وكتەم مەردىگەر 70 ميلليون تەڭگەنى قايتارماي وتىر

تالاس اۋدانىنىڭ ويىق اۋىلىنداعى اۋىز سۋدىڭ جىرى بيىل ءبىرجولا شەشىلەتىن سياقتى. قۇرىلىسى 2010 جىلى باستالعان نىسان جاۋاپسىز مەردىگەردىڭ كەسىرىنەن ءۇش جىلدان بەرى قاراۋسىز قالىپ، جۇمىس توقتاپ تۇرعانى بەلگىلى. اۋىز سۋ جۇيەسىن جۇرگىزۋ قۇقىعىن ۇتىپ العان «سك بيىك اسۋلار-2006» جاۋاپكەرشىلىگى شەكتەۋلى سەرىكتەستىگى قۇنى 223 ملن. 809 مىڭ تەڭگە بولاتىن جوبانىڭ ءبىراز قارجىسىن تەككە شاشقان ەكەن. سونىڭ كەسىرىنەن قايتادان بيۋدجەتتەن قارجى ءبولىنىپ، سمەتا قۇنى 422 ميلليون تەڭگەدەن اسىپ جىعىلدى. وعان قوسا، بيلىك كومپانياعا تاعى ءبىراز مۇمكىندىك بەردى. سول كەزدە جاسالعان قوسىمشا كەلىسىمشارتقا سايكەس، قۇرىلىس جۇمىستارى بىلتىرعى قازان ايىندا اياقتالۋى ءتيىس بولاتىن. الايدا مەردىگەر جەر قازۋ جۇمىستارىندا قيىندىق تۋىنداعانىن ايتىپ حات جولداپ، كەلىسىمشارت مەرزىمىن قايتا ۇزارتۋعا تۋرا كەلەدى. بىراق بۇل جەڭىلدىكتەرگە قاراماستان 152 ميلليون 271 مىڭ تەڭگە قارجى ءبارىبىر يگەرىلمەي قالدى سول جىلى. «سك بيىك اسۋلار-2006» قوسالقى مەردىگەر جالداپ، قۇرىلىس-مونتاج جۇمىستارىن 2012 جىلدىڭ جەلتوقسان ايىندا تولىق بىتىرەمىن دەگەن قۇرعاق ۋادەسىندە دە تۇرا المادى. ءتىپتى، قوسىمشا جالداعان سۋبمەردىگەرى «كازسترويندۋستريا» سەرىكتەستىگىنە دە ءتيىستى قاراجاتىن بولمەي قويعان. تەڭگە تۇرماق تەبەن ينە دە كورمەگەن بۇل فيرما جۇمىستى امالسىز توقتاتىپ، ءوز جونىمەن كەتتى. جالپى، باس مەردىگەر قۇرىلىس-مونتاج جۇمىستارىنىڭ تەك 65 پايىزىن ورىنداعان بوپ شىقتى.  

