قر پرەزيدەنتى جانىنداعى ورتالىق كوممۋنيكاتسيالار قىزمەتىندە ءبىرازدان بەرى قازاقستان وڭىرلەرى باسشىلارىنىڭ ءار اپتانىڭ جۇماسىندا ءباسپاسوز ءماسليحاتىن وتكىزۋ ناۋقانى ءجۇرىپ جاتىر. وسى كۇنگە دەيىن وبلىس باسشىلارىنىڭ تۇگەلىنە جۋىعى وزدەرى باسقارىپ وتىرعان ءوڭىردىڭ الەۋمەتتىك-ەكونوميكالىق احۋالىمەن تانىستىرىپ، قوردالانعان ماسەلەلەر بويىنشا تىلشىلەر قاۋىمىنىڭ ساۋالدارىنا جاۋاپ بەرۋگە تىرىسىپ باقتى. ەندى الدا بىرقاتار عانا اكىمنىڭ ءباسپاسوز ءماسليحاتى قالىپ وتىر. بۇگىنگى وسىنداي ءباسپاسوز ءماسليحاتىنا ماڭعىستاۋ وبلىسىنىڭ اكىمى اليك ايدارباەۆ قاتىستى.
اكىمنىڭ سوزىنە قاراعاندا، ماڭعىستاۋ وبلىسىندا وڭىرلىك جالپى ءونىم تۇراقتى تۇردە ءوسىم بەرۋدە. سوڭعى 3 جىلدا ونىڭ دەڭگەيى 1 ترلن. 600 ملرد. تەڭگەگە جەتتى. حالىقتىڭ جان باسىنا شاققاندا وڭىرلىك جالپى ءونىم 19,6 مىڭ دوللاردى قۇرادى. ارينە، وسى كورسەتكىشتەرگە ماڭعىستاۋدىڭ كەن ورىندارى بايلىعىنىڭ قوسقان ۇلەسى ەلەۋلى ەكەنى ءمالىم.
نەگىزگى ماكروەكونوميكالىق كورسەتكىشتەر بويىنشا اعىمداعى جىلى وڭىردە وڭ قارقىن بايقالۋدا. مۇناي-گاز سەكتورى مەملەكەتتىك بيۋدجەت ءتۇسىمىنىڭ ەلەۋلى كولەمىن قامتاماسىز ەتۋدە. ونىڭ ىشىندە ۇلتتىق قور دا بار. ماسەلەن، 2013 جىلدىڭ 9 ايىندا تۇسىمدەردىڭ جالپى كولەمى 662 ملرد. تەڭگەنى قۇرادى، سونىڭ 403 ملرد. تەڭگەسى نەمەسە 62 پايىزى ءوندىرۋشى كاسىپورىنداردىڭ ەسەبىنەن جۇزەگە اسىرىلدى. وسى كەزەڭدە ۇلتتىق قورداعى ماڭعىستاۋ وبلىسى ءتۇسىمىنىڭ ۇلەسى 38 پايىزعا جەتتى.

قر پرەزيدەنتى جانىنداعى ورتالىق كوممۋنيكاتسيالار قىزمەتىندە ءبىرازدان بەرى قازاقستان وڭىرلەرى باسشىلارىنىڭ ءار اپتانىڭ جۇماسىندا ءباسپاسوز ءماسليحاتىن وتكىزۋ ناۋقانى ءجۇرىپ جاتىر. وسى كۇنگە دەيىن وبلىس باسشىلارىنىڭ تۇگەلىنە جۋىعى وزدەرى باسقارىپ وتىرعان ءوڭىردىڭ الەۋمەتتىك-ەكونوميكالىق احۋالىمەن تانىستىرىپ، قوردالانعان ماسەلەلەر بويىنشا تىلشىلەر قاۋىمىنىڭ ساۋالدارىنا جاۋاپ بەرۋگە تىرىسىپ باقتى. ەندى الدا بىرقاتار عانا اكىمنىڭ ءباسپاسوز ءماسليحاتى قالىپ وتىر. بۇگىنگى وسىنداي ءباسپاسوز ءماسليحاتىنا ماڭعىستاۋ وبلىسىنىڭ اكىمى اليك ايدارباەۆ قاتىستى.
