1973 جىلى قۇرىلعان قاراقيا اۋدانى – ماڭعىستاۋ وبلىستىڭ وڭتۇستىگىندە ورنالاسقان.  بۇل اۋدان 1997 جىلعا دەيىن ەراليەۆ اۋدانى دەپ اتالىپ كەلدى. بۇل ايماقتى – «ماڭعىستاۋدىڭ مارجانى» دەپ تە اتايدى. اۋماعى جونىنەن وبلىستا ەڭ ۇلكەن اۋدان اتاعى بار. اۋدان قۇرامىنداعى 10 ەلدىمەكەن  مەن 2 كەنت، 5 اۋىلدىق وكرۋگكە بىرىكتىرىلگەن. ورتالىق – قۇرىق سەلوسى. اۋداننىڭ جەر بەدەرى نەگىزىنەن جازىق، سولتۇستىك-شىعىسى ءۇستىرت اۋماعىندا. مۇندا قازاقستانداعى تەڭىز دەڭگەيىنەن تومەن جاتقان بارلىق ويىستار ورنالاسقان.  اۋداننىڭ باتىسىنداعى اششىسور مەن قاراقيا ويىستارىن ماڭعىستاۋ مەن كەندىرلىقياساي ۇستىرتتەرى ءبولىپ جاتىر. اۋداننىڭ ەڭ بيىك جەرى باتىس ءۇستىرت كەمەرلى شىڭىنداعى قارامان شوقىسى دا بار. مۇندا قازاق شىعاناعى، كەندىرلى، اقسۋ، توقماق شىعاناقتارى بار. بۇلاردى كەزىندە يسان تۇبەگى دەپ اتاعان. مۇندا تەڭىز ادىنىڭ اسەرىنەن پايدا بولعان نەشە ءتۇرلى عاجايىپ باعانالار، ۇڭگىرلەر مەن قۋىستار ءجيى كەزدەسەدى. قاراقيا اۋدانىنىڭ جەر قويناۋىندا مۇناي مەن گازدىڭ، ۇلۋتاستىڭ، ۋراننىڭ كەندەرى مول. ماڭىزدى مۇناي كەن ورىندارىنا جەتىباي كەنتى جاتادى.

1973 جىلى قۇرىلعان قاراقيا اۋدانى – ماڭعىستاۋ وبلىستىڭ وڭتۇستىگىندە ورنالاسقان.  بۇل اۋدان 1997 جىلعا دەيىن ەراليەۆ اۋدانى دەپ اتالىپ كەلدى. بۇل ايماقتى – «ماڭعىستاۋدىڭ مارجانى» دەپ تە اتايدى. اۋماعى جونىنەن وبلىستا ەڭ ۇلكەن اۋدان اتاعى بار. اۋدان قۇرامىنداعى 10 ەلدىمەكەن  مەن 2 كەنت، 5 اۋىلدىق وكرۋگكە بىرىكتىرىلگەن. ورتالىق – قۇرىق سەلوسى. اۋداننىڭ جەر بەدەرى نەگىزىنەن جازىق، سولتۇستىك-شىعىسى ءۇستىرت اۋماعىندا. مۇندا قازاقستانداعى تەڭىز دەڭگەيىنەن تومەن جاتقان بارلىق ويىستار ورنالاسقان.  اۋداننىڭ باتىسىنداعى اششىسور مەن قاراقيا ويىستارىن ماڭعىستاۋ مەن كەندىرلىقياساي ۇستىرتتەرى ءبولىپ جاتىر. اۋداننىڭ ەڭ بيىك جەرى باتىس ءۇستىرت كەمەرلى شىڭىنداعى قارامان شوقىسى دا بار. مۇندا قازاق شىعاناعى، كەندىرلى، اقسۋ، توقماق شىعاناقتارى بار. بۇلاردى كەزىندە يسان تۇبەگى دەپ اتاعان. مۇندا تەڭىز ادىنىڭ اسەرىنەن پايدا بولعان نەشە ءتۇرلى عاجايىپ باعانالار، ۇڭگىرلەر مەن قۋىستار ءجيى كەزدەسەدى. قاراقيا اۋدانىنىڭ جەر قويناۋىندا مۇناي مەن گازدىڭ، ۇلۋتاستىڭ، ۋراننىڭ كەندەرى مول. ماڭىزدى مۇناي كەن ورىندارىنا جەتىباي كەنتى جاتادى.

