(اڭگىمە)

«جوق بولدى جوقتاۋىڭ اسقىر. ءمۇلايىمسىپ، ءتالىمسىپ قاسىمنان شىقپاۋشى ەدى، قايدا عانا قۇرىدى ەكەن، ا؟ و، قۇداي انا، قۇرساعىما بىتكەننىڭ موينىن تەرىس بۇرعىزىپ قويىپ ەدىڭ، ەندى مىناۋىڭ نە؟ نە قىلعانىڭ تاعى دا؟ اپىر-اي، وسىنشا قاتىگەز، وسىنشا مەيىرىمسىز، وسىنشا ايار دەپ كىم ويلاعان ونى؟ وڭباعان ناعىز نايساپتىڭ ءوزى ەكەن بارىپ تۇرعان!»

مارۋسيا اگافەۆنا قابىرعاعا ىلىنگەن پولكوۆنيكتىڭ سۋرەتىنە قاراپ وتىرىپ بۇلقان-تالقان بولعان. پولكوۆنيك بىراق ءمىز باقپادى. جاقساقالى ۇرتىنا قۇلاعان تۇستان بۋدىراي كوتەرىلىپ، مۇرتىنىڭ قىلىشى سىنباي، قاشانعى ادەتىنشە ساندەنىپ، ىمىرت ۇيىرىلگەن كەشتىڭ قوڭىر بوياۋلارى تاراعان بولمە ىشىنەن بۇعان تەسىرەيە قارايدى. بايقۇس مارۋسيا دەرت مەڭدەپ، اجال القىمىنان قىسا باستاعان كۇندەردە دە وسى ءبىر تەسىرەيگەن سۋىق جاناردان جانىن الا قاشىپ، قايدا تىعارىن بىلمەگەن ەدى. سول مەزەتتە سۋرەتتەگى پولكوۆنيكتىڭ كەۋدەسىن جاپقان سولكەبايلاردان جاپ-جاسىل اعىندار توگىلە ءتۇسىپ، ءال ۇستىندەگى بۇنى جاعالاي قاماپ العانىن دا سەزىپ جاتتى.

***

(اڭگىمە)

«جوق بولدى جوقتاۋىڭ اسقىر. ءمۇلايىمسىپ، ءتالىمسىپ قاسىمنان شىقپاۋشى ەدى، قايدا عانا قۇرىدى ەكەن، ا؟ و، قۇداي انا، قۇرساعىما بىتكەننىڭ موينىن تەرىس بۇرعىزىپ قويىپ ەدىڭ، ەندى مىناۋىڭ نە؟ نە قىلعانىڭ تاعى دا؟ اپىر-اي، وسىنشا قاتىگەز، وسىنشا مەيىرىمسىز، وسىنشا ايار دەپ كىم ويلاعان ونى؟ وڭباعان ناعىز نايساپتىڭ ءوزى ەكەن بارىپ تۇرعان!»

مارۋسيا اگافەۆنا قابىرعاعا ىلىنگەن پولكوۆنيكتىڭ سۋرەتىنە قاراپ وتىرىپ بۇلقان-تالقان بولعان. پولكوۆنيك بىراق ءمىز باقپادى. جاقساقالى ۇرتىنا قۇلاعان تۇستان بۋدىراي كوتەرىلىپ، مۇرتىنىڭ قىلىشى سىنباي، قاشانعى ادەتىنشە ساندەنىپ، ىمىرت ۇيىرىلگەن كەشتىڭ قوڭىر بوياۋلارى تاراعان بولمە ىشىنەن بۇعان تەسىرەيە قارايدى. بايقۇس مارۋسيا دەرت مەڭدەپ، اجال القىمىنان قىسا باستاعان كۇندەردە دە وسى ءبىر تەسىرەيگەن سۋىق جاناردان جانىن الا قاشىپ، قايدا تىعارىن بىلمەگەن ەدى. سول مەزەتتە سۋرەتتەگى پولكوۆنيكتىڭ كەۋدەسىن جاپقان سولكەبايلاردان جاپ-جاسىل اعىندار توگىلە ءتۇسىپ، ءال ۇستىندەگى بۇنى جاعالاي قاماپ العانىن دا سەزىپ جاتتى.

***

مارۋسيا اگافەۆنا ۇيىنەن قولشاتىر ۇستاپ شىعاتىن. سودان كەيىن كۇن قاپپاعان اپپاق، ءاجىمسىز ومىراۋىن پاڭدانا كوتەرىپ، جىرىق ەتەك يۋبكاسىن جىرتىپ جىبەرەردەي سىرتقا تەپكەن قوس بوكسەسىن كەزەك تولقىتىپ، شىمقاي قارا «ۆولگانىڭ» ىشىنە سۇڭگىپ كەتۋشى ەدى. اۋلاداعى ساندال سۇيرەتكەن ايەلدەر سول كەزدە ادەتتەگىدەي سۇيرەڭدەسىپ قالاتىن.

-  وسى قاتىن-اق اشىق اسپاننىڭ استىندا قولشاتىر جامىلىپ جۇرگەنىن قويمادى عوي.

- بايىڭ بىلقىلداتىپ اۋلانىڭ قاق ورتاسىندا ماشيناسىن كولدەنەڭ توسىپ، باسىڭنان قۇس ۇشىرماي تۇرسا، سەن دە سويتەر ەدىڭ.