اكىمنىڭ سوزىنە قاراعاندا، ماڭعىستاۋ وبلىسىندا وڭىرلىك جالپى ءونىم تۇراقتى تۇردە ءوسىم بەرۋدە. سوڭعى 3 جىلدا ونىڭ دەڭگەيى 1 ترلن. 600 ملرد. تەڭگەگە جەتتى. حالىقتىڭ جان باسىنا شاققاندا وڭىرلىك جالپى ءونىم 19,6 مىڭ دوللاردى قۇرادى. ارينە، وسى كورسەتكىشتەرگە ماڭعىستاۋدىڭ كەن ورىندارى بايلىعىنىڭ قوسقان ۇلەسى ەلەۋلى ەكەنى ءمالىم.
نەگىزگى ماكروەكونوميكالىق كورسەتكىشتەر بويىنشا اعىمداعى جىلى وڭىردە وڭ قارقىن بايقالۋدا. مۇناي-گاز سەكتورى مەملەكەتتىك بيۋدجەت ءتۇسىمىنىڭ ەلەۋلى كولەمىن قامتاماسىز ەتۋدە. ونىڭ ىشىندە ۇلتتىق قور دا بار. ماسەلەن، 2013 جىلدىڭ 9 ايىندا تۇسىمدەردىڭ جالپى كولەمى 662 ملرد. تەڭگەنى قۇرادى، سونىڭ 403 ملرد. تەڭگەسى نەمەسە 62 پايىزى ءوندىرۋشى كاسىپورىنداردىڭ ەسەبىنەن جۇزەگە اسىرىلدى. وسى كەزەڭدە ۇلتتىق قورداعى ماڭعىستاۋ وبلىسى ءتۇسىمىنىڭ ۇلەسى 38 پايىزعا جەتتى.
جالپى العاندا وسى وڭىردە ەلدىڭ 13 پايىزعا جۋىق ونەركاسىپتىك ءونىمى شىعارىلادى. سوڭعى 3 جىلدا ونەركاسىپتىك ءونىم كولەمى 1,3 ەسەگە ءوسىپ، 2 ترلن. 170 ملرد. تەڭگەنى قۇرادى. اعىمداعى جىلى 1,7 ترلن. تەڭگەنىڭ ونەركاسىپتىك ءونىمى شىعارىلعان كورىنەدى.
بەلگىلى بولعانىنداي، حالىقتىڭ جان باسىنا شاققانداعى ينۆەستيتسيا كولەمى بويىنشا ەلىمىزدە ماڭعىستاۋ وبلىسى ۇزدىك ۇشتىككە ەنىپ وتىر. 2012 جىلى بۇل كورسەتكىش 698 مىڭ تەڭگەنى قۇراپ، ورتاشا رەسپۋبليكالىق كورسەتكىشتەن ەكى ەسەگە استى.
«ينۆەستيتسيا قۇرىلىمىندا نەگىزگى كولەمدى مۇناي-گاز ءوندىرۋ سەكتورى الىپ وتىر. جىل باسىنان بەرى وڭىرگە 290 ملرد. تەڭگە ينۆەستيتسيا تارتىلدى، ونىڭ ىشىندە مۇناي سەكتورىنىڭ ۇلەسىنە 62 پايىزى تيەسىلى»، - دەدى ءوڭىر باسشىسى. جالپى اعىمداعى جىلعى 9 ايدا وبلىستا 13,4 ملن. توننا مۇناي ءوندىرىلدى. بۇل وتكەن جىلعى دەڭگەيگە قاراعاندا 101,4 پايىزدى قۇراپ وتىر.
اتاپ ايتقاندا، قازاقستاننىڭ يندۋستريالاندىرۋ كارتاسىن ساپالى جۇزەگە اسىرۋ نەگىزگى باسىمدىقتاردىڭ ءبىرى ەكەنىن ەسكەرسەك، بۇگىندە كارتاعا ماڭعىستاۋلىق 34 جوبا ەنىپ وتىر. ونىڭ ىشىندە رەسپۋبليكالىق كارتادا 2 جوبا، ال وڭىرلىكتە 32 جوبا بار. بۇل جوبالاردى جۇزەگە اسىرۋ كەزىندە 8800 ماڭعىستاۋلىق جۇمىسقا تارتىلادى. ال سونىڭ ىشىندە 1800 ادام بۇگىندە اياقتالعان 23 جوبادا ەڭبەك ەتۋدە.
