رەجيسسەر ەرمەك تۇرسىنوۆتى تانىستىرۋدىڭ قاجەتى جوق. ول «شال» ، «كەلىن» فيلمدەرى ارقىلى قازاق كينوسىنا ۇلكەن جاڭالىقتار الىپ كەلدى، كينوعا دەگەن كوزقاراستى وزگەرتتى. قىزۋ پىكىرتالاستاردىڭ وتىندە ءجۇرىپ كينوتريپتيحتىڭ العىشارتىن جاسادى. سوڭعى كەزدەرى رەجيسسەردىڭ جۋرناليستەرگە بەرگەن ءاربىر سۇحباتىنداعى ايتىلىپ قالعان وقىس پىكىرلەر باق بەتىندە «حيتقا» اينالىپ كەتتى.

بۇل جولى ءبىز ەرمەكپەن «كەنجە» ءفيلمىن ءتۇسىرۋ قارساڭىندا كەزدەستىك.

- ەرمەك، قازاق قوعامىنىڭ رۋحاني دەڭگەيى قالاي، دەگدار توپتىڭ تولىققاندى تىرشىلىگى بار ما، جوق پا، قالاي ويلايسىز؟

- قازاقستاندا بارلىق ەلدەردەگى جاعداي قايتالانۋدا. تەحنولوگيانىڭ قارقىندى دامۋى قاراپايىم ادامي قاتىناستاردى ىعىستىرىپ بارادى. كوممۋنيكاتسيا جىلدامدىعى كىتاپتان دا الىستاتتى. ونەر ويىن-ساۋىق يندۋسترياسىنا اينالعاندىقتان، «الەمدى دوللار بيلەيدى» دەگەن امەريكاندىق سانانى ءسىڭىرىپ جاتقانىمىزدى ايقىن كورۋگە بولادى. «سەكس، اقشا، قوس تاپانشا» دەگەن فيلم بار. اقشا كوزى وسى ءۇش تاقىرىپتىڭ توڭىرەگىندە بولعاندىقتان، شىعارماشىلىق ادامدارىنىڭ ىزدەنىستەرى دە وسىنىڭ ماڭايىنان الىستاي الماي ءجۇر. وسى اپ-ارزان ونىمدەردىڭ وزىنە قارسى تۇرارلىق ەشتەڭە جاساي المادىق. تاسقىن كومىپ، قولىمىز ەربەڭدەپ، اعىسپەن كەتە باردىق. سودان بارىپ، الگى : «الماتىدا پاكتىكتەن ايىرىلۋ»، «قايرات-چەمپيون»، «جۇلدىزعا ارنالعان كوكتەيلدەر» پايدا بولدى.

رەجيسسەر ەرمەك تۇرسىنوۆتى تانىستىرۋدىڭ قاجەتى جوق. ول «شال» ، «كەلىن» فيلمدەرى ارقىلى قازاق كينوسىنا ۇلكەن جاڭالىقتار الىپ كەلدى، كينوعا دەگەن كوزقاراستى وزگەرتتى. قىزۋ پىكىرتالاستاردىڭ وتىندە ءجۇرىپ كينوتريپتيحتىڭ العىشارتىن جاسادى. سوڭعى كەزدەرى رەجيسسەردىڭ جۋرناليستەرگە بەرگەن ءاربىر سۇحباتىنداعى ايتىلىپ قالعان وقىس پىكىرلەر باق بەتىندە «حيتقا» اينالىپ كەتتى.

بۇل جولى ءبىز ەرمەكپەن «كەنجە» ءفيلمىن ءتۇسىرۋ قارساڭىندا كەزدەستىك.

- ەرمەك، قازاق قوعامىنىڭ رۋحاني دەڭگەيى قالاي، دەگدار توپتىڭ تولىققاندى تىرشىلىگى بار ما، جوق پا، قالاي ويلايسىز؟

