كەشە رەداكتسيامىزعا الماتىداعى بiرنەشە مەكتەپتiڭ مۇعالiمدەرi حابارلاستى. اتى-جوندەرiن، قاي مەكتەپتەن ەكەنiن ايتقىسى كەلمەگەن ولار جۇمىسىنان ايىرىلىپ قالۋدان قور­قاتىنىن جاسىرمادى. ولاردىڭ مالiمەتiنشە، الداعى جاڭا وقۋ جىلىندا مەكتەپ باعدارلاماسىنداعى قازاق تiلi ءپانiنiڭ ساعاتتارى قىسقارىپ، ولاردىڭ ورنىنا شەت تiلدەرi مەن جاراتىلىستانۋ پاندەرiنiڭ ساعاتى كوبەيتiلمەك ەكەن.

حح عاسىردىڭ باسىندا 0,2 پايىز عانا قازاق ورىس تiلiن مەڭگەرسە، 1960 جىلدارى قازاقتىڭ 70 پايىزى ورىس تiلiن ەركiن بiلەتiن جاعدايعا جەتكەن. نەگە؟ ويتكەنi ورىس تiلiن ۇيرەتۋ بالاباقشا جانە مەكتەپتەن باستالدى. تiلدiڭ الەۋمەتتiك-لينگۆيستيكالىق بازاسى مەن وقىتۋ-ادiستە­مەلiك قۇرالدارى تالاپقا ساي جاسالىپ، جاساقتالدى. ال قازiر ەلiمiزدەگi قازاق تiلiن وقىتۋ ءادiس-تاسiلدەرiنەن مۇن­داي تالاپقا ساي دۇنيەلەردi ارەڭ تاباسىز. مەكتەپ باعدارلاماسىنداعى قازاق تiلi ءپانiنiڭ ساعاتتارى دا وسى ولقىلىقتىڭ قاتارىندا. ەگەر جوعارىدا ءسوز بولعان ساعات قىسقارۋى تۋرالى اقپارات شىن بولسا...

كەشە رەداكتسيامىزعا الماتىداعى بiرنەشە مەكتەپتiڭ مۇعالiمدەرi حابارلاستى. اتى-جوندەرiن، قاي مەكتەپتەن ەكەنiن ايتقىسى كەلمەگەن ولار جۇمىسىنان ايىرىلىپ قالۋدان قور­قاتىنىن جاسىرمادى. ولاردىڭ مالiمەتiنشە، الداعى جاڭا وقۋ جىلىندا مەكتەپ باعدارلاماسىنداعى قازاق تiلi ءپانiنiڭ ساعاتتارى قىسقارىپ، ولاردىڭ ورنىنا شەت تiلدەرi مەن جاراتىلىستانۋ پاندەرiنiڭ ساعاتى كوبەيتiلمەك ەكەن.

حح عاسىردىڭ باسىندا 0,2 پايىز عانا قازاق ورىس تiلiن مەڭگەرسە، 1960 جىلدارى قازاقتىڭ 70 پايىزى ورىس تiلiن ەركiن بiلەتiن جاعدايعا جەتكەن. نەگە؟ ويتكەنi ورىس تiلiن ۇيرەتۋ بالاباقشا جانە مەكتەپتەن باستالدى. تiلدiڭ الەۋمەتتiك-لينگۆيستيكالىق بازاسى مەن وقىتۋ-ادiستە­مەلiك قۇرالدارى تالاپقا ساي جاسالىپ، جاساقتالدى. ال قازiر ەلiمiزدەگi قازاق تiلiن وقىتۋ ءادiس-تاسiلدەرiنەن مۇن­داي تالاپقا ساي دۇنيەلەردi ارەڭ تاباسىز. مەكتەپ باعدارلاماسىنداعى قازاق تiلi ءپانiنiڭ ساعاتتارى دا وسى ولقىلىقتىڭ قاتارىندا. ەگەر جوعارىدا ءسوز بولعان ساعات قىسقارۋى تۋرالى اقپارات شىن بولسا...

وتارسىزداندىرۋ - بiلiم سالاسىندا تۇبەگەيلi رەفورما جاساپ، جاڭا ۇرپاقتى ۇلت پاتريوتى ەتiپ شىعارۋعا كۇش سالۋ. ال بiزدiڭ بiلiم-عىلىم سالاسىنان مۇنداي جاڭالىقتى تابا الاسىز با؟ بiزدەگi رەفورمالار، كەرiسiنشە، بiرە­سە باتىسقا، بiرەسە ورىسقا ەلiكتەۋدەن ۇزاي المادى. مەملەكەتتiك تiل ماسەلەسi - قازاقستاندا وسى كۇنگە دەيiن ءتۇيiنi تارقاماعان پروبلەما. پرەزيدەنتتiڭ جىل سايىنعى جولداۋىندا وسى پروبلەماعا قاتىستى بiرقاتار تاپسىرما بەرiلەدi. ايتسە دە، قازاق ەلiنiڭ مەملەكەتتiك تiلiنiڭ كوسەگەسi بۇدان كوگەرگەن ەمەس. كەرiسiنشە، جىل ساناپ قازاق تiلi بۇعان دەيiن سىعالاعان بوساعاسىنان دا الىستاپ بارادى. بۇل - اششى دا بولسا، شىندىق.