- بۇل قاتىن ءبىز سياقتى قارا جۇمىس ىستەپ قاقتالىپ كورمەگەن جان عوي، كۇيەۋى اسكەري ادام. پولكوۆنيك. ءوزى ستاتۋپارۆلەنيەنىڭ شىنىلى كەڭسەسىندە كەرىلىپ وتىر. بۇل كەردەڭدەمەگەندە ەندى كىم كەردەڭدەسىن؟

- كەردەڭدەسە، كەردەڭدەسىن. سوندا دا پەندە بالاسىنا كوز سالىپ امانداسۋدى بىلمەيدى. امانداسپاي-اق قويسىن، ءتىپتى سالەمىڭدى المايدى. سونىسى باتادى جانىما.

- پەرەستان، كلاۆديا، ۋگودنيچات،دوۆولنو! - قويشى، كلاۆديا، جالپاڭداۋىڭدى قويشى، وسى!

- جالپاڭداعانىم ەمەس، ىزەت قوي مەنىكى. ءبىر اۋلادا، كورشى تۇرامىز. پاتەرىمىزدىڭ قابىرعاسى جاپسارلاس. قاقىمىز تەڭ قاتىندارمىز. اۋەلدەسەڭ كەرەۋەتىمىزدىڭ سىقىرى ەستىلىپ جاتادى. سونىڭ ءبىرىن ەسكەرمەيدى كەيكيىپ. مەگەجىن!

قاتىنداردىڭ سوزشەڭى دە، ءتىلدىسى دە، القىنعان اشۋشاڭى دا، سوسىن جىلدام قايتىپ، جىلاي سالاتىنى دا كلاۆديا بولاتىن. ءوزى جاقتىرمايتىن مەكەرلەۋ ايەلدى «مەگەجىن» دەپ سالعان دا سول.

بىرىنەن ءبىرى اۋمايتىن سۇرقاپ ۇيلەردىڭ اۋلاسىنان كۇندەر كوشىپ، جىلدار جىلجي بەردى. مارۋسيا اگافەۆنا قولشاتىرىنىڭ استىنان سو كۇيى كورىنبەي، قاتىندار ونى كۇندەۋدەن جالىقپاي، جامىراي سويلەپ، جاقتارىن جامان سوزدەرمەن اۋىرتىپ جۇرە تۇسەر مە ەدى، كىم ءبىلسىن... ءيا، كىم ءبىلسىن، پولكوۆنيك قازاعا ۇشىرادى دا، ولار از ۋاقىتتىڭ ىشىندە مارۋسيانىڭ مۇڭداستارى بولىپ شىعا كەلدى. بۇل كەزدە ىلكىدەگى قىمبات كويلەك-كونشەگى ولپى-سولپى تارتقان مارۋسيا دا شۇيكەدەي كەمپىر بەينەسىنە ەنىپ ۇلگەرگەن-ءدى. ايتسە دە، ارەدىك بارىن كيىپ، بارىنا مالىنىپ اۋلادا وتىراتىن. قاتىندار ەندى سونى ءسوز ەتە باستادى. اقىرىندا مارۋسيا بايقۇس كوندى. كونتەرلى تاعدىرىنا دا مويىنۇسىندى. مويىنۇسىنباي قايتەدى: جاسى ۇلعايدى. شالى شالقايىپ و دۇنيەگە اتتاندى. قازاقستاندى، الماتىنى قويىپ ماسكەۋدە، لەنينگرادتا وقىتقان ۇلى مەن قىزى قازالى ءراسىم ۇستىندە اكەلەرىنەن قالعان داۋلەتكە تالاسىپ، ءجۇز شايىستى دا قارالارىن باتىردى.

- اكەم اقىماق جان ەدى. اقىماقتىعىنان تانباي ولگەن ەكەن عوي، - دەدى ۇلى. – اناۋ تاۋ بوكتەرىندەگى كوتتەدجدى بىرەۋىمىزدىڭ اتىمىزعا جازىپ كەتپەدى مە ەكەن، سوندا داۋ دا، داماي دا بولماس ەدى.

- ال، پاپامنىڭ جۇمىستان قولى بوسامادى دەلىك. ۋاقىتپەن ءجۇرىپ-تۇردى. سەن قايدا قارادىڭ، ماما؟ – دەدى قىزى دولدانىپ. – بانكتەگى ميلليونداردى كىم قول قويىپ الادى؟ ەكەۋمىزدىڭ ءبىرىمىزدى سوعان مۇراگەر ەتكەندەرىڭدە بۇلايشا ىرىلداسپاس ەدىك.

قىز بەن ۇلدى قايىرسىز قىلىپ ءوسىرىپتى. قازىر ءبىرى كانادادا، ءبىرى اۆستراليادا. بۇنىڭ بۇ جالعاندا بار-جوعىن ءبىلۋ ءۇشىن عانا ارەدىك قوڭىراۋ شالاتىندارى بار. سوندا قۇسا مەن قاپادان كوكىرەگى قارس ايىرىلا جازدايتىن مارۋسيا: «قاپ، - دەيتىن، - قاپ، اتتەگەن-اي!..»

ءبىر كۇنى قالتىلداپ اۋلاعا شىققان ول كلاۆديا كەمپىردى كوردى. جىلادى. مۇڭىن شاقتى. جاناشىرى جوق جالعىزدىعىن ايتىپ شاعىندى.