مۇنىمەن قوسا، جىل سوڭىنا دەيىن تاعى ەكى ءىرى جوبا اياقتالاتىن بولادى. ولاردىڭ ىشىندە سمەتالىق قۇنى 83,5 ملرد. تەڭگە قۇرايتىن «كاسپي بيتۋم» جانە «كاسپي تسەمەنت» زاۋىتتارى بار. سونداي-اق، بۇل كاسىپورىندار 600 تۇراقتى جۇمىس ورىندارىمەن قامتاماسىز ەتەدى. الداعى جىلدارى سمەتالىق قۇنى 65,1 ملرد. تەڭگەنىڭ 9 جوباسىن اياقتاۋ جوسپارلانىپ وتىر. بۇل تۇرعىدا 3 مىڭنان استام جاڭا جۇمىس ورنى قۇرىلادى ەكەن.
بەلگىلى بولعانىنداي، بۇگىندە وبلىستا باسپانا كەزەگىندە 9 مىڭ 787 ادام تۇر، ونىڭ ىشىندە اقتاۋ قالاسى بويىنشا 5415 ادام تىركەلگەن. وڭىردە جەكە تۇرعىن ءۇي قۇرىلىسىن سالۋ ءۇشىن جەر تەلىمدەرىنە دەگەن سۇرانىس وتە جوعارى. كۇنى بۇگىنگە دەيىن وسى ماسەلە بويىنشا اكىمدىكتەرگە بەرىلگەن ارىزداردىڭ سانى 146 مىڭنان اسادى.
اليك ايدارباەۆتىڭ سوزىنشە، ماڭعىستاۋ وبلىسىندا تۇرعىن ءۇي قۇرىلىسىن دامىتۋ باعدارلامالارىن جۇزەگە اسىرۋ اياسىندا سوڭعى 3 جىلدا 1,5 ملن. شارشى مەتردەن استام تۇرعىن ءۇي پايدالانۋعا بەرىلدى. ونىڭ 180,8 مىڭ شارشى مەترى نەمەسە 1751 پاتەرى مەملەكەتتىك قارجى ەسەبىنەن سالىندى. اعىمداعى جىلى 340,5 مىڭ شارشى مەتر تۇرعىن ءۇي پايدالانۋعا بەرىلدى.
بۇگىندە ءوڭىر بۇلدىرشىندەرى مەكتەپكە دەيىنگى تاربيە بەرۋمەن 81 پايىز قامتىلدى. «بالاپان» باعدارلاماسىنىڭ ارقاسىندا سوڭعى 3 جىلدا جاڭا بالاباقشالار سالىنىپ، ال بۇرىن جابىلعاندارى قايتا قالپىنا كەلتىرىلدى. سونىمەن قاتار، شاعىن ورتالىقتار مەن جەكە ۇيىمداردى اشۋ ماسەلەسىنە ەرەكشە نازار اۋدارىلدى. وسىنىڭ ناتيجەسىندە تاعىدا 26 مىڭ بالا ساپالى مەكتەپكە دەيىنگى ءبىلىم الۋعا مۇمكىندىك الدى. قازىرگى ۋاقىتتا مەكتەپكە دەيىنگى تاربيە الۋ جانە ءبىلىم بەرۋمەن قامتۋ 72 پايىزدان 81,2 پايىزعا دەيىن جەتكىزىلدى»،-دەدى اكىم.
ورتا ءبىلىم سالاسىندا ءۇش اۋىسىمدى مەكتەپتەر ماسەلەسىن شەشۋ ءۇشىن بيىلعى جىلى 4832 ورىنعا ەسەپتەلگەن 7 ءبىلىم بەرۋ مەكەمەسىنىڭ قۇرىلىسى اياقتالدى. بۇعان قوسا 5220 ورىندىق تاعى 5 مەكتەپتىڭ قۇرىلىسى جۇرگىزىلۋدە. بيىلعى جىلدىڭ سوڭىنا دەيىن ەكى ءبىلىم وشاعى تاپسىرىلادى دەپ كۇتىلۋدە. ناتيجەسىندە اكىم وبلىستا ءۇش اۋىسىمداعى ەكى مەكتەپ قالاتىنىن جانە بۇل پروبلەما 2015 جىلعا دەيىن ءوز شەشىمىن تابادى دەپ سەندىرۋدە.
