مىلتىق داۋسى ەستىلدى. قاسقىر قۇلاپ ءتۇستى. «ۆولنىە ليۋدي گوۆوريش؟.. حا-حا-حا»... كوك بورىدەن تارادىق دەيتىن قازاقتار وشارىلدى. تۇياق سەرپۋگە شاماسى كەلمەگەن كوكجالدىڭ قىڭسىلاپ بارىپ ءۇنى ءوشتى. ۇزاپ بارا جاتقان ورىس شەنەۋنىكتەرىنىڭ كەكەسىندى كۇلكىسى قىردىڭ ارعى جاعىنان ەستىلىپ تۇردى. وتارشىلداردىڭ مەيماناسى تاسىپ، قازاقتىڭ تۋى جىعىلا باستاعانىن رەجيسسەر وسىلاي جەتكىزىپتى. ارينە، ءبىلىپ وتىرسىز، اڭگىمە ش.ايمانوۆ اتىنداعى «قازاقفيلم» كينوستۋدياسىنىڭ سياسى كەپپەگەن «ءبىرجان سال» كينوفيلمى جونىندە.

مىلتىق داۋسى ەستىلدى. قاسقىر قۇلاپ ءتۇستى. «ۆولنىە ليۋدي گوۆوريش؟.. حا-حا-حا»... كوك بورىدەن تارادىق دەيتىن قازاقتار وشارىلدى. تۇياق سەرپۋگە شاماسى كەلمەگەن كوكجالدىڭ قىڭسىلاپ بارىپ ءۇنى ءوشتى. ۇزاپ بارا جاتقان ورىس شەنەۋنىكتەرىنىڭ كەكەسىندى كۇلكىسى قىردىڭ ارعى جاعىنان ەستىلىپ تۇردى. وتارشىلداردىڭ مەيماناسى تاسىپ، قازاقتىڭ تۋى جىعىلا باستاعانىن رەجيسسەر وسىلاي جەتكىزىپتى. ارينە، ءبىلىپ وتىرسىز، اڭگىمە ش.ايمانوۆ اتىنداعى «قازاقفيلم» كينوستۋدياسىنىڭ سياسى كەپپەگەن «ءبىرجان سال» كينوفيلمى جونىندە.

سال-سەرىلەردىڭ جيىنتىق وبرازىنا اينالعان اقىن، سازگەر، ءانشى ءبىرجان قوجاعۇلۇلىنىڭ ءتول مادەنيەتەمىزدەگى ورنى ەرەكشە جانە عۇمىرى دا «سوقتىقپالى، سوقپاقتى». ونىڭ «اباي جولى» (م.اۋەزوۆ) مەن «اداسقاقتا» (ا. سۇلەيمەنوۆ) اڭگىمەلەنەتىن ابايمەن، اقان سەرىمەن كەزدەسۋىنىڭ ءوزى نەگە تۇرادى؟ اڭىزعا اينالعان «ءبىرجان-سارا» ايتىسى ءوز الدىنا. اننەن ەسكەرتكىش سوعىلعان سۇلۋلارىنىڭ ارقايسىسى ءبىر-ءبىر پوەما ەمەس پە؟ ءبىزدىڭ پايىمشا، سالدىڭ دارىنىن، قازاق رۋحانياتىنداعى ورنىن سارالاۋ ءۇشىن تۇعىرداعى ءبىرجاننان گورى جولى جاڭا باستالعان ۋىز-ءبىرجان قىزعىلىقتى بولار ەدى. جالىنداعان سەرىلەر توبىنىڭ دا سەرىلەر سالتاناتىن سەنىمدىرەك سيپاتتارى، كورەرمەن كوزايىمىنا اينالارى ءشۇباسىز بولاتىن. سوعان قاراماستان، اۆتورلار سال عۇمىرىنىڭ سوڭعى جىلدارىن، جانە ونىڭ تاعدىر كىتابىنداعى ەڭبىر تراگەديالىق بەتتەرىن ادەيى تاڭداپ العانداي. نەگە؟ سەبەبى، بۇل وقيعالار ارقىلى تالانت تاعدىرى، ونەردىڭ قادىرى، قازاق رۋحىنىڭ بولمىسى تۋرالى نەعۇرلىم تەرەڭىرەك بايانداۋعا، ويلانۋعا شاقىرۋعا بولادى.