وكتەم مەردىگەر 70 ميلليون تەڭگەنى قايتارماي وتىر

تالاس اۋدانىنىڭ ويىق اۋىلىنداعى اۋىز سۋدىڭ جىرى بيىل ءبىرجولا شەشىلەتىن سياقتى. قۇرىلىسى 2010 جىلى باستالعان نىسان جاۋاپسىز مەردىگەردىڭ كەسىرىنەن ءۇش جىلدان بەرى قاراۋسىز قالىپ، جۇمىس توقتاپ تۇرعانى بەلگىلى. اۋىز سۋ جۇيەسىن جۇرگىزۋ قۇقىعىن ۇتىپ العان «سك بيىك اسۋلار-2006» جاۋاپكەرشىلىگى شەكتەۋلى سەرىكتەستىگى قۇنى 223 ملن. 809 مىڭ تەڭگە بولاتىن جوبانىڭ ءبىراز قارجىسىن تەككە شاشقان ەكەن. سونىڭ كەسىرىنەن قايتادان بيۋدجەتتەن قارجى ءبولىنىپ، سمەتا قۇنى 422 ميلليون تەڭگەدەن اسىپ جىعىلدى. وعان قوسا، بيلىك كومپانياعا تاعى ءبىراز مۇمكىندىك بەردى. سول كەزدە جاسالعان قوسىمشا كەلىسىمشارتقا سايكەس، قۇرىلىس جۇمىستارى بىلتىرعى قازان ايىندا اياقتالۋى ءتيىس بولاتىن. الايدا مەردىگەر جەر قازۋ جۇمىستارىندا قيىندىق تۋىنداعانىن ايتىپ حات جولداپ، كەلىسىمشارت مەرزىمىن قايتا ۇزارتۋعا تۋرا كەلەدى. بىراق بۇل جەڭىلدىكتەرگە قاراماستان 152 ميلليون 271 مىڭ تەڭگە قارجى ءبارىبىر يگەرىلمەي قالدى سول جىلى. «سك بيىك اسۋلار-2006» قوسالقى مەردىگەر جالداپ، قۇرىلىس-مونتاج جۇمىستارىن 2012 جىلدىڭ جەلتوقسان ايىندا تولىق بىتىرەمىن دەگەن قۇرعاق ۋادەسىندە دە تۇرا المادى. ءتىپتى، قوسىمشا جالداعان سۋبمەردىگەرى «كازسترويندۋستريا» سەرىكتەستىگىنە دە ءتيىستى قاراجاتىن بولمەي قويعان. تەڭگە تۇرماق تەبەن ينە دە كورمەگەن بۇل فيرما جۇمىستى امالسىز توقتاتىپ، ءوز جونىمەن كەتتى. جالپى، باس مەردىگەر قۇرىلىس-مونتاج جۇمىستارىنىڭ تەك 65 پايىزىن ورىنداعان بوپ شىقتى.  

تالاس اۋداندىق ساۋلەت، قالا قۇرىلىسى جانە قۇرىلىس ءبولىمىنىڭ باستىعى ءاليا مىڭباەۆانىڭ ايتۋىنشا، مەملەكەت قارجىسىن تالان-تاراجعا سالعان مەردىگەرگە قاتىستى وبلىستىق مامانداندىرىلعان اۋدانارالىق ەكونوميكالىق سوتى 9 ساۋىردە شەشىم شىعارىپتى. سوت ونى جوسىقسىز مەردىگەر دەپ تانىپ، تاپسىرىس بەرۋشى مەكەمەدەن الدىن الا الىپ قويعان 70 ميلليون تەڭگەدەن استام قارجىنى قايتارۋىن مىندەتتەدى. بۇل قارجىنى «ەرتەرەك» اۋدارىپ جىبەرگەنى ءۇشىن اۋدان اكىمدىگى ساۋلەت، قالا قۇرىلىسى جانە قۇرىلىس ءبولىمىنىڭ سول كەزدەگى باسشىسى ب.بايبولوۆ ورنىنان دا الىنعان بولاتىن. وكىنىشتىسى سول، قۇرىلىس فيرماسى ۋاقىتتى بارىنشا سوزىپ، ەلدى اۋرە-سارساڭعا سالۋدى ماقسات ەتتى مە، ايتەۋىر سوت شەشىمىنە نارازىلىعىن ءبىلدىرىپ، اپپەللياتسيالىق شاعىم ءتۇسىردى. ودان جەڭىلگەن سوڭ كاسساتسيالىق ارىز بەردى. ودان دا ۇپايى تۇگەلدەنگەن جوق. ءوز ارەكەتىنىڭ دۇرىس ەمەستىگىن جاقسى بىلە تۇرا، ۇكىمدى جوققا شىعارۋ ءۇشىن تىنىمسىز شاعىمدانا بەرۋ قارىزدى قايتاراتىن ۋاقىتتى بارىنشا الىس­تاتۋ ماقساتىندا جاسالىپ وتىرعان سياقتى. ال قۇرىلىس سول اياقتالماعان كۇيى قاڭتارىلىپ قالا بەردى.