بيىل قاراقيا اۋدانىنىڭ قۇرىلعانىنا – 40 جىل. وسى جىلدار ارالىعىندا اۋدان  قۇلدىراۋ دا، شارىقتاۋ دا كەزەنىڭ باستان كەشتى. اۋداندا ءوندىرىس وشاقتارى از بولعانىنا قاراماستان، دامۋ قارقىنى جاعىنان وبلىستا ءۇشىنشى ورىنعا تۇراقتاعان. قازىر قاراقيا اۋدانىندا 32 000-نان استام ادام تۇرادى.

اۋداننىڭ مەرەيتويى اياسىندا ءۇش نىسان پايدالانۋعا بەرىلدى. ولار: «نۇر وتان» حدپ-نىڭ جاڭا عيماراتى مەن 24 پاتەرلى ەكى تۇرعىن ءۇي جانە كاسىپتىك تەحنيكالىق كوللەدج بولاتىن. الدىمەن اۋداننىڭ مەرەيتويىنا وراي مادەنيەت ۇيىندە سالتاناتتى جيىن ءوتتى. «قاراقيام – مەرەيلى مەكەنىم» دەگەن اتپەن ارنايى كورمە دە ۇيىمداستىرىلدى. جيىندا اۋداننىڭ سوڭعى جىلداردا قول جەتكىزگەن جەتىستىكتەرى ايتىلىپ، وبلىس باسشىسى اليك ايدارباەۆ اۋداننىڭ ەكونوميكالىق دامۋ كورسەتكىشتەرىنە توقتالدى.

«اۋدان وتكەن عاسىردىڭ 70-80 جىلدارىندا تەك رەسپۋبليكاعا تانىمال عانا ەمەس، سول كەزدەردە بۇكىل وداققا تانىمال اۋدانداردىڭ قاتارىندا بولدى. بۇل جىلداردا تانىمال مۇنايشىلار قارا التىندى يگەرۋدە ەلەۋلى ەڭبەك ەتتى. ال قاراقيا اۋدانى تاۋەلسىزدىك جىلدارىندا دا دامۋدىڭ جاڭا باعىتىنا اياق باستى. قازىرگى كەزدە اۋداندا  الەۋمەتتىك-ەكونومكالىق دامۋ مەن حالىقتىڭ ءال-اۋقاتىن جاقسارتۋ باعىتىندا ءبىرشاما وڭ ىستەر اتقارىلۋدا. وسى ۋاقىتتا بۇل اۋداندا وندىرىلگەن ءونىم جالپى وبلىس كولەمىنىڭ 3/1 بولىگىن قۇرايدى. اۋدان اۋماعىندا مۇناي، ۇلۋتاس، ارلەۋشى پليتالار وندىرىلىسە، اۋىلشارۋاشىلىعىندا ءتورت تۇلىك مال وسىرىلەدى. مال باسى دا جىلدان-جىلعا ءوسىپ، ولاردىڭ ونىمدەرىن قايتا وڭدەۋ سالاسىندا دا ايتارلىقتاي جەتىسىكتەر بار»،-دەدى ءوز سوزىندە ا.ايدارباەۆ.

مۇنان كەيىن اۋداننىڭ دامۋى جولىندا ايانباي قىزمەت ەتكەن تۇبەك ارداگەرلەرىنىڭ ەڭبەكتەرىن باعالاۋ ماقساتىندا وبلىس اكىمى ارنايى ماراپپاتتاۋ شاراسىن وتكىزدى.  دەنساۋلىق ساقتاۋ، مادەنيەت، ءبىلىم، قۇرىلىس سالالارىندا ەڭبەك ەتكەن ارداگەرلەردىڭ ەرەڭ ەڭبەكتەرىن باعالاپ، ءوز قولىمەن مەدال تاعىپ، سىي-سىياپات كورسەتتى.

«قاراقيامىزدىڭ تابيعاتى كوركەيىپ، ءوز قازىنامىزدى ءوزىمىز وڭدەيتىن دارەجەگە جەتىپ، سالت-ءداستۇرىمىزدى، ۇلتتىق قۇندىلىقتارىمىزدى ۇرپاقتان-ۇرپاققا امانات ەتىپ جەتكىزە بەرەيىك. جىلدان-جىلعا ەڭبەگىمىزدى ەلەپ، مەرەكەگە ارنايى شاقىرتىپ، قۇرمەت كورسەتىپ جاتقان ازاماتتارعا العىس ايتامىن. مەرەكە قۇتتى بولسىن!»،-دەپ ءوز قۇتتىقتاۋىن جەتكىزدى قر ەڭبەك سىڭگەن مادەنيەت قايراتكەرى، ماڭعىستاۋدىڭ اعا دومبىراشىسى، ورىن قۇلساريەۆ.