ءفيلمنىڭ سيۋجەت جەلىسى سالدىڭ سوڭعى ماحابباتىنىڭ اينالاسىندا ءوربيدى. ءبىرجاننىڭ جۇرەگىن ءدىر ەتكىزگەن ءانشى قىز ءلايلىم ايماقتاعى ەڭ اۋقاتتى بولىس ازىنابايدىڭ كوزىنە ءتۇسىپتى. ءلايلىمنىڭ تۋىس-جاقىنى دا، ءبىرجان اۋىلىنىڭ «تۇزدىقتارى» دا ازىناباي اتىنان يمەنەدى. سەرىنىڭ الدىندا كۇرمەۋى قيىن سۇراق. ءبىرجان تاڭداۋىن جاسادى. لايلىممەن سالقىن قوشتاستى. ەسەسىنە، ەل الدىندا «ءلايلىم شىراقتى» ورىندايمىن دەپ، ول ازىنابايدىڭ شابارمانىنان قامشى جەيدى.
تاكاپپار سالدىڭ كۇيرەۋى وسى وقيعادان باستالعان. ادال جارى ءاپىش فانيدەن وزدى. ءوز اعاسى «جىندانعان» دەپ، قول-اياعىن ارقانداپ، قاماتىپ تاستادى. كۇللى قازاق دالاسىندا ەسىمى دۇركىرەپ تۇرعان ءبىرجاننىڭ سوڭعى كۇندەرى قورلىقتا، قۇسالىقتا ءوتتى. اسقاق، كەربەز، تارپاڭ مىنەز ءبىرجاندى تاعدىر وسىنداي تالكەككە سالار دەپ كىم ويلاعان... «بۇل دۇنيە اباقتى عوي ەستى جانعا». ەڭ وكىنىشتىسى، بۇل - ونىڭ تاعى ءبىر ءدۇر سىلكىنەتىن «ميزام كوگى» ەدى...
ءبىرجاننىڭ سابالعانى - ونەردىڭ سابالعانى. ءبىرجاننىڭ قولىنداعى ارقان - قازاق رۋحىن كوگەندەگەن قىل بۇراۋ. تۋىندىدا قازىر دە «كۇن تارتىبىندە تۇرعان» ماسەلەلەر جەتەرلىك. ول - ءبىرجان سوزىمەن ايتقاندا، «ساراي اقىن، ساراي كۇيشىنىڭ ەتىگىمەن تورگە وزۋى»، «شىن ونەردىڭ باعلان باسى تابالدىرىقتا قالۋى». شىن دارىننىڭ الاپاتىن تەڭگە سىڭعىرىنىڭ باسىپ كەتۋى. ول، ءتۇپتىڭ تۇبىندە، قازىرگى قازاق قوعامىندا قايتا جاندانىپ كەلە جاتقان «بايبىشە-توقال» ماسەلەسى. ال، تالانت تاعدىرى، ويلى ادامنىڭ قاسىرەتى - قاي زاماندا سانالاردى مازالاي بەرەر ماڭگىلىك تاقىرىپ. ءوزىڭىز ايتىڭىزشى، اقىندار، سۋرەتشىلەر، اكتەرلەر، رەجيسسەرلەر... نەگە ايدان تۇسكەندەي بولىپ جۇرەدى؟ نەگە ولار قاراپايىم ادامداردىڭ مازاسىز تىرلىگىنە توسىرقاپ قارايدى؟ «سۇلۋلىققا ىڭكارلىك»، «جۇرەك قارتايمايدى» دەگەن - ءاپسانا ما، الدە تالانت تالايى سول ما؟ ءفيلمدى كورىپ وتىرىپ ءبىرجانىن سارعايىپ كۇتەتىن اپىشكە، الا جازداي اكەسىن كورمەيتىن تەمىرتاسقا اياۋشىلىقپەن قاراي وتىرىپ، سالدىڭ «شوقتاي شىجعىرعان» ىشكى جالىنىنا ءتانتى بولامىز. ءبىرجان بۇل فيلمدە سۋدان تازا، سۇتتەن اق جاعىمدى كەيىپكەر ەمەس. ول - ەڭ الدىمەن، ىزدەنىسى تاۋسىلمايتىن، بەيمازا اقىن ء(انشى، سازگەر...).