سونىمەن قاتار ا. ايدارباەۆ جاڭاوزەن قالاسىنىڭ دا ماسەلەسىنە توقتالىپ ءوتتى. ول بۇگىنگى تاڭدا جاڭاوزەندە جاعداي تۇراقتى ەكەنىن ايتا كەلە، 4 جىل بۇرىن باستالعان 2020 جىلعا دەيىنگى قالانى دامىتۋدىڭ كەشەندى جوسپارى جۇزەگە اسىرىلىپ جاتقاندىعىن ءسوز ەتتى. «وزدەرىڭىز بىلەسىزدەر، بۇل مونوقالا بولىپ ەسەپتەلەدى جانە ونىڭ بارشا ەكونوميكاسى «وزەنمۇنايگاز» اق-نىڭ قىزمەتىنە تىكەلەي بايلانىستى. كەزىندە جاڭاوزەن ۆاحتالىق ەلدى مەكەن رەتىندە قۇرىلعان بولاتىن. ونداعى حالىق سانى 60 مىڭدى قۇراپ، 16 ملن. توننا مۇناي وندىرىلەتىن. بۇگىندە وسى جەردە 120 مىڭ ادام تۇرىپ جاتىر. ال وندىرىلەتىن مۇناي كولەمى 5 ملن. توننا»، - دەدى اكىم.
ونىڭ سوزىنە قاراعاندا، قالا حالقى بۇگىندە ءوسىپ كەلەدى. مۇندا جىل سايىن 3 مىڭنان استام ءسابي ومىرگە كەلۋدە. جانە بۇل كورسەتكىش وڭىردە ەڭ جوعارى بولىپ سانالادى. جاڭاوزەن قالاسىن 2020 جىلعا دەيىن دامىتۋدىڭ كەشەندى جوسپارى جانە مونوقالالاردى دامىتۋ باعدارلاماسى اياسىندا تەك 2013 جىلدىڭ وزىندە قالانى دامىتۋعا 12 ملرد. تەڭگەگە جۋىق قارجى باعىتتالدى. بۇل ءوز كەزەگىندە اۋرۋحانا، مەكتەپ، بالاباقشا، جول ماسەلەلەرىن شەشۋگە مۇمكىندىك بەرۋدە.
«قازىر قالاداعى الەۋمەتتىك ماسەلەلەر مەن تىرشىلىكتى قامتاماسىز ەتەتىن ينفراقۇرىلىمنىڭ جايى بەلسەندى دارەجەدە شەشىلىپ وتىر دەپ سەنىممەن ايتۋعا بولادى»، - دەدى ا. ايدارباەۆ.
بۇدان كەيىنگى ءسوزىن اكىم مىرزا جاڭاوزەندەگى جۇمىسپەن قامتۋ ماسەلەسىمەن جالعادى. «قالادا جۇمىسپەن قامتۋ پروبلەماسى ساقتالۋدا. بارلىق ادامدارعا مۇناي سالاسىنان جۇمىس بەرۋ مۇمكىن ەمەس. جانە ونى ءتۇسىنۋ كەرەك. دەگەنمەن دە، «وزەنمۇنايگاز» كاسىپورنى سەرۆيستىك وندىرىستەردى اشۋ ارقىلى جاڭا جۇمىس ورىندارىن قۇرۋ باعىتىندا ءتيىستى شارالاردى جۇرگىزىپ كەلەدى. ءبىز، قالادا شاعىن جانە ورتا بيزنەستى دامىتۋ ساياساتىن نەگىزگە الدىق. الايدا، بۇل جۇمىسپەن قامتۋ ماسەلەسىن تۇبەگەيلى شەشپەيدى»،-دەدى ءوڭىر باسشىسى.
وسى ورايدا ول قالادا جاڭا كاسىپورىنداردى قۇرۋ كەرەكتىگىن قاداپ ايتتى. «سوندىقتان دا ءبىز ۇكىمەتتە جاڭاوزەن ماڭىندا جاڭا كەن ورىندارىن بارلاۋ جانە پايدالانىلىپ جاتقان كەن ورىندارىنا قوسىمشا زەرتتەۋ جۇمىستارىن جۇرگىزۋ قاجەتتىلىگىن ۇنەمى كوتەرۋدەمىز»، - دەدى ا. ايدارباەۆ.
بۇعان قوسا وبلىس اكىمى جاڭاوزەن وقيعاسىندا زارداپ شەككەن ازاماتتارعا كومەك بەرۋ جۇمىسى الداعى ۋاقىتتا دا جالعاساتىنىن جەتكىزدى.
ونىڭ ايتۋىنشا، قازىرگى كەزدە ارنايى قور قۇرىلىپ، وعان جان-جاقتان اقشا اۋدارىلىپ جاتىر. سول قارجىعا جاڭاوزەن وقيعاسىندا زارداپ شەككەن ازاماتتارعا كومەك بەرۋ كوزدەلگەن. «كومەككە بارىنشا مۇقتاج ازاماتتارعا ءتيىستى قولداۋ شارالارى جاسالادى. مەن ءوزىم باقىلايتىن بولامىن»، - دەدى ا.ايدارباەۆ.
Abai.kz