- جىلاما، - دەپ جۇباتتى ونى كلاۆديا. – جىلاما. جىلاعاننان نە پايدا؟ ءبارىمىز ولەمىز. ءبارىمىز دە سۇلدەرىن سۇيرەتكەن ءتىرى ارۋاقتارمىز. مەن دە جالعىزبىن. جالعىزدىق – بىزدەي مۇڭلىقتار ءۇشىن جاپا ەمەس. باي ولگەن، بالا... بولىپ پا ەدى سول مەندە؟ بىلمەيمىن.

مارۋسيا ەگىلىپ كەتتى.

- سەن عوي، كلاۆديا، قايعى-زار كەشۋ ءۇشىن جارالعان جان سياقتىسىڭ. سوندىقتان ءبارىن كوتەرەسىڭ. سورلاعاندا مىنا مەن سورلادىم عوي. ومىردە قيىندىق بار، ءولىم بار، جوقشىلىق بار، اۋرۋ، دەرت بار دەپ ەش ويلاماپپىن.

- ەندى قايتەسىڭ، سورلى-اۋ، - دەدى كلاۆديا دا كەمسەڭدەپ. – «كورەسىنى كورمەي كورگە تۇسپەيسىڭ» دەگەن – وسى.

كەمسەڭدەسكەن كەمپىرلەر سول كۇننىڭ ەرتەڭىندە كەرىسىپ، ونىڭ ەرتەڭىندە وتكەن-كەتكەندەرىنەن سىر ءبولىسىپ، تامىرلاسىپ الدى. كلاۆديا مارۋسيانى اۋلاداعى كەمپىرلەرمەن تەگىس تانىستىرىپ شىققان. «بۇرىن، سايتان العىر، قالاي بايقاماعانمىن، ءبارى دە جاندارى جايساڭ قاتىندار ەكەن عوي» دەيتىن مارۋسيا قۇربىلارى تۋرالى مىسىعىنا قاراپ اڭگىمە ايتقاندا.

مىسىق – كلاۆديانىڭ سىيى. «جالعىزبىن»، «جالعىزبىن» دەپ كوز جاسىڭدى كولدەتكەنشە، ءما، مىنانى باۋىرىڭا باس، جالىقتىرمايدى» دەگەن ەدى ول جونىنان جولاق قۇلاعان بالا مىسىقتى بۇنىڭ قولىنا ۇستاتىپ. سودان بەرى مىسىق پەن مارۋسيا بىرگە. بىرگە ءىشىپ-جەيدى. توسەككە بىرگە قۇلايدى. كەمپىر شوقپىتىن جامىلىپ قيسايا قالسا، مىسىق بىرىلداپ كەلىپ ءبۇيىرىن، سۋىق سورىپ تۇراتىن اياعىن جىلىتىپ، ماۋجىراپ جاتادى. ءوزى بەت-اۋزىن سۋلاپ جۋىنعانداي ىرىم جاساعان سوڭ كەمپىر مىسىعىن شومىلدىرادى. باسىندا تارعىل نەمە جىلى سۋدان قاشىپ، كەمپىردىڭ تەرىسى ۇلدىرەگەن تارامىس ساۋساقتارىن، كەڭ كويلەگىنىڭ استارىندا كوشىپ جۇرگەن ومىراۋىن تىرناپ، ايعىزداپ تاستاعان. كەمپىر قاتتى اشۋلاندى. «جۋىنۋدى، تازالىقتى بىلمەيسىڭ، - دەپ ۇرىستى. – تاماققا قارىنىڭ تويسا ءبىتتى، ۇيقىنى سوعاسىڭ. كارى شەشەڭدى الداندىرىپ، اسىر سالىپ ويناۋدى دا بىلمەيسىڭ».

مىسىق بىراق جىلى سۋعا شومىلۋدىڭ، شومىلعان سوڭ جۇمساق سۇلگىگە ورانىپ مۇلگۋدىڭ راحاتىن ابدەن ءبىلىپ الدى. سابالاق جۇندەرى سورعىپ، قۇرعاعان سوڭ كەمپىردىڭ الدىنا كولدەنەڭىنەن سۇلاي كەتىپ، دەنەسىنە تيگەن تاراق ءتىسىنىڭ دىتتەگەن جەرىن قاسىپ، بويىنان كۇيى تارقايتىن ءساتتىڭ تاتتىلىگىن ءجيى تىلەيتىن حالگە دە جەتتى. جالعىزىلىكتى كەمپىردىڭ كۇبىرى مەن كۇڭكىلى دە وعان قاتتى ۇنايتىن.

