بۇگىن قىتايدىڭ مەملەكەت باسشىسى شي جين پيڭ قازاق ەلىنە كەلەدى. ورتا ازيانىڭ ءتورت مەملەكەتىن ارالاۋعا شىققان پرەزيدەنتتەرى جايىندا قىتاي اقپاراتتارى «ورتا ازيا بىزگە تاۋەلدى» دەگەن سىڭايدا جارىسا جازۋدا. بەيرەسمي دەرەكتەرگە قاراعاندا قازاقستاننىڭ سوڭعى جىلدارى حانزۋ جۇرتىنان العان قارىزى 40 ميلليارد دوللاردان اساتىن كورىنەدى. ياعني ەكونوميكامىز جاعىنان الىپ كورشىمىزگە ابدەن تاۋەلدىمىز دەگەن ءسوز. ونى الماتىنىڭ ۇلكەن بازارلارى مەن يرەك جازۋلى اسحانالارى بار كوشەلەرىنەن دە انىق بايقاۋعا بولادى. ءتىپتى قازاق مۇنايىنىڭ 40 پايىز قىتايدىكى ەكەندىگى جايىندا دا  از اڭگىمە ايتىلعان جوق.

ءيا، ءبىزدىڭ ەلباسىمىز قىتايدىڭ بۇدان بۇرىنعى پرەزيدەنتتەرى جاڭ زى مين مەن دە، حۋ جين تاۋ مەن دا ارا قاتىناسىن جامان ۇستامادى. الىس-بەرىستى، بارىس-كەلىسىتى جيىلەتتى. تاۋەلسىزدىكتىڭ 22 جىلىندا ەكىگە جارىلعان  قازاقتىڭ كوش ماسەلەسى رەتتەلمەگەنى بولماسا، ەكونوميكالىق سالادا ءتيىستى جەتىستىكتەرگە جەتتى دەۋگەدە بولادى.

ال قىتاي بيلىگىنىڭ ەندىگى كوسەمى شي جين پيڭ كىم؟ ول قانداي ادام؟

بۇگىن قىتايدىڭ مەملەكەت باسشىسى شي جين پيڭ قازاق ەلىنە كەلەدى. ورتا ازيانىڭ ءتورت مەملەكەتىن ارالاۋعا شىققان پرەزيدەنتتەرى جايىندا قىتاي اقپاراتتارى «ورتا ازيا بىزگە تاۋەلدى» دەگەن سىڭايدا جارىسا جازۋدا. بەيرەسمي دەرەكتەرگە قاراعاندا قازاقستاننىڭ سوڭعى جىلدارى حانزۋ جۇرتىنان العان قارىزى 40 ميلليارد دوللاردان اساتىن كورىنەدى. ياعني ەكونوميكامىز جاعىنان الىپ كورشىمىزگە ابدەن تاۋەلدىمىز دەگەن ءسوز. ونى الماتىنىڭ ۇلكەن بازارلارى مەن يرەك جازۋلى اسحانالارى بار كوشەلەرىنەن دە انىق بايقاۋعا بولادى. ءتىپتى قازاق مۇنايىنىڭ 40 پايىز قىتايدىكى ەكەندىگى جايىندا دا  از اڭگىمە ايتىلعان جوق.

ءيا، ءبىزدىڭ ەلباسىمىز قىتايدىڭ بۇدان بۇرىنعى پرەزيدەنتتەرى جاڭ زى مين مەن دە، حۋ جين تاۋ مەن دا ارا قاتىناسىن جامان ۇستامادى. الىس-بەرىستى، بارىس-كەلىسىتى جيىلەتتى. تاۋەلسىزدىكتىڭ 22 جىلىندا ەكىگە جارىلعان  قازاقتىڭ كوش ماسەلەسى رەتتەلمەگەنى بولماسا، ەكونوميكالىق سالادا ءتيىستى جەتىستىكتەرگە جەتتى دەۋگەدە بولادى.

ال قىتاي بيلىگىنىڭ ەندىگى كوسەمى شي جين پيڭ كىم؟ ول قانداي ادام؟

بىزدەگى بار مالىمەتتەرگە سۇيەنسەك، ول ءبىر جارىم ميلليارد ەلدىڭ تىزىگىنىن ۇستاي سالا، ەڭ الدىمەن «جەمقورلىق جايلاعان» بيلىك ءدالىزىن ءبىر كىسىدەي تىتىرەتتى. مينيستر دارەجەلى 10-عا تارتا شەنەۋنىكتىڭ بىرەۋىن اتقىزدى، بىرەۋىن جاپقىزدى... ايتەۋىر ءىشىپ-جەپ قويعانداردى وڭدىرىپ جاتقان جوق. ياعني ارام اقاشعا قۇمارلاردى ايامايتىن باسشى رەتىندە كوزگە كورىندى. سوعان قاراعاندا «جەمقورلىق» دەيتىن ۇعىمدى قاتتى جەك كورەتىن بولسا كەرەك.

شىندىعىن ايتۋ كەرەك شي ء(وز ەلدەرىندە «شي توراعا» دەپ اتايدى) بيلىككە كەلگەلى قازاقستانمەن قاتىناستى وڭدىرمادى.

1)      قازاقستان ازاماتتارىنا قىتايعا ۆيزا بەرۋ ءتارتىبىن قيىنداتتى. سونىڭ سالدارىنان الماتىداعى قىتاي كونسۋلىنىڭ الدى جىل بويى ۇزىن-سونار كەزەكتەن ارىلعان جوق.  