قالالىق جەرلەردەگi ورىس جانە ارالاس مەكتەپتەردە قازاق تiلi ءپانiنiڭ اپتالىق ساعاتى نەبارi ەكi-ۇشتەن اسپاعان. لينگۆيست عالىمداردىڭ دالەلدەۋiنشە، كەز كەلگەن تiلدە ايتار ويىڭدى تولىق جەتكiزۋ ءۇشiن 3500 ءسوز جەت­كiلiكتi. قازiر ەلiمiزدەگi ورىس تiلدi مەكتەپتەردە 1-سىنىپتان 9-سىنىپقا دەيiن قازاق تiلi شامامەن 1600 ساعات وقىتىلادى. وكiنiشكە قاراي، وقۋشىلارىمىزدىڭ 1600 ساعاتتا 160 ءسوزدi دە جەتiك مەڭگەرiپ شىعا المايدى.

بالتىق جاعالاۋى ەلدەرiن­دەگi مەكتەپتەردە ورىس تiلiن وقىتۋ ساعاتتارىن قىسقارتۋدى 2004-05 جىلدارى-اق قولعا الدى. ال وزبەكتەردiڭ مەملەكەتتiك تiلiنiڭ مۇرتىن بۇزباي ساقتاعان ۇلت ەكەنi ءاۋ باستان بەلگiلi. ەستونيادا اتا-انالار بالالارىن ەستون مەكتەپتەرiنە بەرۋدi ءجون سانايدى. ۋكراينا ەل اۋماعىنداعى اقپاراتتىق كەڭiستiكتەن باستاپ مەملەكەتتiك ورگانداردى دا ورىس تiلiنەن "تازارتىپ", ۋكراين تiلiنە كوشiردi. رەسەيدiڭ، بالتىق جاعالاۋىنداعى ەلدەردiڭ، ۋكراينانىڭ، مولداۆيانىڭ ۇلتتىق ساياسات كونتسەپتسيالارى "مەملەكەت قۇرۋشى ۇلتقا ەشقانداي ۇلت بالاما بولماۋى كەرەك" دەيتiن ۇستانىمنان تۇرادى. كەزiندە بالتىق جاعالاۋىنداعى ەلدەردە مەملەكەت قۇرۋشى ۇلتتىڭ مادەنيەتi, تiلi, دiنi تۋرالى ۇلكەن پiكiرتالاس تۋعاندا، سول ەلدiڭ پرەزيدەنتiنەن باستاپ، پرەمەر-مينيسترiنە دە­يiن: "بiزدiڭ سiزدەر سياقتى باس­قا وتانىمىز جوق. وزگە ەلدiڭ مادەنيەتi, تiلi ءوز مەم­لەكەت­تەرiندە دامىپ جاتىر. سوندىقتان مەملەكەت قۇرۋشى ۇلتتىڭ رۋحاني قۇندىلىعى، مادەنيەتi مەن تiلi, جالپى الەۋمەتتiك جاعدايى ارقاشان ايرىقشا باسىمدىقتا بولادى",- دەپ دياسپورالارعا ماسەلەنi توتەسiنەن قويدى. ويتكەنi بۇل ەلدەر ءوز بولاشاقتارىن مەملەكەتتi قۇراۋشى ۇلتتىڭ تiلiمەن بايلانىستىرادى. مەملەكەتتiك تiل ارقىلى ۇلتىنىڭ مىزعىماس iرگەتاسىن بۇگiن قالاۋدا. ال قازاقستانداعى مەملەكەتتiك تiل ماسەلەسi مەن دياسپورالار مەن مەملەكەتتi قۇراۋشى ۇلتتىڭ ارا سالماعى قانداي؟ سالىستىرۋدىڭ ءوزi ۇيات. ەندi كەلiپ مەكتەپتەردەگi قازاق تiلiنiڭ ساعاتىن قىسقارتسا قالاي بولماق؟

بiزگە حابارلاسقان ۇستازداردىڭ بiرi: "بiزگە جەتكەن سىبىستارعا سەنسەك، وسى جىلدىڭ كۇزiندە جوعارىداعىلار ورىس تiلiن مەملەكەتتiك تiلمەن تەڭەستiرمەك ەكەن. سول ءۇشiن مەكتەپ باعدارلاماسىنداعى قازاق تiلi پاندەرiنiڭ ساعاتتارى قىسقارتىلىپ، سونىڭ ەسە­بiنەن ورىس تiلi ساباقتارى كوبەيەتiن كورiنەدi. ەگەر بۇل راس بولسا، تاۋەلسiزدiگiمiزدەن بۇتiندەي ايىرىلامىز عوي؟" - دەدi. ەل iشiنە تاراعان سى­بىس­تاردىڭ كوبi راسقا اينالىپ، تالاي رەت كونستيتۋتسيامىزعا دا وزگەرتۋلەر ەنگiزiل­گەن-دi. وسىنى ەسكەرسەك، ءپان ساعاتتارىنا قاتىستى بۇل سىبىسقا ءمان بەرمەۋگە بولماس. ۇستازداردىڭ بۇل دابىلىنا تيiستi مەكەمەلەردەن ناقتى جاۋاپ بولادى دەپ ۇمiتتەنە­مiز.

س.ءمادي.

"جاس الاش" گازەتى