«نۇر وتاننىڭ» جاڭا عيماراتى

مەملەكەت باسشىسى  «نۇر وتان» پارتياسىنا ناقتى تاپسىرمالار بەرگەن بولاتىن. ونىڭ ىشىندە جەرگىلىكتى جەردەگى پارتيا فيليالدارىنىڭ ماتەريالدىق-تەحنيكالىق بازاسىن نىعايتۋ، ولاردى بۇگىنگى زامانعى ەلەكتروندى تەحنيكالارمەن، اۆتوكولىكتەرمەن قامتاماسىز ەتۋ تاپسىرىلعانىن بولاتىن. وسىعان وراي قازىرگى تاڭدا جەر-جەردە اۋقىمدى جۇمىستار اتقارىلىپ جاتىر.

 سونىڭ ايعاعى مەرەيتوي اياسىندا، قۇرىق كەنتىندە «نۇر وتان» حدپ-نىڭ جاڭا عيماراتى پايدالانۋعا بەرىلدى.  وندا قوعامدىق قابىلداۋ وتكىزىلەتىن كابينەتتەر، ءماجىلىس زالى دا بار. اۋىل تۇرعىندارىنان كەلىپ تۇسەتىن ارىز-شاعىمدار دا ەندى وسىندا قارالاتىن بولادى.

«پارتيا عيماراتىنىڭ كەڭسەسى مەملەكەت باسشىسى نۇرسۇلتان نازارباەۆتىڭ تاپسىرىسىمەن سالىندى.  جاقىندا پارتيامىزدىڭ  حV سەزى وتەدى. سول سەزدە جاڭا دوكتورينا قابىلدانادى. جاڭا كەڭسەدە جۇمىس جاندانا بەرسىن»، – دەدى عيماراتتى سالتاناتتى تۇردە اشقان ا.ايدارباەۆ.

جاڭا ۇيلەر ساپ تۇزەيدى

مەرەيتوي كۇنى 48 وتباسى قونىس تويىن تويلادى. «قولجەتىمدى باسپانا-2020» باعدارلاماسى بويىنشا قۇرىق كەنتىندە ءتورت قاباتتى 24 پاتەرلى ەكى تۇرعىن ءۇي قولدانىسقا بەرىلدى. كەزەكتە تۇرعان تۇرعىنداردىڭ ارماندارى ورىندالدى. مۇنداي قۋانىشقا جاس وتباسىلار، ۇستازدار، اتا-انا قامقورلىعىنسىز قالعان جەتىمدەر، مەملەكەتتىك قىزمەتكەرلەر كەنەلدى. وبلىس باسشىسى تۇرعىندارعا سالتاناتتى تۇردە پاتەر كىلتىن تابىس ەتتى.

وبلىس باسشىسىنىڭ قولىنان پاتەر كىلتىن العانداردىڭ ءبىرى – ارمان

قوساليەۆ. اتا-انادان ەرتە ايىرىلعان ارمان مەن قارىنداسى تاعدىر تاۋقىمەتىن كوپ كورگەن. بۇگىن مىنە، تىلەك ورىندالىپ، پاتەرگە يە بولدى.

«ەلباسىنىڭ ساليقالى ساياساتى بويىنشا كوپتەگەن مەملەكەتتىك باعدارلامالار جۇزەگە اسىرىلىپ جاتىر. سولاردىن ءبىرى – «قولجەتىمدى باسپانا – 2020» باعدارلاماسى. جاڭا پاتەردىڭ كىلتىنە يە بولعان قاي وتباسى ءۇشىن دە ەستە قالار مەرەكە. ۇيمەلى-سۇيمەلى ۇل مەن قىزدى تاربيەلەپ وتىرعان وتباسىمىز. ءوزىمىزدىڭ جەكە پاتەرىمىزدىڭ بولعانىن كوپ كۇتتىك. بۇگىن سول تىلەك ورىندالدى»، – دەيدى ارمان.

2015 جىلعا دەيىن اۋداندا وسىنداي تۇرعىن ءۇيدىڭ بىرنەشەۋى تۇرعىزىلادى دەپ جوسپارلانعان. ويتكەنى قۇرىق كەنتىندە تۇرعىن ءۇي كەزەگىندە 400-دەن استام ادام تۇر. جىل سوڭىنا دەيىن قاراقيا اۋدانىنا قاراستى ءۇش ەلدى-مەكەندەردە دە تۇرعىن ۇيلەردىڭ قۇرىلىسى اياقتالادى دەپ جوسپارلانعان.