- قازاقستاندا بارلىق ەلدەردەگى جاعداي قايتالانۋدا. تەحنولوگيانىڭ قارقىندى دامۋى قاراپايىم ادامي قاتىناستاردى ىعىستىرىپ بارادى. كوممۋنيكاتسيا جىلدامدىعى كىتاپتان دا الىستاتتى. ونەر ويىن-ساۋىق يندۋسترياسىنا اينالعاندىقتان، «الەمدى دوللار بيلەيدى» دەگەن امەريكاندىق سانانى ءسىڭىرىپ جاتقانىمىزدى ايقىن كورۋگە بولادى. «سەكس، اقشا، قوس تاپانشا» دەگەن فيلم بار. اقشا كوزى وسى ءۇش تاقىرىپتىڭ توڭىرەگىندە بولعاندىقتان، شىعارماشىلىق ادامدارىنىڭ ىزدەنىستەرى دە وسىنىڭ ماڭايىنان الىستاي الماي ءجۇر. وسى اپ-ارزان ونىمدەردىڭ وزىنە قارسى تۇرارلىق ەشتەڭە جاساي المادىق. تاسقىن كومىپ، قولىمىز ەربەڭدەپ، اعىسپەن كەتە باردىق. سودان بارىپ، الگى : «الماتىدا پاكتىكتەن ايىرىلۋ»، «قايرات-چەمپيون»، «جۇلدىزعا ارنالعان كوكتەيلدەر» پايدا بولدى.

- ساياسي ەليتامىز وسى قۇبىلىستارعا تويتارىس بەرۋ كەرەك ەدى. بىراق ولاردىڭ قاتارى تىم از بولدى. وسىدان كەلىپ ۇلتتىق ەليتا ساناتىنداعى كەيبىر زياتكەرلەرىمىز  انتيەليتاعا، قوعامنىڭ جانسىز جاتىرىنان شىققان جارتىلاي روبوت، جارتىلاي ادامعا ۇقساپ كەتتى دەگەن پىكىرلەر ايتىلا باستادى. ءبىزدىڭ قوعام ەكى قوسىندىنىڭ قايسىسىنا باسىمدىق بەرىپ ءجۇر؟

- جالپى ءۇشىن جاۋاپ بەرگەنىم ءجون بولماس. ءوزىم بىلەتىندەر جايلى ءسوز ەتسەم جارار. مەنىڭ بيلىك سالالارىندا دوستارىم بار. ءبىلىمدار، كوزقاراسى كەڭ، اڭگىمەمىز جاراساتىندىقتان، ولاردى جانىما جاقىن تۇتامىن. بىراق، ولار قۇبىلىپ كۇن كورۋگە ءماجبۇر. جۇمىستا باسقا، ۇيدە باسقا، دوستارىمەن مۇلدەم وزگەشە. روبوت، تەرميناتور، قاراپايىم ادامنىڭ كەيپىنە تەز ەنەدى. سوندىقتان كوبىنە ولاردى تۇسىنە المايمىن، ويتكەنى، وزىمدە قۇبىلمالى مىنەز جوق. الايدا ولارعا كىنا ارتۋعا حاقىم بار ما؟ پەشەنەسىنە جازىلعانى - سول. وزدەرى تاڭداعان جولمەن ءجۇرىپ كەلەدى. قازاقتاردىڭ ۇنەمى جاۋ ىزدەيتىن ادەتى بارىن جادىمنان شىعارعان ەمەسپىن. كەرەك جاۋىن تاۋىپ تا الادى. ال تاپپاسا، ويدان شىعارا سالادى.

- ءبىز وسى ۇلتتىق يدەيا ماسەلەسىن كوتەرۋگە دايىنبىز با؟ رۋحاني ەليتامىزدىڭ بويىنان ۇلتتىق يدەيامىزدىڭ قالىپتاسۋىنا دەگەن تالپىنىستى بايقايسىز با؟ ولار دايىن با بۇعان...

- سوڭعى كەزدە بۇل ماسەلەگە باس قاتىرمايتىن بولدىم، سەبەبى بىزدە رۋحاني تۇتاستىق جوق. پىكىرتالاس مادەنيەتى دە قالىپتاسپاعان. رۋحاني جەتەكشىلەر دە تىم از. قوعامنىڭ رۋحاني ومىرىندە ەلەڭ ەتكىزەرلىك ماڭىزدى وقيعالار دا سيرەپ بارادى. سوڭعى جىلداردا ۇلتتىق يدەيا تۋرالى بىردە-ءبىر تۇشىمدى پىكىر، ۇسىنىس ەستىگەن جوقپىن. ميكروفون بوس ايعايشىلار مەن اقىسى تولەنگەن ءسوزۋارلاردىڭ قولىندا. ەلىمىزدەگى شىعارماشىلىق وداقتاردىڭ ەشقايسىسىنىڭ «شىعارماشىلىق»  اتانۋعا حاقىسى جوق. ءبىز - تەگىس ەتىپ وتاپ قويعان اعىلشىن گازونى سەكىلدىمىز. ءبىر ءارامشوپ قىلتيا قالسا ءبارى جابىلىپ تامىرىمەن جۇلىپ تاستايدى. سوندىقتان بۇل تاقىرىپتى كوپ قاۋزاي بەرگەندى ۇناتپايمىن. تىپ-تىنىش ءوز جۇمىسىمدى جاساپ ءجۇرمىن.

