رەسەي ۇلگىسىمەن قازاق ەلىنە تىلدىك تالاپ ەنگىزۋ قاجەت پە؟
جاقىندا رەسەيدىڭ مەملەكەتتىك دۋماسى ەڭبەك ميگرانتتارىنا ورىس ءتىلى، رەسەي تاريحى مەن زاڭناما نەگىزدەرىنەن ەمتيحان تاپسىرۋدى مىندەتتەيتىن زاڭدى ءبىرىنشى وقىلىمدا-اق قابىلداپ تاستادى. 2015 جىلدىڭ قاڭتارىنان باستاپ كورشى ەلگە تۇرۋعا، نە جۇمىس ىستەۋگە كەلگەن ءاربىر شەتەلدىك اتالعان تالاپتاردى ورىنداۋى ءتيىس. ارنايى وقۋ ورىندارى ەمتيحان تاپسىرعانداردىڭ قولىنا سەرتيفيكات بەرەدى دەپ جوسپارلانعان. 5 جىلعا جارامدى قۇجاتتىڭ قۇنى - 5 مىڭ رۋبلدەن (24050 تەڭگە) باستالادى.
بۇدان تىس تمد ازاماتتارى بۇدان بىلاي رەسەيگە ءوز ەلدەرىنىڭ جەكە كۋالىكتەرىمەن ەمەس، شەتەلدىك تولقۇجاتپەن عانا كىرۋگە رۇقسات الادى. ەندى وتاندىق ساراپشىلار الاڭداۋلى: قاتاڭ تالاپتار، اسىرەسە، تولقۇجات ماسەلەسى مەن ەمتيحان قۇنى شەتەلدىك ميگرانتتاردىڭ ورتالىق ازياداعى ەكونوميكاسى دامىعان ءىرى ەل - قازاقستانعا لاپ ەتىپ كەلۋىنە اكەپ سوعۋى مۇمكىن. كەيبىر وتاندىق دەپۋتاتتار مەن كاسىپكەرلەر رەسەيدىڭ ۇلگىسىمەن قازاق ەلىنە دە تىلدىك تالاپتى ەنگىزۋ قاجەتتىگىن قولدايدى.
«يا تۆويا نە پونيمات...»
جاقىندا رەسەيدىڭ مەملەكەتتىك دۋماسى ەڭبەك ميگرانتتارىنا ورىس ءتىلى، رەسەي تاريحى مەن زاڭناما نەگىزدەرىنەن ەمتيحان تاپسىرۋدى مىندەتتەيتىن زاڭدى ءبىرىنشى وقىلىمدا-اق قابىلداپ تاستادى. 2015 جىلدىڭ قاڭتارىنان باستاپ كورشى ەلگە تۇرۋعا، نە جۇمىس ىستەۋگە كەلگەن ءاربىر شەتەلدىك اتالعان تالاپتاردى ورىنداۋى ءتيىس. ارنايى وقۋ ورىندارى ەمتيحان تاپسىرعانداردىڭ قولىنا سەرتيفيكات بەرەدى دەپ جوسپارلانعان. 5 جىلعا جارامدى قۇجاتتىڭ قۇنى - 5 مىڭ رۋبلدەن (24050 تەڭگە) باستالادى.
بۇدان تىس تمد ازاماتتارى بۇدان بىلاي رەسەيگە ءوز ەلدەرىنىڭ جەكە كۋالىكتەرىمەن ەمەس، شەتەلدىك تولقۇجاتپەن عانا كىرۋگە رۇقسات الادى. ەندى وتاندىق ساراپشىلار الاڭداۋلى: قاتاڭ تالاپتار، اسىرەسە، تولقۇجات ماسەلەسى مەن ەمتيحان قۇنى شەتەلدىك ميگرانتتاردىڭ ورتالىق ازياداعى ەكونوميكاسى دامىعان ءىرى ەل - قازاقستانعا لاپ ەتىپ كەلۋىنە اكەپ سوعۋى مۇمكىن. كەيبىر وتاندىق دەپۋتاتتار مەن كاسىپكەرلەر رەسەيدىڭ ۇلگىسىمەن قازاق ەلىنە دە تىلدىك تالاپتى ەنگىزۋ قاجەتتىگىن قولدايدى.