«اكەڭ، - دەۋشى ەدى كەمپىر، - ونىڭ جانى كوكتەن جاي تاپسىن، مەنى ەركەلەتىپ باقتى عوي. قانداي ەركەلىگىمە دە شىدايتىن. بىردە، ءاي، جىندىمىن-اۋ، جىندىمىن، قاقاعان قىستا بەتىن مۇز قۇرساعان كولدىڭ سۋىنا وتتاي جانعان ءتانىمدى مالىپ، قۇماردان شىققىم كەلدى. اكەڭ باسىن شايقاپ وتىردى دا، «ءجۇر» دەدى. ءسويتتى دە، كازارمادان ءتورت-بەس سولداتتى بۇيىرىپ شىعارىپ،  سۇيمەنمەن مۇزدى ويعىزدى! قارشىلداتىپ ولار مۇزدى ويىپ جاتىر. مىنا جاقتا مەن تۇرمىن قىسىر قىڭسىلاپ. «بولىڭدار!»، «بولىڭدار!» دەيدى اكەڭ. سولداتتار جانتالاسا كىرىسۋدە. كەنەت تۇيمەدەي ويىق قارس-قارس ايىرىلدى دا، الگى نەمەلەردىڭ ءبىرى سۋعا كۇمپ ەتتى. وزگەلەرى وعان جانۇشىرا ۇمتىلعان، قۇتقارۋ قولدارىنان كەلمەدى. سولدات سۋعا كەتتى. سوندا سىلەيىپ كوپ تۇرىپ قالسام كەرەك، ەرتەڭىندە ۇشىپ ءتۇستىم. ىستىعىم كوتەرىلىپ جامان اۋىردىم. ءدارى ءىشىپ، ۋكول سالدىرىپ، سيستەما قويدىرىپ ارەڭ ايىقتىم. اكەڭ بار ما، اكەڭ مەنى ەركەلەتىپ باعۋشى ەدى».

«اعا-اپكەڭ مەكتەپ بىتىرىسىمەن موسكۆا مەن لەنينگرادتا وقىدى. اكەڭنىڭ تانىستارى كوپ ەدى. مىنا جاقتان قوڭىراۋ سوقتى دا، بالالاردى وقۋعا ءتۇسىردى. اكەڭنىڭ سول ەڭبەگىن ەكەۋى دە ەسكەرمەدى، قايتەيىن. ءبىرى ەل كوزىنەن تاسادا ۇستاپ وتىرعان، قامالى بيىك كوتتەدجىمىزدى قىرۋار اقشاعا ساتىپ، ءبىرى بانكتەگى ميلليونداردى جىمقىرىپ تايىپ تۇردى. مەن ەركەلىكپەن ەسكەرمەپپىن، اكەڭنىڭ تىققان دۇنيەسىندە قيساپ جوق ەكەن. مارقۇم، جانى كوكتەن جاي تاپسىن، ۇرا قازىپ، قارۋ-جاراققا دەيىن سىقاپتى. سونىڭ ءبارىن تۇز-تۇگەلىمەن ەكى جەتپەگىر ۇپتەپ كەتتى عوي، ۇپتەپ كەتتى».

مىسىق مارۋسياعا جالعىزدىعىن ۇمىتتىردى. ارەدىك ازىق-تۇلىككە اياق شارشاتىپ قايتاتىنى بولماسا، كەمپىردىڭ قازىر سىرتقا ەسىك اشقىسى جوق. كورشىلەرى دە مازالامايدى. راحات. اندا-ساندا الگى ەكەۋىنىڭ كەلىپ، بولمەلەردى جيىستىرىپ، پەردەلەردى ىسىرىپ، ەدەندى جالاپ-جۇقتاپ، كىر-قوڭىن جۋىپ كەتەتىنى بار. سول وڭباعاندار عوي مىسىعىن جامان ۇيرەتكەن. ايتپەسە، سۇتكە ەزگەن نان مەن جۇمساق شۇجىقتان وزگەنى تاماق دەپ بىلمەيتىن مىسىعى بۇلايشا بۇزىلا قويماس ەدى.

بىردە ەكەۋى ارسالاڭداپ كىرىپ كەلدى. ەركەگى ءماز. «بابۋليا، - دەيدى جامپاڭداپ، - بابۋليا، سابىرەمەنني مىسىقتار قازىر سۇتكە ەرىگەن ناننىڭ قيقىمىن اۋىزعا المايدى. مىنە، مىسىقتىڭ اسى!» مىنا كەڭكەلەستىڭ مىرزالىعىنا كەمپىر تىجىرىنعانىمەن مىسىعى مياۋلاپ جىبەرىپ، جەڭسىك اسىن كورگەندەي جەتىپ باردى دا، باس سالدى. سودان بەرى  شۇجىق پەن سۇتكە بۇقتىرىلعان ناننىڭ كەسەگىنە قاراۋدان ادا-كۇدە باس تارتتى ول. «مياۋ-مياۋ». كەمپىر «كيس-كيستەپ» شاقىرسا، مىسىعى «ۆيسكيستەپ»* مياۋلايدى.

- ءاي، وڭباعاندار-اي، وڭباعاندار!

كەمپىر ءوزى تالعاجاۋ ەتەتىن تاماعىنا قوسا ەندى تەلەديداردان جارناماسى ءجيى قايتالاناتىن مىسىقتىڭ قىمبات ازىعىن تاسىپ، اياعىنان تاۋسىلدى.

- ءاي، وڭباعاندار-اي، وڭباعاندار! نيەتتەرىڭ قاراۋ سەندەردىڭ!

- نيەتتەرىنىڭ قاراۋلىعى نەسى؟ – دەدى ءبىر كۇنى مىسىق كەمپىرگە ءتىل قاتىپ.

كەمپىر ابدىراپ از تۇردى دا، بۇرقىراپ سويلەي جونەلدى:

- مىشىم، سەن بىلمەيسىڭ ولاردى. ولار مەنى ولسە ەكەن دەپ تىلەيدى. مەن ولسەم مىنا پاتەردى، مۇكامال مۇلىكتى باسىپ قالماق، ءبىلدىڭ بە؟

- ولاي بولا قويماس، ماماسى.