كارتينا ءحىح عاسىر اۋراسىن جاساي العان. كەيىپكەرلەردىڭ كيىم كيىسى، دەكوراتسيا، رەكۆيزيتتەر عانا ەمەس، ادامداردىڭ بەت-الپەتتەرىنەن، كۇنگە توتىققان قوڭىر جۇزدەرىنەن (اسىرەسە كوپشىلىك ساحنالارىنداعى قاراپايىم قازاقتار) كوشپەلى ءداۋىردىڭ ءيىسى سەزىلەدى. بۇل، ەڭ الدىمەن، قازاقتىڭ قولىنا بۇعاۋ سالعان «بۇراتانالىق» عاسىردىڭ باسى. بۇل - ەركىن ەلدىڭ ەركەسى، دارحان حالىقتىڭ رۋحىن كوتەرگەن سەرىلەردىڭ داۋرەنى وتە باستاعان ءداۋىر. بۇل - قازاقتىڭ بيلىگى قولدى بولىپ، حالىقتىڭ وتارشىل وياز بەن وزبىر بولىستىڭ قۋىرشاعىنا اينالعان كۇن. ءيا، سەرى كەلدى دەگەندە قوعاداي جاپىرىلاتىن قازاق كىمدى، بىرجاندى ساباعاندا قاۋقارسىزدىق كورسەتپەي مە؟ ءبىرجان سال مەن ونىڭ ۇزەڭگىلەستەرى - قازاقتىڭ سالتاناتى اسقان كوشپەلى ءداۋىرىنىڭ سيمۆولى ىسپەتتەس. ەلدىڭ عاسىرلار بويى قالىپتاسقان جاراسىمدى تىرلىگى تالقاندالعان كۇنى سەرىلەر دە تاريح ساحناسىنان كەتتى. كارتينا وسى شىندىقتى قالتقىسىز جەتكىزەدى. ءبىرجان تۇلعاسى ارقىلى قوعامنىڭ بەت-بەينەسىن عانا ەمەس، زاماننىڭ بەتالىسىن دا ايشىقتايدى.
كەلمەسكە كەتكەن سال-سەرىلەردىڭ داۋرەنى بىزگە ەرتەگى سياقتى ەلەستەيتىنى، راس. شۇرقىراسقان جۇرت، قالى كىلەمدەرگە قۇلاپ، بايبىشەلەرگە باس سالىپ، قىز-قىرقىنعا سىيلىق ۇلەستىرىپ جاتقان، بىرەۋى ايۋ، ەكىنشىسى اققۋ بەينەسىنە ەنگەن سەرىلەر كورىنىسىنىڭ دەمونستراتسيالىق سيپاتى باسىم. ءبىز وسى كۇنگە دەيىن سال-سەرىلەردىڭ ءومىرى مەن ونەرى تۋرالى جارىتىپ بىلمەيمىز، ال «ءبىرجان سال» وسى سەڭنىڭ كوبەسىن سوكتى دەۋگە بولادى. مىسالى، نەگە قازاق سەرىنىڭ كەز كەلگەن ەركەلىگىن كوتەرەدى؟ نەگە ولارعا ۇلبىرەگەن ارۋلار قۇلاي عاشىق؟
قىرعىزدار جىر قىلىپ ايتاتىن رايىمال مەن بەگىمايدىڭ (ش.ايتماتوۆ، «عاسىردان دا ۇزاق كۇن») عاشىقتىق حيكاياسى سياقتى، عاسىردان-عاسىرعا جەتەتىن «قالىپقا سىيمايتىن ماحاببات» «ءبىرجان سالدا» دا «ءبىرىنشى پلانعا» شىعادى. ءبىرجاندى ءسۇيۋ ءۇشىن اسقان اقىلدىڭ قاجەتى جوق، بىراق ازىنابايعا ايتتىرىلىپ تۇرىپ: «جەتىسۋعا قاشايىق!» - دەپ ۇسىنىس ايتۋ ءۇشىن ۇلكەن ەرلىك كەرەك. (بىلەتىندەر: شىن سۇيە ءبىلۋ باتىرلىقپەن پارا-پار دەيدى عوي). ەلۋدەن اسقان ەل اعاسىنىڭ وسىنداي قىزدى ىڭكار قىلىپ قوياتىن ءبىر قاسيەتى بار دا. الايدا، «ماڭداي سورى بەس ەلى» سەرىگە الاڭسىز تىرلىك بۇيىرماعان.
