بۇقارالىق اقپارات قۇرالدارى مەن زەرتتەۋ-ساراپتاۋ ورتالىقتارى قوعامدىق پىكىر الاڭىنا جۇگىنىپ، توقسان سايىن وبلىس جانە قالا اكىمدەرىنىڭ بەت-بەدەلىن، حالىققا تانىمالدىلىعىن انىقتاپ وتىراتىنى بار. اكىمقارالارعا قاتىستى كەزەكتى باعالاۋ سىناعىن وسى جولى «ۆرەميا» گازەتىنەن شولىپ قالدىق (1-سۋرەتتى قاراڭىز. كەستە "ۆرەميا" گازەتىنەن الىندى). كوشبۇيداسىن ادەتتەگىدەي ەلوردامىزدىڭ ەرەن جۇيرىك اكىمى يمانعالي تاسماعامبەتوۆ جەتەگىنە الىپتى. يمانعالي نۇرعاليۇلىنان كەيىنگى ورىن قازاقستانداعى ەڭ ءىرى مەگاپوليس – الماتى قالاسىن التى جىلدان بەرى باسقارىپ وتىرعان احمەتجان ەسىموۆكە ءتيىپتى. وسى ارادا ءبىر ايتا كەتەرلىگى، «ەكىنشى ورىن» - ەسىموۆ مىرزانىڭ مەنشىكتى مەكەنى سياقتى: تومەن تۇسپەيدى دە، جوعارى كوتەرىلمەيدى دە. ال، ءۇشىنشى ورىن اۋىسپالى بولا باستاسا كەرەك. ۇشىنشىگە كوپتەن بەرى شىعىس قازاقستان وبلىسىنىڭ مەملەكەتشىل اكىمى بەردىبەك ماشبەكۇلى يە بولىپ كەلگەن. ەندى ساپارباەۆتاي ساڭلاقتىڭ ورنىنا وڭتۇستىك قازاقستان وبلىسىنىڭ ۇندەمەي ءجۇرىپ ۇلكەن ىستەرمەن شۇعىلداناتىن، ءابجىل قيمىلدايتىن اكىمى اسقار مىرزاحمەتوۆ جايعاسىپتى. الدىڭعى ۇشتىكتەن كەيىنگى ورىن ءبولىسۋ تۋرالى بولە-جارا نە دەيمىز، كەستەگە كوز تىگىڭىز. ارينە، اكىمدەردىڭ بۇلايشا رەيتينگ «ءتۇزۋى» بىرەۋگە ۇناپ، بىرەۋگە ۇناماۋى ابدەن مۇمكىن. مىسالى، اقتوبەلىكتەر  ارحيمەد مۇحامبەتوۆتىڭ اكىمدەر «الامانىندا» «شاڭ قاۋىپ» ارتتا قالا بەرگەنىمەن كەلىسپەيدى.

بۇقارالىق اقپارات قۇرالدارى مەن زەرتتەۋ-ساراپتاۋ ورتالىقتارى قوعامدىق پىكىر الاڭىنا جۇگىنىپ، توقسان سايىن وبلىس جانە قالا اكىمدەرىنىڭ بەت-بەدەلىن، حالىققا تانىمالدىلىعىن انىقتاپ وتىراتىنى بار. اكىمقارالارعا قاتىستى كەزەكتى باعالاۋ سىناعىن وسى جولى «ۆرەميا» گازەتىنەن شولىپ قالدىق (1-سۋرەتتى قاراڭىز. كەستە "ۆرەميا" گازەتىنەن الىندى). كوشبۇيداسىن ادەتتەگىدەي ەلوردامىزدىڭ ەرەن جۇيرىك اكىمى يمانعالي تاسماعامبەتوۆ جەتەگىنە الىپتى. يمانعالي نۇرعاليۇلىنان كەيىنگى ورىن قازاقستانداعى ەڭ ءىرى مەگاپوليس – الماتى قالاسىن التى جىلدان بەرى باسقارىپ وتىرعان احمەتجان ەسىموۆكە ءتيىپتى. وسى ارادا ءبىر ايتا كەتەرلىگى، «ەكىنشى ورىن» - ەسىموۆ مىرزانىڭ مەنشىكتى مەكەنى سياقتى: تومەن تۇسپەيدى دە، جوعارى كوتەرىلمەيدى دە. ال، ءۇشىنشى ورىن اۋىسپالى