دەگەنمەن، اتالعان ءبولىم دە قاراپ جاتپاي، جۋىردا قايتا كونكۋرس جاريالاپتى. تامىز ايىندا جەڭىمپاز انىقتالدى. بۇرىن وسى نىساندا قوسالقى مەردىگەر بولعان «نۇرباح» سەرىكتەستىگى بۇگىندە جۇمىستى جالعاستىرۋدا. ازىرگە بۇل مەكەمە 137 ميلليون تەڭگەنىڭ جۇمىستارىن اتقارماق. بۇل قاراجات نىساندى تولىق پايدالانۋعا بەرۋگە جەتكىلىكسىز، ارينە. دەگەنمەن، وعان دەيىن «سك بيىك اسۋلار-2006» قارىزىن قايتارسا، قايتادان قوسىمشا كەلىسىمشارت جاسالىپ، مەردىگەر تۇگەل بىتىرەتىن بولادى. 

سۋ قۇبىرىنىڭ جالپى ۇزىندىعى 35,7 شاقىرىم بولسا، سونىڭ 20,1 شاقىرىمى – سۋ جەلىسى. ماگيسترالعا – 129, قىزمەت كورسەتەتىن جەلىلەرگە – 500 قۇدىق ورناتىلۋى ءتيىس. ءبىز اۋىلداعى قۇرىلىس نىسانىنا بارعانىمىزدا جۇمىسشىلار قۇدىق ورناتۋعا قاجەتتى بەتون «ساقينالاردى» ءتۇسىرىپ جاتتى. ەكى ەكسكاۆاتور مەن ءبىر كوتەرگىش كران، ءبىر گيدروۇساقتاۋشى تەحنيكا قىزۋ ەڭبەك ۇستىندە ەكەن. جۇمىسشىلار سەرۆيستىك جەلىلەرگە قۇدىق ورناتۋعا جاپپاي كىرىسىپ كەتكەن. وسى اۋىلدىڭ تۇرعىنى، بريگادير قايرات وشاقباەۆ بۇنىڭ الدىنداعى مەكەمەگە دە جالدانىپ جۇمىس ىستەگەنىن ايتتى. «قوس مەردىگەردى ەش سالىستىرۋعا كەلمەيدى»، – دەيدى ول.  

– وتكەن ءۇش جىلدا «سك بيىك اسۋلار-2006» جارىتىمدى ءىس بىتىرگەن جوق. باسشىلىعى استانا قالاسىندا بولعان سوڭ با ەكەن، ايتەۋىر ءبىر اي جۇمىس ىستەسە، ءۇش-ءتورت اي توقتاپ تۇراتىن. شارۋا ەندى عانا ءبىر رەتكە كەلدى. مۇندا جالپى 25 ادام ەڭبەك ەتۋدە. كوپشىلىگى – وسى اۋىلدىڭ ازاماتتارى. ءوزىم ءار كۇنىمە 2 مىڭ تەڭگە ەڭبەكاقى الامىن، – دەيدى ول. 