- ساعان سول ەكەۋى ۇناي ما؟

- ۇنامايدى! اسىرەسە، ايەلى.

- نەگە؟

- تى نە زامەتيلا، ماما، ەگو جەنا بەرەمەننا! - سەن بايقاماعانسىڭ با، ماماسى، ونىڭ ايەلى جۇكتى!

- ە-ە، باسە، نەگە كوزىنىڭ الدى كولكىلدەپ، كىندىك تۇسى شەڭبىرەك اتا اينالىپ ءجۇر دەسەم. جۇكتى دە.

- ءيا، جۇكتى. ول ايەل مەنى جەك كورەدى. وتكەندە بوساعادان اتتاي بەرە دالىزدەگى قاراكولەڭكەدە جاتقان مەنى اياعىمەن ىسىرىپ جىبەردى.

- بايقۇس بالاپانىم-اي، سەنى اياعىمەن تەپتى مە ول سالداقى؟!.

- تەپكەندە قانداي، قابىرعالارىم قاقىراپ كەتتى!

- ەندى اتتاپ باستىرمايمىن تابالدىرىقتان.

- ماما، سەن بۇلاردى قايدان تاپقانسىڭ؟

- مىشىم، اكەڭنىڭ قالا سىرتىندا قۇجىراسى، ون سوتىق جەرى بولعان. ابدەن قاراۋسىز، يەن قالعان ەدى. وتكەن جىلدارى ورتەنىپ كەتكىر قۇجىرا ەسىمە ءتۇسىپ بارسام، الگى ەكەۋى تەلمەڭدەپ باسپانا ىزدەپ ءجۇر ەكەن. سودان، كلاۆديا كەمپىردىڭ اقىلىمەن، پاتەرشى قىلىپ العانمىن. جامباسپۇلىن اي سايىن تولەپ تۇرادى. كارى شەشەڭنىڭ قارتايعاندا تاپقان امالى، ايتەۋىر ولمەستىڭ قامى. اقشا سەن ەكەۋمىزگە اۋاداي قاجەت قوي، كۇنىم.

كەمپىر كوپ كۇبىرلەپ، كۇڭىرەنە كۇڭكىلدەپ كوزىن ارەڭ ىلىندىرگەن، مىسىعىنىڭ اششى مياۋىنان ويانىپ كەتتى. مىسىق بولمەلەردى ارالاپ بەزىپ ءجۇر ەكەن. قايتا-قايتا شىعار ەسىكتى تىرنالاپ بەزەك قاعادى.

- مىشىم، ساعان نە بولدى؟

مىسىق ءمۇلايىم كەيىپپەن باسىن شايقاپ بىرىلدادى:

- بىلمەيمىن، ماما، ونە بويىم ورتەنىپ بارادى.

- اۋىرىپ قالعاننان ساۋسىڭ با ءوزى؟

- بىلمەيمىن، - دەدىم عوي، - ماما، بىلمەيمىن!

مىسىق قۇمىعا مياۋلادى دا، ءتىل قاتپادى. ءسويتىپ، ءۇش-ءتورت كۇن بولمەلەردى ارالاپ اپتەر-تاپتەرىن شىعارعان. جانارلارى جاسىلدانىپ، كەمپىرگە جات كوزبەن قارايدى. كەمپىر قورقايىن دەدى.

- دارىگەر شاقىرسام قايتەدى، ا، مىشىم؟

- كەرەك ەمەس، ماما، ەسىكتى اشىڭىزشى، سىرتتاعى دۇنيەنى ءبىر كورىپ كەلەيىن.

كەمپىر ەسىكتى اشىپ ۇلگەرگەنشە، مىسىق زىپ بەرگەن. مىنە، ءبىر اپتادان استى – جوق!

مارۋسيا تاعى دا اۋلاداعى كەمپىرلەردى تاپتى. تاعى دا زار-مۇڭىن توكتى. «سەندەر بۇرىننان جوقشىلىققا، جالعىزدىققا، كەمدىككە بوي الدىرعان جانسىڭدار عوي. سەندەرگە جىلاپ-سىقتاۋ ءسوز ەمەس. مىنا مەنى ايتساڭدارشى، قارتايعان شاعىمدا سورلادىم سورلاعاندا» دەپ سورعالادى كەپ، سورعالادى. كەمپىرلەر مارۋسيانىڭ قايعىسىنا توزە الماي قايقاڭ-قايقاڭ ەتىستى.

- ميليتسيا شاقىرايىق، - دەدى ءبىر كەمپىر.

- ءجون ءسوز، شاقىرساق شاقىرايىق. ىزدەسىن، تاپسىن مىسىعىمىزدى. زارلاتىپ قويامىز با مىنا بايقۇستى؟

- «بايى ولگەن ورىس مارجاسىنىڭ ميى جارتىلاي ىستەن شىعادى، مىسىعى جوعالسا، مۇلدەم كادەگە جارامايدى» دەۋشى ەدى ءبىزدىڭ مۇجىقتار. ميليتسيا مىسىعىڭدى قايتەدى؟ مەندە باسقاسى بار، سونى ال. ايتپەسە، اناۋ پاتەرشى بالالارىڭ تىم جاقسى-اق قوي، سولاردى قولىڭا كىرگىزىپ الساڭ بولماي ما؟