«ءبىرجان سالدا» وقيعا تىزبەگى قيسىندى، ءار بەينەنىڭ ءوز شىندىعى بار. ءاننىڭ قۇدىرەتىنەن سەسكەنىپ تۇرىپ، ونى قور قىلۋدان تايىنبايتىن ازىنابايلار پوزيتسياسىنىڭ ءوزى قىزعىلىقتى. جانبوتا بولىسقا باسقا راكۋرستان قاراۋ ۇسىنىلادى. وسى رولدەگى ايدوس بەكتەمىردىڭ جارمەڭكە كەزىندەگى الەم-تاپىراق ۇسقىنى ەسىمىزدە قالىپ قويىپتى. اكتەرلەر اراسىندا جانارى قاسىرەتكە تۇنعان گۇلشات تۇتوۆا ەرەكشە كوزگە ءتۇستى. اۋەزوۆ تەاترىنىڭ ساحناسىندا ويناقى وبرازدار ارقىلى تانىلىپ جۇرگەن تۇتوۆانى سوڭعى جىلدار بەدەرى («اكەم ەكەۋمىز» رەج. د.سالامات، «جەتىمدەر» رەج. ە.راقىشەۆ) درامالىق تالانتى ەشكىمگە دەس بەرمەيتىن، پوزيتسياسى مىقتى ءارتىس رەتىندە تانىتتى. ول سومداعان ءاپىش - يبالى، اقىلدى، ادال، قازاق جارىنىڭ يدەالى. وسى وبراز ارقىلى فيلم اۆتورلارى ەكران الدىنداعى بارشا قازاق قىزدارىنا: «مىنە، سەندەر قانداي ەدىڭدەر!» - دەگىسى كەلەتىن سىڭايلى. اقىلگوي، پاراساتتى قارتتاردىڭ وبرازى جىبەرمەي جۇرگەن سايات مەرەكەۇلى تىرشىلىك ەسەبىنە مىقتى، بىراق ونەرگە كەلتە قارايتىن نۇرجان بايدىڭ رولىنە جاراسا كەتىپتى. وسى ىزبەن ءار بەينەنى تاراتا بەرۋگە بولادى، اكتەرلەر مۇمكىندىگىن بۇعىپ قالماعانعا ۇقسايدى. ءبىر عانا كوزقاراسىمەن، قيمىلىمەن، ارەكەتىمەن ەستە قالعان: قازاقستاننىڭ حالىق ءارتىسى حابيبا ەلەبەكوۆا، نەمەسە تەاتر ارتىستەرى دۋلىعا اقمولدا، قىمبات تىلەۋوۆا سياقتى ورىنداۋشىلار دا از ەمەس. فيلم ءبىر وقيعانىڭ اينالاسىنا توپتاستىرىلعانىمەن، قاتىساتىن كەيىپكەرلەر، «وتپەلى» وبرازدار وتە كوپ. دەگەنمەن، ەكران ۋاقىتىنان از عانا ەنشى الاتىن ازىناباي، جامباي (بولات ءابدىلمانوۆ), كولباي، ماڭعابىل ء(سابيت ورازباەۆ), جانبوتا (ايدوس بەكتەمىر), جۇباي، بايكەنجە - ءبارى دە ءومىربايانى بار، تۇسىنىكتى، تولىمدى بەينەلەر بولىپ شىققان.