قىزىعى سول، «سك بيىك اسۋلار-2006» كومپانياسى جالداعان كۇزەتشى ە. ءالى كۇنگە دەيىن وسىنداعى دۇنيەگە باس-كوز بولىپ ءجۇر. ول سۋ جينالاتىن مۇنارا ماڭىنداعى قورشالعان اۋماقتى ۇنەمى سىرتىنان قۇلىپتاپ، جۇمىسكەرلەردىڭ ايتۋىمەن عانا اشىپ بەرەدى ەكەن. ەل تۇسكى اسقا كەتسە دە، ۇيىنە قايتسا دا اڭدىپ وتىرىپ، جەتىپ كەلىپ جاۋىپ كەتەدى، تاڭەرتەڭ اشىپ بەرەدى. ءاۋ باستا ءتىپتى ەشكىمدى اتتاپ باستىرماي قويعان ەكەن، كەيىن جاڭا مەردىگەردىڭ كەلگەنىن ەستىپ، جۇرتتى كىرگىزىپ تۇرۋعا كەلىسىپتى. ءوزىنىڭ الگى فيرمادان جالاقى الماعانىنا دا ءبىراز بولعان كورىنەدى. سوعان قاراماستان الاڭعا جان جۋىتپاي، جاڭا كەلگەن مەردىگەردىڭ ەڭبەككەرلەرىنە ءاربىر قۇرال-سايماندى تەك ارنايى وتىنىشپەن، تىزىممەن بەرەدى. جۇمىسكەرلەردىڭ ايتۋىنشا، مۇنى ول قالايدا جۇمىس بەرۋشىسىنە جاعىپ، جالاقى الۋ ماقساتىندا ىستەپ وتىر. باسشىسىمەن حابارلاسىپ، ەسەپ بەرىپ وتىرادى ەكەن. «ارينە، جاۋاپتىلىق – جاقسى قاسيەت. بىراق، ونى كوزدەن تاسا قىلماۋعا تىرىسىپ، جوعالتىپ الساق، سابىلا ىزدەپ جۇرگەنىمىز. كۇنىمىز كۇزەتشىگە قاراپ قالدى عوي، ءبىر شارا قولدانباسا بولمايدى»، – دەيدى ولار. ەكس-مەردىگەردىڭ جۇمىسقا ءالى دە يەلىك ەتىپ وتىرعان سەبەبىن اۋداندىق ساۋلەت، قالا قۇرىلىسى جانە قۇرىلىس ءبولىمىنىڭ باستىعى ءاليا مىڭباەۆا بىلاي دەپ تۇسىندىرۋگە تىرىستى:  

بۇرىنعى مەردىگەردەگى دۇ­نيەلەردى پايدالانۋ ءۇشىن سول فيرمانىڭ وكىلى كەلىپ، ءوزى كۋا بولىپ، بىزگە وتكىزۋى شارت. ال، ولار كىسى جىبەرمەي وتىر. بۇل قاراۋىلدى وكىل رەتىندە قاتىستىرىپ، بار سايمانىن قابىلداپ الۋعا قاقىمىز جوق. 

سوندىقتان، ازىرگە جاعداي وسى كۇيىندە قالا بەرەتىن سياقتى. 

وزگە وبلىستان كەلگەن مەر­دىگەرلەردىڭ ىشىندە جاۋاپ­كەرشىلىك جۇگىن سەزىنىپ، جۇمىسىن ىقتياتپەن اتقارعاندارى كەمدە-كەم. جەرگىلىكتى ايماققا ۇيرەنىسە الماي ما، الدە وزدەرىنە وسى قولايلى ما، كىم ءبىلسىن. «سك بيىك اسۋلار-2006» كومپانياسىنىڭ قيتۇرقىلىعى بولماعاندا ويىق اۋىلىنا اۋىز سۋ وسىدان ەكى جىل بۇرىن كەلىپ قويار ەدى. «نۇرباح» جشس جۇمىستى جەلتوقسان ايىنا دەيىن بىتىرگەنىمەن، ءبارىبىر ەكس-مەردىگەر قارىزدى قايتارماي، نىسان تولىق پايدالانۋعا بەرىلمەيدى. سوندىقتان، ويىقتىقتار ەڭ بەرى دەگەندە كەلەسى جىلى عانا ساپالى اۋىز سۋعا قول جەتكىزۋى مۇمكىن. نىسان ەل يگىلىگىنە بەرىلگەننەن كەيىن دە پروبلەمالار تۋىنداماسىنا ەشكىم كەپىلدىك بەرە الماسى تاعى انىق. مىسال كەلتىرە كەتسەك، «اقبارىس» كومپانياسى قۇرىلىسىن بىرنەشە جىلعا سوزعان اقكول اۋىلىنداعى اۋىز سۋ جاعدايى ءالى دە ءماز ەمەس. جۇيە جاڭادان جۇرگىزىلسە دە، اقكولدىكتەردىڭ 80 پايىزى عانا اۋىز سۋمەن قامتىلعان. وندا دا ارنايى كەستە بويىنشا تاۋلىگىنە بىرنەشە ساعات قانا بەرىلەدى. 

جانات قاپالباەۆا 

جامبىل وبلىسى، 

تالاس اۋدانى

"تۇركىستان" گازەتى