«يا تۆويا نە پونيمات...»
بارلىق گاستەربايتەرلەردى رۋسيفيكاتسيالاۋ بۇكىل پروبلەمانى شەشە مە؟ رەسەي ساراپشىلارى مەن جۋرناليستەرى بۇعان ءۇلكەن كۇمانمەن قارايدى. ولاردىڭ پىكىرىنشە، شەتەلدىك جۇمىس كۇشى ەڭبەك ەتەتىن جەرلەرىندە ورىس ءتىلىن قاجەت ەتپەيدى، ءتىپتى بۇعان مۇقتاج دا ەمەس، ال ورىس جاستارىنىڭ وزدەرى بىلە بەرمەيتىن رەسەي تاريحى مەن زاڭناماسىن جاتتاۋدى تالاپ ەتۋ كۇلكىلى جايت، ياكي تۇپتەپ كەلگەندە، بۇل تالاپتار تەك سىبايلاس جەمقورلىقتىڭ قازىرگىدەن دە ۇدەپ كەتۋىنە سەبەپ بولۋى مۇمكىن دەگەن ويدا. بۇعان كەرەعار پىكىر بىلدىرۋشىلەر گەرمانيا مەن فرانتسيانىڭ ۇلگىسىمەن ءتىلدى مىندەتتەۋ - الەمدىك پراكتيكا ەكەنىن ەسكە سالادى. رەسەي بيلىگى بۇل قاتاڭ تالاپتاردى «گاستەربايتەرلەردىڭ تىلدىك ورتاعا يكەمدەلۋى مەن ينتەگراتسياسىنا جاسالىپ جاتقان وڭتايلى قادامدار» دەگەن ۇستانىمدا. كۇنى بۇگىنگە دەيىن رەسەيگە جىلىنا قانشا ەڭبەك ميگرانتتارىنىڭ كەلىپ جاتقانى تۋرالى دەرەكتەر دە ناقتىلانباعان. فەدەرالدى ميگراتسيا قىزمەتى كوپ بولسا، 5 ملن-عا جۋىق ادام دەگەن دەرەك كەلتىرسە، تاۋەلسىز ساراپشىلار بۇل ساندى 9-14 ميلليون ادامعا دەيىن جەتكىزەدى. سوڭعى رەسمي مالىمەتتەرگە جۇگىنسەك، وتكەن جىلى رەسەيگە وزبەكستاننان - 2,3 ملن ادام، ۋكراينادان - 1,4 ملن، تاجىكستاننان - 1,1 ملن، ءازىربايجاننان - 620 مىڭ، قىرعىزستاننان - 540 مىڭ، قىتايدان - نەبارى 200 مىڭ ادام كەلگەن كورىنەدى. ەندى مىنا قىزىقتى قاراڭىز، رەسەي مەملەكەتتىك ستاتيستيكا كوميتەتىنىڭ مالىمەتىنشە، ماسكەۋ تۇرعىندارىنىڭ جىل باسىنداعى سانى - 11 ملن 979 مىڭ ادامدى قۇراعان. ال گاستەربايتەرلەردىڭ باسىم بولىگى ماسكەۋدەن ناپاقا تاۋىپ ءجۇر. شەتەلدىك جۇمىس كۇشىنىڭ دەنى - مۇسىلماندار. ءوز ەلدەرىنەن جۇمىس تاپپاعان قىرعىزدار قالا كوشەلەرىن سىپىرسا، وزبەكتەر مەن تاجىكتەر ماسكەۋ عيماراتتارىن سالىپ، بازارلاردى جاعالاپ ءجۇر. بۇعان ءوز تويلارىن ماسكەۋ كوشەلەرىندە ءدۇرىلدەتىپ وتكىزىپ، ءتىپتى بۇل قىلىعى ءۇشىن رەسەي باق-تارىن تالاي شۋلاتقان شەشەندەر مەن داعىستاندىق توپتاردىڭ ەل استاناسىندا تۇراقتاپ جاتقانىن تاعى قوسىڭىز. مەملەكەت استاناسىنا ارمان قۋىپ كەلگەن تاتارلار، باشقۇرتتار، ت.ب. دا بارشىلىق. رەسەي بيلىگىنىڭ تىپىرلاپ زاڭ قابىلداپ جاتقانىنىڭ نەگىزگى سەبەبى دە وسى ءدىني فاكتوردىڭ الدىن الۋعا باعىتتالعان شارالار ەمەس پە دەگەن وي دا كەلەدى. وسىدان بىرنەشە جىل بۇرىن رەسەيدە بولعانىمىزدا، ماسكەۋ تۇگىلى، ورىنبوردىڭ وزىندە سكينحەدتەردىڭ بارى قاتتى سەزىلەتىن. سوڭعى جىلدارى استانادا قىزۋقاندى كاۆكازدىقتاردىڭ كوبەيگەنىنەن بە، ادەتتە توپ بولىپ ءبىر ادامدى ۇرۋعا جارايتىن سكينحەدتەر قازىر شاشتارىن ءوسىرىپ، قارا توپتىڭ ىشىنە ەلەنبەي كىرىپ كەتكەن سياقتى. جالپى، ماسكەۋدىڭ كەلبەتى وزگەرىپ كەلەدى. تۇپتەپ كەلگەندە بيلىك تەتىكتەرى قانداي تالاپتى ىسكە قوسسىن-قوسپاسىن، بىراق الەمدەگى قاي استانا بولماسىن، ماسكەۋ دە، پاريج دە، بەرلين دە مۇسىلمان ەلدەرىنەن اعىلعان جۇمىس كۇشىنە تاۋەلدى بولىپ وتىرعان سوڭ، جاپپاي مۇسىلماندانۋدىڭ الدىندا تۇرعانى تالاي ايتىلىپ تا، جازىلىپ تا جاتىر. ياكي تىلدىك تالاپتىڭ ءدىني قاۋىپتەن تۋىنداپ وتىرعانىن جوققا شىعارۋعا بولمايدى.
بىراق رەسەي قابىلداپ جاتقان زاڭنىڭ ەكىنشى جاعى كورشىلەس ەلدەرگە دە اسەر ەتپەي قويماسى انىق. ساراپشىلار، شىنىندا دا، قاتاڭ تالاپتار جۇزەگە اسقان كۇننەن باستاپ شەتەلدىك جۇمىس كۇشى قازاقستانعا جاپپاي اعىلادى دەپ قاۋىپتەنەدى. «ەلىمىزدە رەسمي ساناق بويىنشا، 500 مىڭعا جۋىق، بەيرەسمي بۇدان دا كوپ جۇمىسسىزدار سانى تىركەلىپ جاتقاندا، ءبىزدىڭ ەلگە الدىمەن ءوز ازاماتتارىمىزدى جۇمىسپەن قامتىپ، جارىلقاپ الۋ قاجەتتىگى تۋىنداپ تۇر» دەيدى ماماندار. ءوز كەزەگىندە تىلدىك تالاپتاردى قازاقستانعا ەنگىزۋ - شەتەلدىك جۇمىس كۇشىنە ءبىرشاما توقتام بولۋى مۇمكىن. ءبىز ساراپشىلاردى اڭگىمەگە تارتىپ، ەكى ساۋال تاستادىق: 1. رەسەيدىڭ ميگرانتتارعا قويىلىپ جاتقان تالابىنان كەيىن شەتەلدىك جۇمىس كۇشى قانشالىقتى قازاقستانعا اعىلادى؟ مۇنىڭ سالدارى قانداي بولماق؟ 2. قازاقستان قانشالىقتى شەتەلدىك جۇمىس كۇشىنە مۇقتاج؟
باقىتبەك سماعۇل، ءماجىلىس دەپۋتاتى، الەۋمەتتىك-مادەني دامۋ كوميتەتىنىڭ مۇشەسى: شەتەلدىك جۇمىس كۇشىنە مۇقتاج ەمەسپىز