- كلاۆديا، سەن الجىعان قاقپاسسىڭ! پاتەرشىلەر بەيشارا مارۋسيامىزدى ءبىر كۇندە مىلجالاپ ءولتىرىپ، پاتەرىن يلەنىپ كەتسە قايتەمىز؟.. بىلاي دا وسىنىڭ ۇيىنە ءجيى كەلگىشتەپ ءجۇر. كىرىن جۋادى، تازالايدى، دۇكەننەن ازىعىن ساتىپ اپەرەدى. تاماعىن ىستەيدى جادىگويلەنىپ. مارۋسيا، بايقا، تاماعىڭا ۋ قوسىپ، تاستاي قاتىرماسىن سەن بايقۇستى. ال، سەن، كلاۆديا، ايتپا الگىندەي ءسوزدى، تىسىڭنەن شىعارما!

كەمپىرلەر شۋلاسىپ-شۇرقىراسىپ اۋداندىق پوليتسيا باسقارماسىنا قوڭىراۋ شالدى.

- مىسىق جوعالدى دەيسىزدەر مە؟ – تەلەفون تۇتقاسىن جارقىن داۋىستى جاس جىگىت كوتەردى.

- ءيا-ءيا، مىسىق جوعالدى. ءبىر اپتا ءوتتى، كوز جازىپ قالدىق.

- مىسىعىڭىز ۇرى بولدى عوي، شاماسى؟ قاشىپ كەتتى مە؟

- بىلايىنشا، ءيا... قاشىپ كەتتى دەسە دە بولادى. بىراق ۇرى ەمەس، كادىمگى مىسىق، ءۇي مىسىعى. قاڭعىباستاردىڭ سورتىنا جاتپايدى. اقىلدى، بەكزات مىسىق.

- اقىلدى، بەكزات مىسىق ۇرلىق جاسامايدى دەپ كىم ايتتى سىزگە؟ ءبىزدىڭ ەلدە اقىلدى بەكزاتتار جەتىپ ارتىلادى. سوسىن دا ۇرلىق جاسايدى. ۇرلىق جاسايدى دا، ەلدەن تايىپ تۇرادى. قاشادى. حالىقارالىق دەڭگەيدەگى قاشقىن اتانىپ، الىس قياندا جايماشۋاق تىنىش ءومىر ءسۇرىپ، مىرعامعا باتادى. ءسىزدىڭ مىسىعىڭىز دا ءسويتىپ ءبىر جەردە بوگىپ جاتىر، ءباس تىگەمىن.

پوليتسيا قىزمەتكەرىنىڭ جاۋابىن ەستىگەن كەمپىرلەر جىنىگىپ كەتتى. «مىناۋ مازاقتاۋ عوي، قورلاۋ عوي ءبىزدى، - دەستى ولار. – قاقىمىزدى اياققا تاپتاپ، اشىق كەلەكە قىلدى. «وسىلاي دا وسىلاي» دەپ گازەتكە جازۋ كەرەك». كەمپىرلەر مىسىقتىڭ جوعالۋ حيكاياسى مەن مارۋسيانىڭ ايانىشتى ءحالىن تىرنەكتەي ءتىزىپ، كەزەكشى ميليتسيانىڭ جاۋابىمەن اتىشۋلى «كا-451 گرادۋس» گازەتىنە جولداپ كەپ جىبەردى. كەمپىرلەردىڭ ارىزى گازەتتىڭ ءابجىل قيمىلدايتىن قىزمەتكەرىنىڭ قولىنا تيسە كەرەك، ءبىرىنشى بەتكە «ورىس ايەلىنىڭ جان توزگىسىز تاعدىرى» دەگەن تاقىرىپپەن جارق ەتە قالدى. راسىندا، مارۋسيانىڭ، مارۋسيانىڭ عانا ەمەس، سۇرقاپتالدى سۇرقاي ۇيلەردەگى كەمپىرلەردىڭ كۇيى مۇشكىل ەدى. كلاۆديانىڭ بايى جازاتايىم پويىزدىڭ استىنا ءتۇسىپ ولگەن، بالاسى سىبىردە. انتونينانىڭ شالى ەلىرمە دەرتكە ۇشىراپ كوز جۇمعان. الەكساندرا يۆانوۆنا اۋەلدەن جالعىزباستى. باب زينانى قۇرت اۋرۋى كەمىرىپ ءبىتتى. ءبارى دە ۇيلەرىندە مىسىق، ال قوسىمشا بولەك پاتەرلەرىندە جالداپ تۇراتىن جاس وتباسىلاردى، ساۋداگەرلەردى ۇستايدى. وسى كەيۋانا قارتتار مەكەندەيتىن ءزاۋلىم ۇيلەردىڭ اۋلاسى مەن وزگە دە اۋلالاردا قازىر ەشكىمنەن يمەنبەيتىن، ىزەت-قۇرمەتى كەم جاستار، بۇزاقىلار، ناشاقورلار قاپتاپ، ءورىپ ءجۇر. قاۋىپتى. وتە قاۋىپتى. گازەت ءتىلشىسى ءوز تاراپىنان جازعان تۇسىنىكتەمەگە اتالعان جايتتاردىڭ ءبارىن قوسىپتى. ماقالا وقىرمان قاۋىم مەن قوعامدىق ۇيىمداردى ءدۇر سىلكىندىردى. «ءۇمىت ارالى» دەيتىن قور جوعالعان مىسىققا ىزدەۋ جاريالاپ، «سوڭعى تولقىن» قوزعالىسى كەزەكشى ميليتسيانىڭ سوڭىنا شام الىپ ءتۇستى دە، قىزمەتىنەن قۋىپ تىندى. «سوڭعى تولقىننىڭ» كۇرەسكەرلەرى مۇنىمەن دە شەكتەلمەي، «ناشاقورلاردان، بۇزاقىلاردان قالامىزدى ازات ەتەيىك!» دەگەن ۇران تاستاپ، الەۋمەتتىك، ۇلتتىق ماڭىزى زور ۇران وزگە دە ءىرى قالالاردا جالعاسىن تاۋىپ، قۋاڭعا تيگەن ورتتەي شالقىدى. بەلسەندىلىگىمەن، سوزۋارلىعىمەن ارىپتەستەرىنىڭ الدىن وراپ كەتە بەرەتىن  ءبىر دەپۋتات ايەل پارلامەنت مىنبەرىندە تۇرىپ، مەملەكەتىمىزدىڭ ۇزاق جىلدارعا ارنالعان ستراتەگيالىق باعدارلامالارىندا ۇيىندە يت پەن مىسىق اسىرايتىن جانداردىڭ جايى قامتىلماي قالىپ جاتقانىن ايتىپ اشىندى. «يت پەن مىسىق – كارى اكە-شەشەلەرىمىزدىڭ سەرىگى. قارتتارىمىزعا قاشاندا قۋانىش سىيلايىق» دەدى دەپۋتات حانىم ءسوز سوڭىندا.