2)      بۇرىننان بەرىلىپ كەلگەن 1 جىلدىق ۆيزانى توقتاتتى. ياعني 3 ايدا ءبىر رەت قانا قىتاي اسۋعا مۇمكىندىگىڭىز بار. ونىڭ ءوزىن ءتيىستى شاقىرۋلار الدىرىپ ءجۇرىپ ارەڭ الاسىز.

3)      نەگىزىنەن «توپتىق ۆيزا» ءتارتىبىن ورناتىپ، بىرنەشە ادامدى ءبىر-بىرىنە تاۋەلدى، ءبىر-بىرىنە باعىنىشتى، ءبىر-ءبىرىن باقىلاپ جۇرۋگە ءماجبۇر قىلدى.

بۇل كەدەرگىلەر ەڭ الدىمەن قىتايمەن ساۋدا بايلانىسىن ورناتىپ، ناپاقاسىن تاۋىپ جۇرگەن قازاقستاندىق كاسىپكەرلەرگە قيىندىق اكەلدى. ەسەسىنە قازاق جەرىندە جۇزدەپ، مىڭداپ قىتاي كاسىپكەرلەرى قاپتاپ ءجۇر...

مىنە، بۇگىن سول شي جين پيڭ ءوزى اتاعانداي «ستراتەگيالىق سەنىمدى ارىپتەسى» قازاق مەملەكەتىنە ات باسىن تىرەيدى. قارىزىن سۇراپ كەلدى مە، جوق، باسقا «وتىنىشتەرمەن» كەلدى مە؟ ونى ءبىر اللا، سوسىن ءبىزدىڭ ەلباسى بىلەدى. ماسەلە شي جين پيڭنەن ءبىزدىڭ ەل نە قالايدى؟ «قوناق كادەگە» نە سۇرايمىز؟ الدە، باياعى قارىزعا قارىز جامايمىز با؟ سونى انىقتاپ الايىق.

بىزدىڭشە، قازاق ەلى ءۇشىن قىتايمەن اراداعى ەڭ ماڭىزدى ماسەلە «قازاق كوشىنىڭ» جايى بولۋ كەرەك.  كۇلكىلى بولسادا وسىلاي ايتۋعا تۋرا كەلىپ تۇر. كۇلكىلى دەيتىنىمىز شىنداپ كەلگەندە ول جاقتاعى قانداستارىمىزدى قىتاي اياقتان الىپ وتىرعان جوق. بار بالەنى ءبىزدىڭ ەل ءوزى جاساپ وتىر... تىركەۋدى قيىنداتتى، ىقتيار حاتتى بەرمەيتىن بولدى، قازاققا قازاقستان ازاماتتىعىن بەرۋدى الىنباس قامالعا اينالدىردى. وسىنىڭ بارىنە «قىتاي ازاماتتىعىنان شىعىپ كەلۋ»، «سوتتالماعانى تۋرالى انىقتاما» دەگەن سياقتى قيتۇرقى تالاپتار كىنالى. ەسى دۇرىس مەملەكەت قىلمىسكەرگە پاسپورت بەرىپ، شەكاراسىنان شىعارا ما؟ ەسى دۇرىس مەملەكەت ءوز ازاماتى باسقا ەلدىڭ ازاماتتىعىن قابىلداماي تۇرىپ ونىڭ تولقۇجاتىن تارتىپ الا ما؟ وسىنداي قاراپايىم ساۋالدارعا جاۋاپ تابا الماعان ءبىزدىڭ زاڭ جاساپ وتىرعان، سونى اتقارىپ وتىرعان قۇزىرلى ورىن قىزمەتكەرلەرى قايدان كەلگەن؟ قايدان وقىعان؟ بۇعان شي جين پيڭ كىنالى ەمەس شىعار... راس، ول جاقتاعى قانداستارىمىزدىڭ تىلىنەن، دىنىنەن ايىرىلىپ بارا جاتقانىن ايتۋعا بولار. بىراق ول قىتاي مەملەكەتىنىڭ ءوز ءىسى. قىتايشا وقىتا ما؟ قىتايشا سويلەتە مە؟ وزەدەرىنىڭ ەركى. قازاقاستاننىڭ قولىنان كەلەر قايران – اتاجۇرتىنا ورالام دەگەن قازاققا بارلىق جاعدايدى جاساۋ، قىتاي تاراپىنان كەدەرگىلەر بولىپ جاتسا ديپلوماتيالىق تۇرعىدا وڭ ناتيجەگە قول جەتكىزۋ.

ال، قىتايمەن ەكونوميكالىق بايلانىستى دامىتۋ، بىرلەسكەن جوبالاردى جۇزەگە اسىرۋ، ايماقتىق ىنتىماقتاستىق... ونىڭ ءبارى ءوز سۇرلەۋىمەن كەلە جاتىر. انىعى، ولار ءۇشىن ميللياردتاعان قىزىل يۋانمەن قازاق جەرىنە جاسىل شىراق جاعا السا  بولعانى...

ءبىز ءۇشىن شە؟ ءبىز ءۇشىن الىپ مۇحيتقا ءسىڭىپ بارا جاتقان ءبىر تامشى قازاعىمىزدى امان-ەسەن اتاجۇرتقا كوشىرىپ الۋدان ارتىق ەشتەڭە جوق. اقشاسىن قولىنا ۇستاعان قىتاي تابىلادى. قازاقتان كوز جازىپ قالماساق بولعانى... الاش مەملەكەتى شي جين پيڭنەن وسىنى سۇراسىن.

Abai.kz