«ءبىرجان سالدا»، شىعىس تانىمىنىڭ قيسىنى بويىنشا، ايەلدەر، انالار وبرازى باسىمدىققا يە. مىسالى: ءبىرجاننىڭ سەرىلىگىن كورسەتۋ ءۇشىن ەكراندا پايدا بولاتىن ماقپال. اۋىلدىڭ ءامىرشىل بايبىشەسى ماديار. سەزىم ءۇشىن قۇرباندىققا دايار ءلايلىم. جانە، ارينە، قازاق ازاماتىنىڭ ارمانى، جان-دۇنيەسى جانشىلىپ جاتىپ: «ءيتتىڭ يتاقايى قوس-قوستان قاتىن الىپ جاتقاندا، مەنىڭ ءبىرجانىم نەگە توقال المايدى ەكەن؟» - دەپ قالجىڭدايتىن، ءوزى ءولىم اۋزىندا جاتسا دا: «ازاماتتىڭ ارى تاپتالىپ جاتقاندا، ءبىر قاتىننىڭ ءولىمى ساداعا!» - دەپ ەرىنىڭ نامىسىمەن بىرگە كۇيەتىن اياۋلى ءاپىش. ولاردىڭ بارىنەن سۇيىسپەنشىلىك، وتباسى ۇيلەسىمى سياقتى انالىق باستاۋلاردىڭ جىلى لەبى ەسەدى. ەركەك كىندىكتەن، ول دا ءداستۇرلى تانىمعا سايكەس، اقىلگوي قاريا ماڭعابىل بەينەسى جاعىمدى كەيىپكەر رەتىندە جادىمىزعا ءسىڭدى. بايلىق، بيلىك، ابىروي سياقتى جالعاننىڭ وتكىنشى يگىلىكتەرى ءۇشىن ۇرىس الاڭىندا جۇرگەن ازاماتتار: ازىنابايلار وزبىر، جامبايلار كۇيگەلەك، نۇرجاندار كەلتە، جانبوتالار جاسقانشاق...
«ءبىرجان سالدى» تاماشالاپ وتىرىپ، بۇل تۋىندى سوڭعى جىلداردىڭ كينو اۋىلىنداعى ءتاۋىر ءتولى ەكەنىن تۇيسىنەسىڭ. ونىڭ «ەڭ ءبىرىنشى باقىتى» - ستسەناريى. ءبىرجان اندەرىنىڭ ءمانى جاقسى اشىلادى. (كومەيىنە كيە قونعان ەركىن شۇكىمانوۆتىڭ داۋسى قۇلاقتا قالىپ قويادى). سوسىن مۇسىرەپوۆ پەن اۋەزوۆ داۋىرىنەن كەيىن ءدال وسىلاي، كوركەم تىلدەسەتىن كەيىپكەرلەردى كورگەن ەمەسپىز. مۇحتار ماعاۋيننىڭ ءوزى بۇل ستسەناريدى ماقۇلداپتى دەيدى. مىنبەرگە شىقپايتىن، وزىنە جارناما جاسامايتىن جازۋشى تالاسبەك اسەمقۇلوۆ سۇبەلى شىعارماعا نەگىز بولار تاماشا ستسەناري جازعان. اكتەرلىك ويىنعا جان ءبىتىرىپ تۇرعان دا - ونىڭ قۇيقالى ديالوگتارى، ويلى، استارلى سويلەمدەرى.