***

«ورىس ايەلىنىڭ جان توزگىسىز تاعدىرى» قازاقستاننىڭ شەكاراسىنان اسىپ، اشىق حات تۇرىندە كورشى مەملەكەت باسشىسىنىڭ قۇزىرىنا جول تارتقان كۇندەردىڭ بىرىندە مارۋسيا اگافەۆنا قاشىپ جوعالعان مىسىعىن قارعاپ-سىلەپ، قۇداي اناعا جالبارىنىپ، پولكوۆنيكتىڭ قابىرعاداعى سۋرەتىنە قاراپ وتىرعان. «مياۋ». اۋىزعى بولمەنىڭ ەسىگىن بىرەۋ تىرنالاپ، جالىنعانداي دىبىس شىعاردى. «مياۋ». كەمپىر ەمپەڭدەي جونەلگەن. اشسا، مىسىعى! جالىم-جۇلىم، جالبىر-جۇلبىر. جولاقتارى قۇلايتىن جون تەرىسى سىپىرىلىپ باۋىرىنا تۇسكەن. كەمپىر باجىلداپ قويا بەردى. بايقۇس مارۋسيانىڭ باجىلىن ەستىپ كلاۆديا باستاعان كورشىلەر مىسىقتىڭ اينالاسىنا ۇيىرىلە قالىپتى. مىسىقتىڭ كوزى تارس جۇمۋلى. تۇيمەداق تاناۋىنان دەم تارتقان تىنىسى دا بىلىنبەيدى. كەمپىرلەر ءال ۇستىندەگى بەيشارانى كورىپ ەرىن ۇشىمەن جىبىرلاستى.

- ولەدى.

- ولمەگەندە قايتەدى؟

- ابدەن سورلاعان ەكەن، سورلى-اي!

- يت تالاعان با ءوزىن؟

- يت پە، الدە مىنا اۋلالاردى كەزىپ جۇرگەن قاڭعىباس بۇزاقىلار ما، كىم بىلەدى؟

- بولسا بولار، سولار وسى يت جەيدى، مىسىق جەيدى دەيدى عوي بىلەتىندەر.

- امال كەم، - دەدى كەمپىرلەر مارۋسيانى اياپ، - تاڭ اتقانشا كۇت، تاڭ اتا ءجانتاسىلىم قىلار. سوسىن مىناۋ بالاباقشانىڭ باعىنا اپارىپ جەرلەيمىز.

كەمپىرلەر كەتىسىمەن قۇلىپتانباعان ەسىك قايتا اشىلدى. پاتەرشىلەر ەكەن. «بابۋليا، - دەيدى ەركەگى باياعىسىنشا جامپاڭداپ، - نە، مىسىعىڭىز اۋىرىپ قالعان با؟ ويبۋۋ، ساۋ تامتىعىن قالدىرماپتى-اۋ، يت تالاعان عوي؟». ايەلى قاباعىنىڭ قىرتىسىن جازباي، جيىركەنە باس شايقاپ، اس بولمەگە وتكەن. ەركەگى دابىرلاپ، دال ۇرىپ ءجۇر. «مارۋسيا اپا، مەن بىلەمىن، يت پەن مىسىقتىڭ قالامىزدا ەمحاناسى بار. مەن قازىر ۇشىپ وتىرىپ مىسىعىڭىزدى سوعان اپارىپ كەلەيىن. كورەسىز، جازىلادى مىسىعىڭىز. قۇلان-تازا ايىعادى، اپا!» مارۋسيانىڭ ءماۋ دەگەنىنە قاراماستان ەرلى-زايىپتى پاتەرشىلەر مىسىقتى وراپ الىپ سىرتقا اتىلعان. ءتۇن جارىمىندا جاراسى تاڭىلعان، ۇستىنەن قۇمسابىننىڭ ءيىسى اڭقىعان مىسىقتى قايىڭ قابىعىنان توقىپ ورگەن سەبەتكە سالىپ ءبىر-اق ورالدى.