«مۇنايشى، جەتىباي ەلدى-مەكەنىندەرىندە ءتورت قاباتتى تۇرعىن ۇيلەر پايدالانۋعا بەرىلەدى. سونداي-اق، بوستان، قۇلاندى، سەنەك ەلدى مەكەندەرىندە سەگىزدەن ون ەكى پاتەرگە دەيىن تۇرعىن ۇيلەر پايدالانۋعا بەرىلدى. اۋدان كولەمىندە تۇرعىن ءۇي ماسەلەسى  «قولجەتىمدى باسپانا-2020» باعدارلاماسىمەن شەشىمىن تاۋىپ جاتىر»،-دەيدى قاراقيا اۋدانىنىڭ اكىمى ادىلبەك داۋىلباەۆ.

سونىمەن قاتار، قۇرىق كەنتىندە ءۇش قاباتتى شيپاجاي تيپتەگى مەكتەپ-ينتەرناتتا پايدالانۋعا بەرىلمەك. بۇل ءوز كەزەگىندە ءبىر اۋىسىمدا 300 وقۋشى مەن 75 ءبۇلدىرشىندى قابىلدايتىن بولادى. اتالعان نىساندى وسى  جىلدىڭ قازان ايىندا تاپسىرۋ جوسپارلانعان.

قاراقيا اۋدانى اۋىز سۋمەن 70 پايىز قامتىلعان. الداعى جىلدا اۋداندى 95 پايىز  اۋىز سۋمەن قامتۋ دا جوسپارلانعان.

كەلەشەككە – كەمەل بىلىممەن

سونىمەن قاتار، اۋداندا العاش رەت 400 ورىندىق كاسىپتىك تەحنيكالىق كوللەدج بەن جاتاقحانا پايدالانۋعا بەرىلدى.

«مۇنداي جاتاقاناعا جاتۋ تەگىن، اسحانادا تەگىن تاماقتاندىرادى. ءبىزدىڭ وقۋ وردامىزعا تەك ءوزىمىزدىڭ وبلىس كولەمىندەگى جاستار ەمەس، اتىراۋ وبلىسىنا، قۇلسارى، ساعىزدان كەلىپ ستۋدەنتتەر وقىپ جاتىر. دەسە دە ەڭ ءبىرىنشى قاراقيا اۋدانىنىڭ بالالارىن قامتىپ وتىرمىز. قازىرگى تاڭدا بىزدە 170 ستۋدەنت ءبىلىم الىپ جاتىر»، – دەيدى ديرەكتوردىڭ وقۋ وندىرىستىك ورىنباسارى زويا ەسپانوۆا.

سونداي-اق، وسى وقۋ ورنى بيىلدان باستاپ «ەرساي» مەكەمەسىنە سەرۆيستىك قىزمەت كورسەتەدى. مەكەمە قىزمەتكەرلەرىنىڭ جۇمىس كيىمىن تىگىپ بەرۋگە تاپسىرىس العان.

باستى بايلىق – دەنساۋلىق

قاراقيا اۋدانىندا دەنساۋلىق ساقتاۋ جۇيەسىندە 10 دەنساۋلىق ساقتاۋ مەكەمەسى بار. ءبىز باس سۇققان قاراقيا ورتالىق اۋداندىق اۋرۋحاناسىنىڭ ىرگە تاسى 1978 جىلى قالانعان. اراعا 31 جىل سالىپ اۋرۋحاناعا كۇردەلى جوندەۋ جۇمىستارى جۇرگىزىلگەن كورىنەدى.

 اۋرۋحانادا وتىزدان استام دارىگەر جۇمىس ىستەيدى. كادر تاپشىلىعى مۇندا دا بىلىنەدى. حيرۋرگ، لور ماماندارى جوق ەكەن.

«اۋدان تۇرعىندارى حيرۋرگتىڭ بولماۋىنان  قالاعا قاتىناپ ەمدەلەدى. حيرۋرگيالىق بولىمشەمىز زامانۋي قۇرال-جابدىقتارمەن جابدىقتالعان، تەك مامانىمىز جوق. بۇل ماسەلە دە الداعى ۋاقىتتا شەشىمىن تابادى دەگەن سەنىمدەمىز. اۋرۋحاناعا «ەرساي» مەكەمەسى مەديتسينا قالدىقتارىن ورتەيتىن مۋفەلدىك پەشتى سىيعا تارتتى. بۇل وزگە اۋدانداردا تاپشى قۇرىلعى»، – دەيدى قاراقيا ورتالىق اۋداندىق اۋرۋحاناسىنىڭ باسشىسى نۇربەك سۇلتان.

"اباي-اقپارات"