ءفيلمنىڭ «ەكىنشى باقىتى» - ءسوزدىڭ دە، ءاننىڭ دە قادىر-قاسيەتىن جاقسى تۇسىنەتىن، باس كەيىپكەرگە رۋحاني جاقىن دوسحان جولجاقسىنوۆقا كەز كەلگەنى. اسەمقۇلوۆ پەن جولجاقسىنوۆتىڭ تاندەمى ءفيلمنىڭ شوقتىعىن بيىكتەتىپ تۇر. «ءبىرجان سالدىڭ» قازاقتىڭ حالىقتىق كينوسىنىڭ شەرۋىن جالعايتىن ساناۋلى تۋىندىلار ساناتىنا قوسىلارى كۇمانسىز. جىلدار بويى قوجىقوۆ پەن قارساقباەۆتىڭ «قۇلاعىن شۋلاتقاندا» ءبىز وسىنداي كينونى اڭساعان بولاتىنبىز. حالىق ءالى كۇنگە «قىز جىبەكتەگى» سيمۆولمەن جەتكىزىلەتىن كورىنىستەردى جىر قىلىپ ايتادى. سەبەبى، قازاقتا كورىنىس ءپالساپاسى جونىنەن ودان اسىپ تۇسەتىن كينو تۇسىرىلگەن جوق. ال، «ءبىرجان سالداعى» سۋ استىندا تۇسىرىلگەن ەپيزود - ءسوز جوق، 35 جىل بۇرىنعى جىبەكتىڭ مارجان شاشاتىن نازدى قىلىعىنان كەيىن جۇرەك تۇبىنە تۇناتىن بىردەن-ءبىر كورىنىس. ءبىز سابالاقتى جاردىڭ ۇستىندە ءسۇيىستىرىپ وپا تاپقانىمىز جوق، ءلايلىمدى شەشىندىرىپ تە بيگە شىقپايتىنىمىز ءمالىم-ءدى.
مىنا دەتالعا قاراڭىز: فيلم سوڭىندا بىرجانعا ارۋاق-انا ەلەستەيدى. ونىڭ اق كيىنگەن اقساقال، نەمەسە باتىس تانىمىنداعى قانات بايلاعان پەرىشتە ەمەس، قوشقار ءمۇيىزدى بەينەسى تاپقىرلىعىمەن ءتانتى قىلادى. كەيىنگى كەزدە كينونىڭ ونەر ەكەنى ۇمىتىلىپ بارا جاتقانى جاسىرىن ەمەس. د. جولجاقسىنوۆ پەن ر.الپيەۆتىڭ «ءبىرجان سالى» وسى قاعيدانى قايتادان ەسىمىزگە سالعانداي. بۇل فيلمدە استارلاپ جەتكىزۋ شەبەرلىگى سوزگە عانا ەمەس، كورىنىسكە دە ءتان: جالپ ەتىپ سونەتىن شام، ايىرباستالعان بەلدىك، سۋ تۇبىنە قۇلايتىن اشەكەيلەر، قوراعا سىيماي، ازاتتىق تىلەيتىن بىرجانمەن رۋحتاس قارا جورعا... ياعني، مازمۇن مەن ءپىشىن ءبىر-بىرىنە ساقاداي ساي. ءبىرجان مەن ءلايلىمنىڭ سىركىرەگەن جاۋىندا، قايىڭدار اراسىندا كەزدەسۋى سول كەزدەگى كەيىپكەرلەر جان-دۇنيەسىمەن استاسقان، اسا رومانتيكالىق كورىنىس. سالدىڭ ساندىراقتايتىن ساتتەرى باتىستىڭ ۇرەيلى فيلمدەرىن ەسكە تۇسىرەدى. كامەرا (وپەراتور ر.يبراگيموۆ) ءار كورىنىستەن ەڭ سۇلۋ، تاپتاۋرىن بولماعان راكۋرستاردى ىزدەيدى. «ارقانىڭ كەربەز سۇلۋ كوكشەتاۋىندا» تۇسىرىلگەن كارتيناداعى تابيعات كورىنىستەرى تامساندىرادى. سۋرەتشىنىڭ (ر.اليەۆ) جۇمىسىنا جۇتىنىپ قارايسىڭ.