قايعىلى، جۇدەۋباس مارۋسيانىڭ ۇيىندەگى ەلەكتر شامدارى ولەۋسىرەگەن جارىعىن اينالاسىنا سەبەزگىلەپ قانا تۇراتىن. پاتەرشىلەر دابىرلاسىپ كىرىپ كەلگەندە ول دا جارق ەتە قالعانداي بولدى. «مىسىعىڭىز مىنە، اپا!» مارۋسيانىڭ قولىنا تيگەن مىسىق ءجىپسىتىپ كوزىن اشتى. «و، قۇدايىم، و، جارىلقاۋشىم، و، قۇدايدىڭ ۇلى، مەنى ۇمىتپاعان ەكەنسىڭ عوي! مىشىم، مىشىم مەنىڭ! ءسۇت ىشەسىڭ بە؟ ناندى سۇتكە بىلامىقتاپ بەرەيىن بە؟ شۇجىق جەشى، ءما!» مارۋسيا ۇزاق تولعاندى، مىسىعىنا ۇزدىكسىز مەيىرىمىن توكتى. بايەك قاعىپ جانىن قويارعا جەر تاپپادى. ءتۇننىڭ ءبىر شاماسىندا اناسىنىڭ ايالى الاقانىندا جاتىپ اياۋلى مىسىق ءبىر شىنى سۇتكە  تۇمسىعىن باتىردى. وسى كەزدە-اۋ، شاماسى، مارۋسيا دالىزدەن الدەكىمدەردىڭ سۇلباسىن اڭداعان. قاراڭعىدا بوي تاسالاپ، ۇرىمتال ءساتتى باققانداي سىبىرلاسقاندارىن دا انىق ەستىدى. «ۇرىلار، - دەپ ويلادى ول جۇرەگى اتقاقتاپ، - ۇرىلار، قازىر مەنى تۇنشىقتىرىپ ولتىرەدى دە، ءۇيىمدى تونايدى. سورلى مىسىعىمنىڭ دا جانىن جاھاننامعا اتتاندىرۋدان تايىنباس». سوسىن سىبدىرسىز ساق قيمىلمەن تەلەفون تۇتقاسىن كوتەرگەن. ءسۇت ءپىسىرىم ۋاقىت ارالىعىندا ساقشى ماشيناسىنىڭ قيقۋى اۋلاعا كەلىپ جەتتى. سارت-سۇرت، تارس-تۇرس. مۇزداي قارۋلانىپ، باستارىنا تەمىر تەلپەك كيگەن پوليتسيا قىزمەتكەرلەرى مارۋسيا اگافەەۆنانىڭ پاتەرىنە جىلدام كوتەرىلدى دە، قاراڭعى دالىزدە وتىرعانداردى بۇكتەپ باستى.

- ءبىز –  مارۋسيا اپايدىڭ داچاسىندا تۇراتىن پاتەرشىلەرمىز. باراتىن جەرىمىز تىم الىستا بولعان سوڭ وسىندا تۇنەپ قالىپ ەدىك.

«ە-ە، الگى ەكەۋى ەكەن عوي». مارۋسيا ويىن جيعانشا، الدىنا سەرەيگەن ۇزىن بويلى، ات جاقتى پودپولكوۆنيك شەنىندەگى وفيتسەر تىكتەلىپ تۇرا قالدى:

-  راحمەت، سىزگە، مارۋسيا اگافەۆنا. كوپتەن بەرى ءىزىن جاسىرىپ، ءدات دەگىزىپ جۇرگەن اسا قانقۇيلى قاراقشىلاردى ۇستاۋعا كومەكتەستىڭىز. سول ءۇشىن سىزگە بولىمشە اتىنان العىس ايتامىن. سەرگەكتىگىڭىزدى، باتىلدىعىڭىزدى ەرتەڭ گازەتكە دە جازىپ، وزگە قارتتارعا ۇلگى ەتەمىز.

سىبىرلەپ اتقان تاڭنىڭ اق توزاڭى الاكەۋىمدەگەن اۋلادان پاتەرشى ەركەكتىڭ شىرىلداعان داۋىسى ەستىلدى:

- ىشكە تەپپەڭىزشى اعاي، ىشكە تەپپەڭىز، ايەلىم عوي، جۇكتى ەدى. ىشكە تەپپەڭىز!

***

- تارعىل مىسىقتىڭ باۋىرى جەر سىزادى. مارۋسيا ءماز. كۇلەدى. «ءوي، سايقال، مەن سەنى ىزدەپ جەر-كوكتى شارق ۇرىپ جۇرسەم، سايراندى سالعان ەكەنسىڭ-اۋ سەن ابدەن. باسە، ونە-بويى نەگە ورتەنە قالدى دەسەم. ماۋىعىڭ باسىلدى ما؟ تۆوەي ستاروي ماتەري تەپەر پريدەتسيا نيانچيتسيا س تۆويمي دەتمي. - كارى شەشەڭ سەنىڭ بالالارىڭدى باعاتىن بولدى عوي ەندى!»

***

• «Whiskas» - امەريكاندىق Mars كومپانياسى ونىدىرەتىن مىسىقتىڭ اسى.

Abai.kz