- 1.باسقا ەلدەن كەلگەن ازاماتتار ءبىزدىڭ تاۋەلسىز ەل ەكەنىمىزدى مويىنداۋى ءۇشىن مىندەتتى تۇردە مەملەكەتتىك ءتىلىمىزدىڭ دەڭگەيىن وركەنيەتتى ەلدەردەگىدەي كوتەرىپ، جوعارى دارەجەگە قويۋىمىز شارت. ەكىنشى جاعىنان، مۇنداي تالاپ قازاق جەرى كەلىمسەكتەر مەن ءارتۇرلى ەلدەن قاشقان-پىسقان ادامداردىڭ ورداسىنا اينالماس ءۇشىن قاجەت. ماسەلەن، قانشاما شەتەلدىكتەر قىلمىس جاساپ، ازاماتتارىمىزدى ءولتىرىپ، ونىڭ قانشاسى حالىقارالىق سوتتاردا قارالماي، ءتىپتى سونداعى سوت تابالدىرىعىن جاعالاۋدىڭ ءوزى قيىندىققا سوعىپ جاتىر؟! قانشاما قىزدارىمىز وزگەلەرمەن شەتەل اسىپ جاتىر. سىرتتان كەلگەندەردىڭ ءبىزدىڭ جالاقىمىزدى الىپ، ەشقانداي سالىق تولەمەي، «ەسىكتەن كىرىپ، توبەگە شىعىپ، قۇسىپ كەتپەس ءۇشىن» قاتاڭ تالاپتار بولۋى ءتيىس دەپ ەسەپتەيمىن. بۇل - مەملەكەتتىڭ ءوز مۇددەسى مەن ۇستانىمى، ماقساتى.
رەسەيدە كوتەرىلىپ جاتقان تىلدىك ماسەلە وتە ورىندى، دۇرىس. بۇدان ۇلگى العان ءجون. قاشانعى تىلدىك ماسەلەدە جالتاقتاي بەرەمىز؟! قازاقستان - تاۋەلسىز مەملەكەت، ەشكىم دە بىزگە ەشتەڭە دەي المايدى. بىزدە مەملەكەتتىك ءتىلدىڭ شىن مانىندە قۇزىرى دا، مارتەبەسى دە كوتەرىلمەي وتىر. قازاقستان - ەشكىمدى الالامايتىن مەملەكەت. ەگەر شەتەلدىكتەر بۇل ەلدىڭ سۋىن ءىشىپ، ءدامىن تاتىپ، بايۋدى قالاسا، وندا مىندەتتى تۇردە مەملەكەتتىك تىلدە سويلەۋى كەرەك. جالپى، بىزدە دامۋ ءتىلى - اعىلشىن ءتىلى بولسا، ەل بىرلىگىنىڭ ءتىلى - قازاق ءتىلى بولۋى كەرەك!
2. قازاقستان شەتەلدىك جۇمىس كۇشىنە مۇقتاج ەمەس. بۇل پايدا تابۋ كوزىنە اينالعان نارسە. ءوز ەلىمىزدە قانشاما ازامات جۇمىسسىز وتىر. ءتىپتى شەتەلدىك جۇمىسشىلار كەيدە ءبىزدىڭ ماماندارىمىزدان بەس ەسە جوعارى ايلىق الادى. نارازىلىق وسىندايدان تۋىنداپ جاتقان جوق پا؟ ماسەلەن، قىتاي جۇمىسشىلارى 1,5 ملن تەڭگە جالاقى السا، ءبىزدىڭ جۇمىسشىمىز 300 مىڭ تەڭگەنى مىسە تۇتادى ەكەن. ارينە، شەتەلدىك جۇمىس كۇشى ءبىزدىڭ ەلگە سوندىقتان اعىلادى. ولاردان سالىق الۋدان بولەك، قىلمىسكەر مە، جوق پا، وسىنداي مالىمەتتەردى دە انىقتاۋ كەرەك. ولاردى ءۇش ايدا ءبىر رەت تەكسەرۋ ازدىق ەتەدى. ۇنەمى تىركەۋدە تۇرۋى ءتيىس. بىزگە مۇقيات بولۋ كەرەك. زاڭىمىزدىڭ دا قاتال بولعانى دۇرىس.