قازاقتىڭ دا ماڭدايىنا جاقسى كينو جازىلعان شىعار؟ قاشانعى «جارالى سەزىمنىڭ» «اسەرىمەن» جۇرۋگە بولادى؟ بايقاعانىمىز، ءورىستىلدى اقپارات قۇرالدارى «ءبىرجان سالعا» ءىش تارتىپ قالدى. شاشىراڭقى دەدى، تاپتاۋرىن دەدى، «سۋ استىنداعى ەپيزود ءسوزسىز وقۋلىققا ەنەدى» دەپ كەكەتكەن بولدى... تۋىندى تۇسىرىلمەي جاتىپ: «قازاقتا ءبىرجان سياقتى باردتار مىڭداپ سانالعان، ول تۋرالى كينو ءتۇسىرۋدىڭ نە ءمانىسى بار» دەپ جازدى. (ولاردىڭ قاي ءبىرجاندى ايتىپ وتىرعانىن كىم ءبىلسىن). ەسەسىنە قازاقتى بيتتەپ-قۇرتتاپ، ءۇي ىشىندە دارەت سىندىراتىن جابايى ەتىپ كورسەتكەن «تيۋلپاندى» جاپا-تارماعاي، اۋىزدارىن اشىپ، كوزدەرىن جۇمىپ ماقتادى. نيەتتى سەزەسىز بە؟
راس، كەز-كەلگەن تۋىندى سياقتى، «ءبىرجان سال» دا كەمشىلىكسىز ەمەس. كەي اكتەرلەردىڭ، اسىرە، تەاترشىلدىعىن، كەي كورىنىستەردىڭ جاساندىلىعىن، قايتالاناتىندىعىن، داستارحانداردىڭ جۇپىنىلىعىن، بوياۋلاردىڭ سولعىندىعىن ايتپاي كەتپەسكە بولمايدى. باسىمىزعا كوتەرىپ وتىرعان ءبىرجانىمىز استاۋداعى اسقا قامشى جۇمساعاندا تىكسىنىپ قالعانىمىزدى جاسىرمايمىز. قاي قازاق استان ۇلكەن بولىپتى؟
مىنانى ەسكەرۋ كەرەك: تۋىندى ءبىرجان سالدىڭ ومىرىنەن حابارى بار قازاقى كورەرمەنگە ارنالعان. ول ءبىرجاننىڭ ءانىن تىڭداماعان، «ءلايلىم شىراق» پەن كولباي-جامباي حيكاياسىن بىلمەيتىن ادامعا تۇسىنىكسىزدەۋ بولادى. بۇل شەتەل كورەرمەنىنە، باتىس سىنشىسىنا ەمەس، قازاق ءۇشىن جاسالعان تۋىندى. ءبىز «شەت ەل، شەت ەل» دەپ شىر-پىر بولامىز. الدىمەن ءوزىمىزدىڭ «شەكەمىزدى قىزدىرىپ» الۋ كەرەك شىعار؟ ويتكەنى قازىرگى ەتەك جاۋىپ، ەس جيۋ كەزەڭىندە، قازاق رۋحىنىڭ تىڭ سەرپىلىس تابالدىرىعىندا تۇرعان كەزەڭىندە كەزەك كۇتتىرمەيتىن مىندەت - قازاقتى وزىنە تانىتۋ. فيلم اۆتورلارى سونداي ءبىر «قۇپيا» ماقساتتى كوزدەگەن سىڭايلى. مۇندا كوشپەلى تۇرمىستىڭ اسەمدىگى، قازاقتىڭ ۇلت رەتىندەگى دارالىق قاسيەتتەرى: دانالىعى، ۇلكەندى سىيلار يناباتتىلىعى، جۇيەلى سوزگە جىعىلار ەستىلىگى، شەشەندىگى، ت.ب. ناسيحاتتالادى. تۋمىسىندا ءبىز سونداي ەدىك.

ر.S. «ەل قارتايىپتى. قازاق قارتايىپتى. ءبارى ءپاس! ءبارى ەڭكىش!»...
قايران قالاسىڭ، بۇل سوزدەر ءحىح عاسىرداعى ءبىرجاننىڭ عانا ەمەس، ءححى عاسىردا دوسحاننىڭ اۋزىنان شىققان سوزدەي اسەر ەتتى. ەڭسەڭدى كوتەر، ەلىم. بۇل - ءبىزدىڭ ەڭكىش بولاتىن، ءپاس بولاتىن عاسىرىمىز ەمەس.