- كەشەگى اسقار سۇلەيمەنوۆ چاداەەۆتىڭ سيۋرتۋگىن كيىپ، قازاقى ورتاعا مويىنۇسىنا المادى. قازاقى ورتا ءوز دەگەنىمەن جۇرگىسى كەلمەگەندەردى ءوزى قالاعان «بيىكتىكپەن» تەڭەستىرىپ جىبەرۋگە پەيىلدى مە، قالاي ويلايسىز؟

- چاداەەۆتىق شەكپەندى، ءتىپتى، ەنديۋورحولوۆتىق پلاششتى دا كيۋىڭە بولادى. حەمەنگۋەيدىڭ ترۋبكاسىن تارتىپ، ءچاپليننىڭ قالپاعىن جاپسىرىپ ال. نە وزگەرەدى؟ ءىشىڭ سول بايعى نەپولەوندىق كومپلەكس بۋعان بورسىقباي كۇيى، ەش وزگەرىسسىز قالادى عوي. مەن «جاتتىڭ كيىمىن كيگەننەن ەشتەڭە ۇتپايمىز» دەپ ويلايمىن. وزىڭدىكىن كي، ماقتان. ەل تانىسىن. ول ءۇشىن تەرەڭ ءبىلىم، ءوزىڭنىڭ ارتىقشىلىقتارىڭدى تاني بىلەتىن قاسيەت كەرەك. ول قاسيەتتىڭ قۇپياسى-ءداستۇرىڭدى قاستەرلەپ، وتكەنىڭدى ۇلىقتاي بىلۋىڭدە، «تاياز ۇلتشىلدىق» دەرتىنەن ارىلىپ، ايقىن ماقساتقا قاراي نىق قادام باسۋىڭدا جاتىر. مىنا الەمدە ءوز ورنىڭدى تابۋ كەرەكسىڭ. ءبىز ءالى اداسىپ ءجۇرمىز. جول تاپپاي سەندەلىپ كەلەمىز. كوزگە كورىنگەن كەرۋەنگە ىلەسە جونەلەمىز. ال جولباسشىلارىمىز   نە جول بىلمەيدى، نە بولماسا بوتەن بىرەۋلەردىڭ كارتاسىن پايدالانادى، ايتەۋىر ءوز بەتىنشە جول باستاسا، مىندەتتى تۇردە تارتىلىپ، بورسىپ كەتكەن قۇدىققا اكەلىپ، قينايدى.

- مىسالى، ولجاس اقىن اسقار تاۋ ەدى، بىراق ورتامىزدا ونى ءوز دەڭگەيىمەن تەڭەستىرىپ جىبەرۋگە دايىن تۇراتىنداردىڭ قاتارى تىم كوبەيىپ بارادى. تۇلعانىڭ تۇلعالىق قىرى تانىلۋى ءۇشىن ونىڭ كوزى كەتىپ، ول جايلى ايتىلاتىن ءشوپ-شالامنىڭ ءبارى قۋراپ كەتۋى قاجەتتىلىككە اينالىپ بارا جاتقانداي. سىزدىڭشە ءدال قازىر كەيبىر قازاقتاردى ولجاس - ەرمەكتەردىڭ بيىگىنە كوتەرگەن دۇرىس پا، الدە ولاردىڭ قازاقتىڭ دەڭگەيىنە تۇسكەن دۇرىس پا؟ قايسىسى جەڭىل جانە قايسىسى ءتيىمدى قازاققا.

- ەگەر ارىستان باسقاراتىن ەسەكتەر اسكەرى مەن ەسەك قولباسشىسى بار ارىستاندار ارمياسى سوعىساتىن بولسا ەسەكتەر اسكەرى جەڭەتىنىنە ءشۇبالانبايمىن...

- ءسىز بۇل جەردە نە ايتپاقشىسىز..

- بىلەسىڭ بە، ءبىز قولدان «كۋمير»  جاساعاندى جاقسى كورەمىز، بىراق سول تۇلعانى جەرمەن-جەكسەن ەتىپ داتتاپ، كەيىن زيراتىنىڭ باسىندا تۇرىپ ەگىلۋگە قۇمارلىعىمىز ودان اسىپ تۇسەدى. ونىڭ ۇستىنە ءبىز كەز-كەلگەن ماسەلەدەن داۋ شىعارا الامىز. ەگەر «اسىقتى قالاي ويناۋ كەرەك؟» دەگەن سۇراق تۋا قالسا بار قازاق جابىلىپ، قىزىل كەڭىردەك بولاتىنىنا كۇماندانباڭىز. ءبىز تارتىسىپ، تالاسىپ جاتقاندا زامان العا جىلجىپ كەتە بەرەدى. ادامدارعا شامشىراق كەرەك. ونسىز بولمايدى. اداسىپ كەتەمىز.

