشاڭ بولسا قالتاڭدا، تال­تاڭداساڭ تالتاڭدا» دەگەن ءسوز بار. قازىر اقشا بار، بىراق شۇڭقىرلاردى جوندەۋدەن باس تارتا المايمىز.سەبەبى جولداردىڭ بارلىعىنا جىل سايىن ورتاشا جوندەۋ جۇمىستارىن جۇرگىزە بەرۋگە كوپ قارجى كەرەك. شىنىمدى ايتسام، مۇنداي جۇمىس­تار ماعان دا ۇنامايدى، بىراق باسقا امال جوق، تاس جولداردى جىلدا جاماۋعا ءماج­بۇرمىز.

ساۋرانباەۆ مىرزانىڭ ويىنشا، جول­دار­دىڭ از مەرزىمنىڭ ىشىندە توزىپ كەتۋىنە الماتىنىڭ كليماتى كىنالى. ال كولىك جولدارى باسقارماسىنىڭ باسشىسى ۆلا­ديمير مەرەنكوۆ بولسا، «جولداردىڭ جىل­­دا جوندەۋ جۇمىستارىنا جابىلىپ قالۋىنا جىلۋ قۇبىرلارىن جۇرگىزەتىن مەكەمەلەر جاۋاپ بەرسىن» دەپ سىلتەپ سالا­دى. بىراق «كورگەن كوزدە كىنا جوق» دەمەكشى، قۇرىلىستان حابارى جوق ادامنىڭ ءوزى تاس جولداردىڭ نەدەن تەسىلىپ جاتقانىن جاقسى تۇسىنەدى. كۇن وتكەن سايىن وڭتۇستىك استاناعا كەلۋشى كولىكتەردىڭ قاتارى ءوسىپ جاتسا دا، تاس جولداردىڭ بەرىكتىگى ۇلعايار ەمەس. جۇقالاپ توسەلگەن اسفالتتىڭ بەتى جاماۋ-جاماۋ. ال اكىمدىك قىزمەتكەرلەرى جولدى توسەككە تەڭەپ، قارق بولادى.

سەرگەي كۋيانوۆ، الماتى قالاسى اكىمىنىڭ ءباسپاسوز قىزمەتىنىڭ جەتەكشىسى:

- قالا جولدارىنا تۇسەتىن سالماق نورمادان 11 ەسەگە ارتىق. مىسالى، جاتىن بولمەسىندەگى توسەككە ەكى ادام ەمەس، 22 ادام جاتسا نە بولادى؟ سىنىپ قالادى عوي، ءدال سول سياقتى.

توسەك دەمەكشى، راسىمەن-اق، ارزانقول، قىتايلىق كەرەۋەت تە ءبىر جىلعا جەتەر-جەتپەستە سىنىپ قالىپ جاتادى. ال قىمبات، شەتەلدىك برەندىلەردىڭ ونىمدەرى قاشاندا 15-20 جىلعا شىداس بەرەدى. كۋيانوۆ ايت­پاقشى، دەمەك، جول دا ءدال سونداي. ارزان قۇرىلىس ماتەريالىن پايدالانىپ، اقشا ۇنەمدەپ بەتىن سىلاپ-سيپاپ جاسالعان جولدا قايبىر ساپا بولار دەيسىز؟! دامىعان ەلدەردىڭ تاقتايداي جولدارى 10-15 جىلعا شىداس بەرەدى. ولاردا دا كولىك كوپ. تەك جولدار ستاندارتقا ساي، ساپالى جاسالادى. بىزدە اقشا، تەحنيكا، جۇمىس كۇشى، جوبا - ءبارى دە بار. بىراق اشىقتىق، قارجىنى ماقساتتى جۇمساۋ، ساپا جوق. دەمەك، قىرۋار قارجى جۇمسالا تۇرا، ساپالى جۇمىستىڭ اتقارىلماۋىنا سەبەپتى سىبايلاس جەم­قورلىقتان ىزدەۋ كەرەك-اۋ، شاماسى. مۇنى قاراپايىم حالىق تا، باقىلاۋشى قۇزىرلى ورگاندار دا بىلەدى. قاراپايىم حالىقتىڭ قولىنان كەلەرى جوق، ال باقىلاۋشى ورگان­داردىڭ قايدا قارايتىنى بەلگىسىز. مى­سالى، وتكەن جىلى جول سالاسىندا قىزمەت ەتكەن 31 كاسىپورىننىڭ الاياق­تىقپەن اينا­لىس­قانى انىقتالا تۇرا، تەك تورتەۋىنىڭ عانا ءىسى سوتقا جىبەرىلىپ، سوت ۇشەۋىن اقتاپ، ءبى­رەۋىنىڭ عانا ليتسەنزياسىن الىپ، جازالاعان ەكەن. دەمەك، قالعان 30-ى ءالى دە ءبىزدىڭ جول­داردى جوندەۋ جۇمىستارىمەن اينالى­سا بەرەدى. دەمەك، «باياعى جارتاس - سول جار­تاس» كۇيىندە قالا بەرمەك.

جۇماجان جاڭبىروۆ، ماشينا جاساۋ جانە كولىك ينستيتۋتىنىڭ رەكتورى، تەحنيكا عىلىمىنىڭ دوكتورى، پروفەسسور:

- مەملەكەتتەن جىل سايىن جول جوندەۋ جۇمىستارىنا قىرۋار قارجى بولىنەدى. بىراق ول قاداعالانبايدى، جاۋابىن سۇراي­تىن ادام دا جوق. وتىرىپ قالعان اسفالت­تىڭ ۇستىنە جول سالا بەرۋگە بولمايدى. بۇگىنگى تاڭدا جولدى جوندەپ جۇرگەن جەكە­مەنشىك كاسىپورىنداردىڭ قىزمەتى جول سالا­سىمەن ءۇش قايناسا سور­پاسى قوسىل­مايتىندار، بىزگە تەك جول سالۋ­مەن اينا­لىساتىن مەملەكەتتىك ورتالىق قاجەت.  جول ەكونوميكانىڭ كۇرەتامىرى بولعاندىقتان، وعان حالىقتىڭ اقشاسى جۇم­سالىپ جاتىر ەمەس پە!

اتامۇرات شامەن، ەكونوميست:

- جىلدا جول جوندەپ، مەملەكەتتىڭ قازىناسىنان ءبولىنىپ جاتقان حالىقتىڭ اقشاسىن قىمقىرىپ جۇرگەن كاسىپكەر دە، شەنەۋنىك تە كوپ جانە ول ءىس جۇزىندە دە ءدا­لەل­دەنگەن. تەندەردى دە ەڭ تومەنگى ءمول­شەردەگى قارجىعا جۇمىس ىستەيمىن دەگەن كاسىپورىن ۇتىپ الاتىندىقتان، سايكەسىنشە جولعا دا ساپاسىز، ەڭ ارزان ماتەريالدار توسەلەدى. سوندىقتان جولعا بەرىلگەن مەم­لەكەتتىڭ قارجىسىن قىمقىرعانداردى قا­تاڭ جازالاۋ كەرەك. ولاردى تۇرمەگە قاماۋ­دىڭ قاجەتى جوق. سەبەبى حالىق ونى تۇرمەدە تاعى اسىراۋعا مىندەتتى ەمەس. كەرەك بولسا جولدىڭ شۇرىق-تەسىگىن كىسەندەلگەن قولىمەن تەگىستەسىن.

ساندۋعاش ءالىمجانوۆا

"الاش ايناسى" گازەتى