بولا باستاسا كەرەك. ۇشىنشىگە كوپتەن بەرى شىعىس قازاقستان وبلىسىنىڭ مەملەكەتشىل اكىمى بەردىبەك ماشبەكۇلى يە بولىپ كەلگەن. ەندى ساپارباەۆتاي ساڭلاقتىڭ ورنىنا وڭتۇستىك قازاقستان وبلىسىنىڭ ۇندەمەي ءجۇرىپ ۇلكەن ىستەرمەن شۇعىلداناتىن، ءابجىل قيمىلدايتىن اكىمى اسقار مىرزاحمەتوۆ جايعاسىپتى. الدىڭعى ۇشتىكتەن كەيىنگى ورىن ءبولىسۋ تۋرالى بولە-جارا نە دەيمىز، كەستەگە كوز تىگىڭىز. ارينە، اكىمدەردىڭ بۇلايشا رەيتينگ «ءتۇزۋى» بىرەۋگە ۇناپ، بىرەۋگە ۇناماۋى ابدەن مۇمكىن. مىسالى، اقتوبەلىكتەر  ارحيمەد مۇحامبەتوۆتىڭ اكىمدەر «الامانىندا» «شاڭ قاۋىپ» ارتتا قالا بەرگەنىمەن كەلىسپەيدى. «ءبىزدىڭ ارحيمەد بەگەجانۇلى وبلىسقا اكىم تاعايىندالعالى بەرى جاقسى ىستەردىڭ باستاۋىندا ءجۇر، جۇمىستى دا جاپىرا جاسايدى، كوپتىڭ كوڭىلىنەن شىعا بىلۋدە» دەسەدى. قىزىلورداعا قىرىمبەك ەلەۋۇلى بارعالى سىر بويىنداعى تىرلىك بۇرق-سارق قايناپ، ەڭبەك مايدانىنىڭ قىرمانى قىزىپ باستاعانعا ۇقسايدى. باياناۋىل جاقتا ەرلان ارىن كازاكتاردىڭ اتاماندىعىن دا قابىلداپ، تاۋەلسىز ەل تۇرمىسىنان ەسكەن جىلى لەپ پەن جاڭاشىلدىقتى دا سىنالاپ ەنگىزىپ جاتىر. ءسوزدىڭ تۋراسىنا كوشسەك، ءار اكىم ءوزىنىڭ شەكتى مۇمكىندىگىنىڭ شەگىندە قيمىلداۋدا. مىنە، ءبىز بايانداماق اڭگىمەنىڭ وزەگى دە – وسى. ءبىزدىڭ پايىمىمىزدا شەكتى مۇمكىندىك – اكىمدەردىڭ بيلىك بولىنىسىندەگى اتقاراتىن مىندەتى مەن قىزمەتى عانا ەمەس، كەرىسىنشە سول مىندەت پەن قىزمەتتى كىم قالاي ورىنداۋدا دەگەنگە سايادى. مىسالى، يمانعالي تاسماعامبەتوۆ... بۇل كىسىنىڭ ەسىمى اتالعان ورتادا جۇرت «ءا-ءا، يمەكەڭ بە؟!.» دەپ ءىشتارتىپ، جادىراپ شىعا كەلەدى. ماسەلەنى ۇزىن ارقان كەڭ تۇساۋعا سالماي، قيىننان قيسىنىن تاباتىن،  «ەلگە بولسىنشى» دەپ تۇراتىن ەلگەزەك، ىسكەر ازاماتتى كورە قالسا، بۇگىنگى قازاق ونى يمانعالي نۇرعاليۇلىنا ۇقساتىپ سويلەيدى. «يمەكەڭ سياقتى ەكەن»، «تىلىندە يمەكەڭنىڭ شەشەندىگى، ايتقىشتىعى بار ەكەن»، «ءىس-قيمىلى، ادامعا ءىلتيفاتى، پاراسات-پايىمى قۇددى يمەكەڭ»... وسىلايشا جالعاسىپ كەتە بەرەدى. كوردىڭىز بە، يمانعالي تاسماعامبەتوۆ – قالىڭ بۇقارا كوڭىلىندەگى ءنومىرى ءبىرىنشى اكىم. سوندىقتان ەلوردا اكىمىنىڭ رەيتينگتىك باعانادا ءبىرىنشى ورىندا تۇرۋى تالاسسىز شىندىق. الايدا، «شىندىق قانشا نۇرلى بولعانىمەن اداسقان اقىلعا ساۋلە تۇسىرە