- امەريكاعا كەتكەنىڭىزدە «قازاقتان جەرىنىپ كەتتىم» دەپ ەدىڭىز. قايتىپ ورالعانىڭىزعا ءبىراز جىلدىڭ ءجۇزى بولدى. قازىر قازاقتى جاقسى كورەسىز بە؟ قازاق قاي قىرىنان وزگەرىپتى. قالىپتاسقان ۇلت بولۋعا تالپىنىس بار ما؟

- مەن بۇنداي ءسوز ايتقان ەمەسپىن. قايدان شىققان ساندىراق؟ ءوز ۇلتىمنان جەرىنسەم كىم بولعانىم؟ ال، كوڭىلگە قونبايتىن جايتتار، قانداستىڭ كۇيىن كورىپ، قابىرعام قايىساتىنى راس. كەي قىلىقتارى ءۇشىن قىسىلاسىڭ دا. مىسالى ساباقتى ناشار وقيتىن بالاسىنا ۇرسىپ، اقىماق، ساۋاتسىز، ۇلگەرىمى تومەن ەكەنىنە قاراماستان ءوزىنىڭ دە ماقتانشاق، وركوكىرەك، وتىرىكشى ەكەنىن جانە وسى قالپىن ءوزى تۇسىنگىسى كەلمەيتىنىن ايتىپ كۇيىنگەن اكەنى كوز الدىڭىزعا ەلەستەتىڭىزشى. وسى جاعدايدا اكەنىڭ جانى قاتتى اۋىرا ما، الدە، بالانىكى مە؟ مەنى حالىق جاۋى ەتىپ كورسەتكىسى كەلەتىن، تۇسىنىگى تاياز ادامداردىڭ شىعارىپ جۇرگەنى جاڭاعى ايتقانىڭىز. ونداي ادامدار بارشىلىق. ءوز زامانىندا ساكەن مەن ماعجاننىڭ، تۇرار مەن مۇحتاردىڭ ۇستىنەن ءدال سوندايلار ارىز جازعان. سوندىقتان تاڭ قالماڭىز. باتپاق بولسا، باقا تابىلادى.

- ءسىز «ءبىز- تۇركىلەر - وتە ۇزاق ۇيىقتادىق. ءالى دە مۇلگىگەن كۇيدەمىز. ويانا قالساق،  قانداي ءتۇس كورگەنىمىزدى ەسىمىزگە تۇسىرە المايمىز. كوز ىلگەندە كورەتىنىمىز - وتكەنىمىز» دەيسىز. «كەلىن»  بىزدىڭ وتكەنىمىز،  تۇسىمىز، وتكەنىمىزدىڭ، ودان قالا بەرسە باي تۇركىلىك تاريحىمىزدىڭ جەمىسى.  قالىڭ ۇيقىدان ويانىپ، وتكەن كۇندى عانا ەمەس، شىنايى ءومىر جايلى ءتۇس كورۋگە، ونى كوركەم كينو تىلىنە كوشىرۋگە دايىنسىز با؟

- مەن تەك وسىمەن اينالىسىپ ءجۇرمىن. كورگىسى كەلگەندەر ەڭبەكتەرىمە دۇرىستاپ ءۇڭىلسىن.

- «كەلىن»  - فيلوسوفيالىق فيلم. «شال»  دا سونداي. بىراق ەكەۋىنىڭ نۇكتەسى بىردەي. «كەلىننىڭ» دە، «شالدىڭ» دا نۇكتەسى - جاڭا ءومىر مەن كوك ءبورى. بىراق سوڭعىسى («شال») قازاققا جاقىنداۋ. جانى قينالعاندا اقساقالدىعىن ۇمىتىپ كەتكەن كەيىپكەرىڭىزگە قاسقىر - كوك ءبورى عانا ەمەس، نەمەرەسى شايتانبەك-ەراسىل كومەككە كەلەدى. ءۇمىتىڭىزدى كەيىنگى تولقىنعا جالعايسىز. «كەنجەڭىزگە» بۇل كوزقاراس بوتەن ەمەس پە؟

