قايرات لاما ءشارىپ اعامىز قازاقستان رەسپۋبليكاسى ءدىن ىستەرى كوميتەتىنىڭ باسىنا كەلگەلى ول كىسىنىڭ اتا-تەگىنە قاتىستى ءبىلىپ-بىلمەي ايتىلعان قاڭقۋ ءسوز كوبەيدى. كەيبىرەۋلەر ىشتەرىندە ءبىر ءوشى بار سياقتى، كەك الا الماي جۇرگەندەي جالا جاۋىپ، «بۋددا شاريف» دەپ مازاقتاعانىن دا كوردىك.

ارينە، كوپشىلىك قاۋىم بىلمەستىكتەن قاتەلەسەتىن شىعار. بىراق، اراب ءتىلىن بىلەتىندەردىڭ ءوزى كەيدە ادەيى ورەسكەل ءسوز ايتىپ، جۇرتتى اداستىراتىنى بار. سونىڭ ناتيجەسىندە «لاما شاريف – تۇسىنىكسىز تۇلعا، لاما – بۋددا ءدىنىنىڭ «مولداسى»، ەندەشە، لاما شاريف تە مۇسىلمان ەمەس، باسقا ءدىن وكىلى، يسلامنىڭ جاۋى» دەگەن پىكىر قالىپتاستىرۋ – ول توپتىڭ ماقساتىنا اينالعانداي.

شىندىعىندا مۇنىڭ ءبارى – ناعىز عايبات، وسەك، جالا. مۇنى شىعارىپ، ءوربىتىپ تاراتىپ جۇرگەن ءدىنبۇزار مۇسىلماندار، تەرەڭ ويلامايتىن ەسسىزدەر، ەرگىش جاستار دەپ ويلايمىن. وسى ماقالانى جازۋىما دا سەبەپ بولعان – قايرات اعامىزدى «لاما» دەپ كەمسىتىپ سويلەگەن كەيبىر مولدەكەڭدەردىڭ ءسوزى.

ءوز باسىم لاما شاريف فاميلياسىن ءباسپاسوز بەتتەرىنەن العاش كورگەنىمدە «كىم قويسا دا اتاسىنا تەرەڭ ماعىنالى ەسىم قويىپتى، مۇمكىن اتالارى ءدىن ۇستاعان تەرەڭ تاقۋا مولدا بولعان شىعار، يا بولماسا عالىم مۇسىلمان تاقۋالارمەن جاقىن ارالاسقان كىسىلەردىڭ ۇرپاعى عوي دەپ قاتتى قۋاندىم. بۇل قۋانىشتى جاي. ويتكەنى «لاما شاريف» – تەرەڭ ماعىنالى ۇعىم. لاما ءشاريفتى كوپ ادام تۇسىنە بەرمەيدى عوي.

قايرات لاما ءشارىپ اعامىز قازاقستان رەسپۋبليكاسى ءدىن ىستەرى كوميتەتىنىڭ باسىنا كەلگەلى ول كىسىنىڭ اتا-تەگىنە قاتىستى ءبىلىپ-بىلمەي ايتىلعان قاڭقۋ ءسوز كوبەيدى. كەيبىرەۋلەر ىشتەرىندە ءبىر ءوشى بار سياقتى، كەك الا الماي جۇرگەندەي جالا جاۋىپ، «بۋددا شاريف» دەپ مازاقتاعانىن دا كوردىك.

ارينە، كوپشىلىك قاۋىم بىلمەستىكتەن قاتەلەسەتىن شىعار. بىراق، اراب ءتىلىن بىلەتىندەردىڭ ءوزى كەيدە ادەيى ورەسكەل ءسوز ايتىپ، جۇرتتى اداستىراتىنى بار. سونىڭ ناتيجەسىندە «لاما شاريف – تۇسىنىكسىز تۇلعا، لاما – بۋددا ءدىنىنىڭ «مولداسى»، ەندەشە، لاما شاريف تە مۇسىلمان ەمەس، باسقا ءدىن وكىلى، يسلامنىڭ جاۋى» دەگەن پىكىر قالىپتاستىرۋ – ول توپتىڭ ماقساتىنا اينالعانداي.

شىندىعىندا مۇنىڭ ءبارى – ناعىز عايبات، وسەك، جالا. مۇنى شىعارىپ، ءوربىتىپ تاراتىپ جۇرگەن ءدىنبۇزار مۇسىلماندار، تەرەڭ ويلامايتىن ەسسىزدەر، ەرگىش جاستار دەپ ويلايمىن. وسى ماقالانى جازۋىما دا سەبەپ بولعان – قايرات اعامىزدى «لاما» دەپ كەمسىتىپ سويلەگەن كەيبىر مولدەكەڭدەردىڭ ءسوزى.