ازات قونىسبەك، كاسىپكەر: تالاپ قويۋعا ءبىز دە قۇقىلىمىز
- 1.راس، شەتەلدىك جۇمىس كۇشىنىڭ بىزگە اعىلۋ قاۋپى بار. ولار قازاق تىلىندە سايراپ، قازاقتىڭ تاريحىن قۇرمەتتەپ، زاڭدارىن ءبىلۋى ءتيىس، ەگەر مۇنداي تالاپتاردى ورىنداماسا، ەلدەرىنە قايتا بەرسىن. ەگەر مۇنداي زاڭدى قازىر قابىلداماساق، قازاقستان ءار ەلدەن قاشقان-پىسقانداردىڭ ورداسىنا اينالماسىنا كىم كەپىل؟! سوندىقتان تىلدىك تالاپتى قويۋعا ءبىز دە قۇقىلىمىز. ماسەلەن، قازىر تەندەرگە قاتىسۋ وڭاي. قازاقستاندا ءبارى ورىسشا جۇرەدى، ەرىككەننىڭ ءبارى ۋكراينادان دا، بەلارۋسسيادان دا كەلىپ، تەندەرگە قاتىسىپ جاتىر. ەگەر ءوز ۇلتىن سىيلايتىن ادامدار مينيسترلىكتەردە وتىرسا، مەملەكەتتىك قۇجاتتاردى تەندەرلەردە قازاق ءتىلىندە وتكىزۋدى تالاپ ەتە باستاۋى كەرەك.
قالاي بولعان كۇندە دە رەسەي بۇل زاڭىن بەكىتىپ، جۇزەگە اسىراتىنى ءمالىم. شەتەلدىك جۇمىس كۇشى قازاقستانعا كوپتەپ اعىلسا، ەلىمىزدە قىلمىس سانى دا كوبەيەدى، سوندىقتان شەكارامىزدى بەكىتىپ، بارلىق جەردە تيەسىلى تالاپتار قويىلۋى كەرەك. قازاقستان - بۇۇ مۇشەسى، كونستيتۋتسيا بويىنشا، مەملەكەتتىك ءتىل - قازاق ءتىلى. تىلدىك تالاپتىڭ قويىلۋى ورىندى.
بۇل جەردە رەسەي ءوزىنىڭ ۇلتتىڭ مۇددەسىن قورعاپ وتىرعانى انىق. بۇل الەمدىك ءتاجىريبە، ماسەلەن، گەرمانياعا بارىپ، نەمىسشە بىلمەسەڭىز، ەشكىم جۇمىسقا قابىلدامايدى. انگليادا جۇمىس بەرۋشى اعىلشىنشا سويلەۋدى تالاپ ەتەدى. قازاقستاندا عانا قازاق ءتىلىن بىلمەي جۇمىس ءىستەۋگە بولادى. تىلدىك تالاپ قويمايتىن جالعىز مەملەكەت سياقتى.
2. جوق، ەلىمىز ميگرانتتارعا مۇقتاج ەمەس. ماسەلەن، كەزىندە ەلباسى «حابار» ارناسىنان مينيسترلىكتەردە قانشاما قارجىنىڭ يگەرىلمەي ءارى جىمقىرىلىپ جاتقانىن دۇرىس كوتەرگەن ەدى. بۇل يگەرىلمەگەن، نە تالان-تاراجعا تۇسكەن قارجىنى جاستاردى، ونىڭ ىشىندە، اسىرەسە، قاراپايىم وتباسىلاردان شىققان اۋىل بالالارىن قايتا وقىتۋعا جۇمساسا، ەلگە پايداسى تيەر ەدى. ءار ەلدەن اعىلعان كەلىمسەكتەرگە جاعداي جاساعانشا، الدىمەن اۋىلدا جۇمىسسىز وتىرعان ازاماتتاردى جارىلقاپ الۋ قاجەت.
"ايقىن" گازەتى