- كەنجە - مەنىڭ ىزدەنىستەرىمنىڭ لوگيكالىق جالعاسى. بۇل - تريپتيح. «كەلىن»  ءبىزدىڭ وتكەنىمىز، «شال» -بۇگىنىمىز، كەنجە - بولاشاعىمىز. كەلىن - تاۋ، شال - دالا، كەنجە -قالا. كەلىن - انا، شال - اكە، كەنجە - بالا. مەن شاما-شارقىمشا ۇلتىمىزدىڭ دامۋ كەزەڭدەرىن ساتىلاپ زەرتتەپ كەلەمىن. تۇيگەنىم - مەنىڭ جەكە پىكىرىم، ول كەز كەلگەن شىعارماشىلىق تۋىندى سىندى سۋبەكتيۆتيۆتى ەكەنىن جاقسى تۇسىنەمىن.

- ءسىزدىڭ كوزقاراسىڭىز ەشكىمگە ۇقسامايدى. ەركىندىكتى قالايسىز. تار قاپاستاعى نەمەسە جالعىزدىق قۇشاعىنداعى ەركىندىكتىڭ ءدامى قانداي بولادى ەكەن؟ «مىڭمەن جالعىز الىستىم، كىنا قويما» دەپ كەتكەن ابايعا ءسىز تولىقتىرۋلار ەنگىزە الار ما ەدىڭىز.

- اباي كىم، مەن كىم؟ تاۋ مەن توبەنى سالىستىرمايىق.

- مەن ءسىزدى ابايعا تەڭەۋدەن اۋلاقپىن. سالىستىرمالى تۇردە ايتىپ وتىرمىن.

- ابايعا دەگەن ءوز كوزقاراسىم، پايىمىم بار. ونىڭ تاعدىرى - ۇلى جالعىزدىق تاعدىرى. بۇل ۇلكەن قاسىرەت. ءدال وسى قىرىنان كەلگەندە، ونى جاقسى تۇسىنەمىن. ونىڭ پەشەنەسىنە جازىلعانى سول. باسقاشا بولۋى مۇمكىن ەمەس. بۇل - كوپتەن وقشاۋلانۋ. كوپتىڭ ىشىندە وتىرىپ جالعىزسىراۋ. جۇرتقا ىلەسىپ جۇرە بەرسە، ول اباي بولماس ەدى. كوپتىڭ ءبىرى بولىپ قالا بەرەر ەدى. سوندىقتان ويىڭداعىنى ايتۋعا مۇمكىندىگىڭ بولسا، ەڭ باستىسى ايتارىڭ بار بولسا، جالعىزدىققا مويىنۇسىنا بەر. ەشكىمگە وكپەلەمە. بۇل - تاعدىر.

- كۇنى بۇگىنگە دەيىن «ءبىزدى ورىس مادەنيەتى تاربيەلەدى، جەتىلدىردى، جۇيەگە سالدى، كوزىمىزدى اشتى» دەپ كەلدىك. بۇگىن دە سولاي. ءبىر اشىلعان كوز سول قالپىندا باقىرايىپ تۇرا بەرسە، بۇل ونىڭ جانسىزدانا باستاعانىنىڭ بەلگىسى ەمەس پە؟ «قازاقتىڭ كوزىن دە» ءارتاراپتاندىراتىن كەز كەلگەن جوق پا، قالاي ويلايسىز؟

- بۇرىن تاڭداۋدان جۇرداي بولدىق. ءبىز ءۇشىن باسقالار تاڭداپ، شەشىم قابىلداعان. سودان بارىپ مىنا الەمدى ورىس ءتىلىنىڭ كومەگىمەن تانىدىق. بۇعان وكىنۋدىڭ كەرەگى جوق. قازىر جاعداي وزگەردى. تاڭداۋ جاساۋعا حاقىڭ بار. بارلىق ەسىك اشىق. الەمگە اعىلشىن ءتىلى ەسىگى ارقىلى شىعۋىڭا بولادى. قىتايشا، يسپانشا، فرانتسۋزشا قارا. قالاعانىڭدى تاڭداپ، تابالدىرىعىنان اتتا. بارلىق ەسىكتى بىردەن اشام دەسەڭدە ءوزىڭ ءبىل. تەك تالابىڭ بولسىن. تەك تۋ سىرتىڭدا قالعان ەڭ باستى ەسىكتى جاۋىپ تاستاما. ول سەن ءۇشىن ماڭگى اشىق بولۋى كەرەك. مەن تۋعان ءۇيدىڭ ەسىگى تۋرالى ايتىپ وتىرمىن.

- اڭگىمەڭىزگە راحمەت!

سۇحباتتاسقان گۇلبارشىن ايتجانباي

Abai.kz