المايدى، ۋاقىتتىڭ ءوزى سوعان سەبەپكەر بولسا امال بار ما؟» (شوقان ءۋاليحانوۆ), كەي-كەيدە تاسماعامبەتوۆكە دە تاسادان تاس بوراتاتىندار تابىلىپ جاتادى. ازامات ەردىڭ عازيز باسىن قاۋەسەتتىڭ قارا قازانىنا سالىپ قايناتپاققا تىرىسادى. ءتىپتى وسىرە ماقتاپ، ەسىرە دارىپتەپ زاماناۋي قازاقستان اتتى مەملەكەتتىڭ ارحيتەكتورى نازارباەۆقا ساياسي باسەكەلەس ەتپەك بوپ اۋرەلەنەدى. بىراق سونىڭ بارىندە ء(تىل-كوزىمىز تاسقا) تاسماعامبەتوۆتىڭ مەرەيى ۇستەم شىعادى. ويىمشا، قارا قىلدى قاق جاراتىن كۇش-قايرات وسى ءبىر وتكىر جانارلى، سالقىن اقىلدى ءام مىنەزدى ازاماتتىڭ بويىن شيرىقتىرىپ جىبەرەتىن بولسا كەرەك. سونداي جىگەرلى، ءىس دەسە جانىپ تۇسەتىن تۇلعانى بەك تانىعان پرەزيدەنت نازارباەۆ ونى مەملەكەتتىك قىزمەتتىڭ بارلىق وتكەلەگىنەن وتكىزىپ، كەمەلدەنە تۇسۋىنە جاعداي جاساپ باعۋدا. بۇل راس جانە بۇنىڭ راستىعىن دالەلدەۋ ءۇشىن تاسماعامبەتوۆتىڭ بيوگرافياسىن اقتارىپ وتىرۋدىڭ قاجەتى جوق،  جۇرت بىلەدى: يمانعالي نۇرعاليۇلى مينيستر لاۋازىمىنا بەكىدى، -  توقسانىنشى جىلدارداعى توقىراۋدىڭ تۇسىندا قوعامدى توعىشارلىق جايلاپ كەتپەسىن دەپ، مەملەكەتتىلىكتىڭ مايەگى مادەنيەتتە ەكەندىگىن دالەلدەپ باقتى;  اتىراۋ وبلىسىنىڭ اكىمدىگىنە تاعايىندالدى، - مۇنايشىلار قالاسىن الدىمەن كوڭ-قوقىستان ارىلتىپ، ورتالىق بيلىكتەگى بۇلىقسىعان مىرزالارعا جەر بايلىعى ەل بايلىعىن ەسەلەۋگە ءتيىس ورتاق ۇلەس، ورتاق سىباعا دەگەندى ءتۇسىندىرىپ، الپاۋىت ينۆەستورلارمەن تەڭ وتىرىپ سويلەسۋدىڭ مۇمكىندىگىن تۋدىرىپ اتتاندى;  پرەمەر-مينيستر قىزمەتى مەن مەملەكەتتىك حاتشى ميسسياسىن بيىك ابىرويمەن ءتامامدادى. پرەزيدەنت اكىمشىلىگىن باسقاردى. الماتىنىڭ تىنىسىن اشىپ، جولايىرىقتار مەن كوپىرلەرگە تولتىردى.  قىسقاسى «جوعارعى جاقتاعى» بەدەلدى قىزمەتتىڭ بەل-بەلەسىن تاسماعامبەتوۆتەي جورىتقان ادام كەمدە-كەم. مىنە، ەندى ول ەلوردامىزدى حالىقارالىق "ەكسپو-2017" كورمەسىنىڭ قارساڭىندا «اقىلدى قالا» جاساۋدىڭ قامىنا كىرىسىپ كەتتى. «اقىلدى قالا» جايلى اڭگىمە ءوز الدىنا، سول «اقىلى» كىرىپ «ەسەيۋگە» بەت العان ەلوردامىزدىڭ قايداعى ءبىر «پاتي-ماتيلەردەن» ارىلىپ، ايدىك كوشەلەرىنىڭ قاراكوزدەنىپ قالعانى كوڭىلدى جەلپىندىرەدى. ەسىڭىزدە مە، ەلباسى استاناجۇرتىن سارىارقانىڭ توسىنە نەگە اكەلىپ قوندىردى، استانا قالاسىنىڭ ستراتەگيالىق ماڭىزى مەن ەل رۋحىن سەرپىلتۋدەگى ءرولى قانداي بولماق دەگەن ويدان ماقۇرىم «ويىنشىق» اكىمدەر وسىدان التى-جەتى جىل بۇرىن  ەلوردانى بوياۋى باتتاسقان برودۆەيگە ۇقساتپاققا تىراشتانىپ «گلامۋرلەپ» تاستاپ ەدى عوي، تاسماعامبەتوۆ بارا سونىڭ ءبارىن سىپىردى. استانا قازىر سارىارقانىڭ سالقىن ساباتىنا شومىلىپ، ساردالادان سارقىلىپ بىتپەس قۋات الىپ، زاۋ بيىككە بويلاپ بارادى. اياق ارتار قوعامدىق كولىكتەرى دە، كوشەسى دە قازاق تىلىندە سويلەيدى. اقىلدىلىعىنىڭ بەلگىسى سول ەمەس پە، جيناقى، ءتارتىپتى، تازا قالاعا اينالدى. وزگە قالالارىمىزدىڭ اكىمدەرىن بالكىم قازاندىقتىڭ وتىن-سۋى، قۇبىرلاردىڭ قىرىق بۇراۋى قۇمبىل تولعاندىراتىن شىعار، ال، يمانعالي نۇرعاليۇلى سونىڭ بارىمەن بىرگە استانانىڭ رۋحاني ومىرىنە، اعارتۋ سالاسىنا، زيالى قاۋىمدى ويلاندىراتىن ماسەلەلەرگە، ت.ب.  ەرەكەشە ءمان بەرەدى. ويتپەسكە جانە امال كەم. ويتكەنى بۇگىنگى اكىم تەك شارۋاشىلىق ماسەلەسىمەن شەكتەلىپ قالماۋى كەرەك، مادەنيەتتەر الماسۋىنداعى جاھاندىق قۇبىلىستاردان ۇلت كەلبەتىن ساقتاپ قالاتىن ەلدىك، مەملەكەتتىك مۇراتتى ىستەرمەن، اكىمشىلىكتىڭ پارمەنىن ارتتىراتىن ساياسي جۇمىستارمەن  قات-قابات شۇعىلدانۋى قاجەت. اسىرەسە، بۇگىنگى الەمنىڭ وزىق ەلدەرىنىڭ  استانالارىمەن يىق تەڭەستىرىپ ۇلگەرگەن استانانىڭ اكىمى... سەبەبى استانا حالقىنىڭ جانسانى كەيىنگى 15 جىلدا بەس ەسەگە ءوسىپ 800 مىڭعا جەتتى. جىل سايىن 1,5 ملن شارشى مەتر جەرگە كوپقاباتتى ۇيلەر سالىنۋدا، بۇل جىل سايىن استانادا 15 مىڭ پاتەر پايدالانۋعا بەرىلەدى دەگەن ءسوز.   الداعى جىلدارى ەلوردا تۇرعىندارىنىڭ قاراسى 1-1,2 ميلليونعا بارىپ قالۋى ىقتيمال دەپ بولجانۋدا.

استاناداعى تۇرعىن ۇيلەردە قانشا ليفت، اۋلاسىندا قانشا ورىندىق بار ەكەندىگىن جاتقا سوعاتىن اكىم ءبىر سۇحباتىندا وسى ۋاقىتقا دەيىن ەلوردامىزدىڭ اينالاسى مەن كوشەلەرىنە 40 مىڭ ءتۇپ اعاش، 9 ميلليون گۇل وتىرعىزىلعانىن ايتىپ ەدى. كەيىنگى كۇندەرى  "سمارت استانا" - ياعني، تۇرمىسقا ىڭعايلى "عاجايىپ قالانىڭ" قام-تىرلىگىنە كىرىسىپ كەتكەن سەكىلدى، ادامنىڭ ءوڭى تۇگىلى تۇسىنە كىرمەيتىن كەرەمەتتەر تۋرالى ءسوز باستادى. ونىڭ ءبارىن الداعى ۋاقىتتا كورە جاتارمىز. ەڭ باستىسى – ەلوردا ەل نازارىندا، ەلباسىنىڭ القاۋىندا، ەلىمىزدەگى ءنومىرى ءبىرىنشى اكىمنىڭ باسقارۋىندا.

Abai.kz