ءوز باسىم لاما شاريف فاميلياسىن ءباسپاسوز بەتتەرىنەن العاش كورگەنىمدە «كىم قويسا دا اتاسىنا تەرەڭ ماعىنالى ەسىم قويىپتى، مۇمكىن اتالارى ءدىن ۇستاعان تەرەڭ تاقۋا مولدا بولعان شىعار، يا بولماسا عالىم مۇسىلمان تاقۋالارمەن جاقىن ارالاسقان كىسىلەردىڭ ۇرپاعى عوي دەپ قاتتى قۋاندىم. بۇل قۋانىشتى جاي. ويتكەنى «لاما شاريف» – تەرەڭ ماعىنالى ۇعىم. لاما ءشاريفتى كوپ ادام تۇسىنە بەرمەيدى عوي.

سونىمەن، لاما ءشاريفتىڭ نەگىزگى ماعىناسىنا كەلەيىك. «لاما» ءسوزى – ارابتىڭ «لاما'ا» (ﻟﻤﻊ، ﻟﻤﻌﻪ) ءسوزىنىڭ قازاقشالانعان ءتۇرى. «لاما'ا» – اراب تىلىنەن اۋدارعاندا «جارقىراۋ»، «جالتىلداۋ» دەگەن ماعىنانى بىلدىرەدى. بۇل ءسوزدىڭ بىرنەشە ءسينونيمى بار: اللاكۋن – اشىق; بارراكۋن – جالتىر، جالتىل، جالتىراق; ۋاميدۋن – نۇر، نۇر شاشۋ، ساۋلە، شۇعىلا، تاماشا، كەرەمەت، كوز شاعىلىستىراتىن; ال «شاريف» ءسوزىنىڭ ماعىناسى – اتاقتى، ىزگى، مەيىربان، تازا دەگەندى بىلدىرەدى.

سوندا، لاما شاريف – نۇر شاريف دەگەن ءسوز ەكەن. ءداستۇرلى يسلامدىق ءدىني تۇسىنىگىمىزدە ەڭ اۋەلى پايعامبارىمىز مۇحاممەد س:ع.س.-نىڭ نۇرى جاراتىلعانى ايتىلادى. باسقا جاراتىلىس سودان وربىگەن. مىنە، سوندىقتان ءبىزدىڭ قازاق تانىمىندا نۇر شاريف دەگەندە ەڭ الدىمەن اسا قۇرمەتتى پايعامبارىمىز ەسكە تۇسەدى. سوندا، لاما شاريف ەسىمىنىڭ ماعىناسى – ەڭ اتاقتى نۇر، ەڭ اتاقتى ساۋلە دەگەن ماعىنا بولىپ شىقتى.

ءبىزدىڭ اتا-بابالارىمىزدىڭ ىشىندە يسلام ءدىنىنىڭ تۇنىق بۇلاعىنان سۋسىنداعان، وتە تەرەڭ رۋحاني سىرلارعا جەتكەن عۇلامالار كوپ بولعان عوي. اراب جۇرتشىلىعىنىڭ ءوزى دە تۇگەل سىرىن تۇسىنە بەرمەيتىن «لاما شاريف» ەسىمىنىڭ قازاق اراسىندا كەزدەسۋى وسىعان دالەل ەمەس پە؟

ءبىر قىزىعى، ءبىزدىڭ جاڭا ءمۋفتيىمىز ەرجان قاجى مايامەروۆتىڭ اتى-ءجونى دە كەلمەي جاتىپ كەيبىرەۋلەردىڭ تالقىسىنا ءتۇسىپ كەتتى. شىنىندا دا، قازاق اراسىندا كەزدەسىپ قالاتىن مايەمەر ەسىمىنىڭ ءتۇپ-توركىنى – ارابتىڭ مۇعاممار (ﻣﻌﻤﺮ) – «ۇزاق ءومىر سۇرەتىن»، ياعني ءبىزدىڭ تىلگە جاقىن «كوپجاسار» دەگەن كىسى اتى بولسا كەرەك. مۇعاممار – قۇران كارىمدە كەزدەسەتىن ءسوز، سىر وڭىرىندە وتكەن اتاقتى قالجان احۋننىڭ دا مۇعاممار ەسىمدى ۇلى بولعان. ليۆيانىڭ تاقتان تايدىرىلىپ، ولتىرىلگەن كوسەمى كاددافيدىڭ ەسىمى دە مۋاممار ەدى.

ناداندىق – بۇل ءبىر دەرت قوي بىزگە جەتكەن،

دانالارعا تىنىم بەرمەي تەنتىرەتكەن.

تاريحتا نادانداردىڭ كەسىرىنەن

مۇسا ماديانعا قاشىپ، يسا كوككە كەتكەن...

ەندەشە، تازا رۋحاني، يسلامي تەرەڭ ماعىنا بەرەتىن لاما شاريف ەسىمىن بۇرمالامايىق، ونى وزگەگە تەلىمەيىك دەگىم كەلەدى.

س.ەسەنتەمىر،

اقتوبە قالاسى

Abai.kz