وتكەن اپتانىڭ سارسەنبiسiندە قازاقستان كوممۋنيستەرiنiڭ سەركەسi, بۇگiنگi بيلiكتiڭ ىمىراسىز وپپونەنتi سەرiكبولسىن ءابدiلدين  «اقيقات پەن اڭىز» كiتابىنىڭ تۇساۋكەسەرiن وتكiزدi. بۇعان دەيiن ەكi رەت باسىلىپ شىققان اتالمىش تۋىندى بۇل جولى جاڭا دەرەكتەرمەن تولىقتىرىلعان ەكەن.

ءدال وسى كۇنi سەرiكبولسىن اعانىڭ 72 جاسقا تولعان تۋعان كۇنi ەدi. بiراق بۇل كۇنi ءوزiن كiتاپتىڭ اۆتورى رەتiندە تانىستىرعان سەكەڭ تۇساۋكەسەر بارىسىندا تۋعان كۇنگە قاتىستى تiلەكتەر ايتۋعا ءۇزiلدi-كەسiلدi قارسى بولدى. ءار قازاقتىڭ ازاماتى سەرiكبولسىن اعاداي جەتپiستەن اسىپ، حالىققا قارايلاس قاۋقار تانىتار بولسا، بالكiم، بۇگiنگi ەل باسىنداعىلاردىڭ جەتەسi بiراز جەرگە جەتەر مە ەدi دەگەن ويعا قالاسىڭ. باسشىسىنا سەس كورسەتەر، حالقىنا اقىل ايتار اقىلشى اعالاردىڭ ونەگەسiنە زار قوعامدى قيانات جايلايتىنى راس. كورگەنi مەن تۇيگەنi مول قوعام قايراتكەرiنiڭ بيلiك باسىنداعى «الدەكiمنiڭ» شىمبايىنا باتار شىندىقتى ايتۋعا قاقى دا، قۇقى دا بار. ول شىندىق الىپ­قاشپا جەل ءسوز ەمەس، ءابدiلدين ءوز كوزiمەن كورگەن تاۋەلسiز ەلدiڭ جاڭا تاريحىنداعى جالعان جازۋدى جوققا شىعاراتىن دەرەكتi اقيقات. كۇنi بۇگiنگە دەيiن «ءابدiلديننiڭ ايتقانى جاڭساق» دەگەن ءسوزدi ەشكiمنiڭ اۋزىنان ەستiمەدiك.

وتكەن اپتانىڭ سارسەنبiسiندە قازاقستان كوممۋنيستەرiنiڭ سەركەسi, بۇگiنگi بيلiكتiڭ ىمىراسىز وپپونەنتi سەرiكبولسىن ءابدiلدين  «اقيقات پەن اڭىز» كiتابىنىڭ تۇساۋكەسەرiن وتكiزدi. بۇعان دەيiن ەكi رەت باسىلىپ شىققان اتالمىش تۋىندى بۇل جولى جاڭا دەرەكتەرمەن تولىقتىرىلعان ەكەن.

ءدال وسى كۇنi سەرiكبولسىن اعانىڭ 72 جاسقا تولعان تۋعان كۇنi ەدi. بiراق بۇل كۇنi ءوزiن كiتاپتىڭ اۆتورى رەتiندە تانىستىرعان سەكەڭ تۇساۋكەسەر بارىسىندا تۋعان كۇنگە قاتىستى تiلەكتەر ايتۋعا ءۇزiلدi-كەسiلدi قارسى بولدى. ءار قازاقتىڭ ازاماتى سەرiكبولسىن اعاداي جەتپiستەن اسىپ، حالىققا قارايلاس قاۋقار تانىتار بولسا، بالكiم، بۇگiنگi ەل باسىنداعىلاردىڭ جەتەسi بiراز جەرگە جەتەر مە ەدi دەگەن ويعا قالاسىڭ. باسشىسىنا سەس كورسەتەر، حالقىنا اقىل ايتار اقىلشى اعالاردىڭ ونەگەسiنە زار قوعامدى قيانات جايلايتىنى راس. كورگەنi مەن تۇيگەنi مول قوعام قايراتكەرiنiڭ بيلiك باسىنداعى «الدەكiمنiڭ» شىمبايىنا باتار شىندىقتى ايتۋعا قاقى دا، قۇقى دا بار. ول شىندىق الىپ­قاشپا جەل ءسوز ەمەس، ءابدiلدين ءوز كوزiمەن كورگەن تاۋەلسiز ەلدiڭ جاڭا تاريحىنداعى جالعان جازۋدى جوققا شىعاراتىن دەرەكتi اقيقات. كۇنi بۇگiنگە دەيiن «ءابدiلديننiڭ ايتقانى جاڭساق» دەگەن ءسوزدi ەشكiمنiڭ اۋزىنان ەستiمەدiك.

بiر بiلەرiمiز - سول اقيقاتتىڭ كۋاسi بولعاندار اۋزىن اشپاق تۇگiلi, ءوز كولەڭكەسiنەن ءوزi قورقادى. شاماسى، سودان بولار، انشەيiندە بيلiككە جاقپايتىن ءسوز ايتقانداردى سوتقا سۇيرەپ جاتسا، سەرiكبولسىن اعانىڭ اقيقاتقا جۇگiنگەن الدىڭعى ەكi كiتابىن جاۋاپقا تارتقان بيلiكتi كورە المادىق. استە بۇل «تىنىش جاتقان جىلاندى» اينالىپ ءوتۋدiڭ الپەتiمەن ۇندەمەي قالۋدىڭ ارەكەتi بولسا كەرەك. ەگەر الدا-جالدا ءدال وسى كiتاپ جاۋاپقا تارتىلسا، قازاقستاننىڭ جاڭا تاريحىنداعى تالاي بىقسىق اشىلارى قاق. بالكiم، بيلiكتiڭ «اش قۇلاقتان - قاش قۇلاق» دەۋi دە سودان بولۋى كەرەك.

ال ءابدiلدين ايتقان اقيقات - جاڭا تاريحقا قوسىلار ورنى ەرەك ەنشi. بۇل كiتاپتى قولىنا ۇستاعان ادام بiر ءسات دەمiن iشiنە تارتىپ، جۇرەكسiنە وقيدى. سەبەبi, بiزدiڭ قوعامدا اقيقاتتى ايتۋشىمەن قاتار، ونى تۇتىنۋشى وقىرمان دا جاۋاپقا تارتىلاتىن زامان تۋدى.

قوعام قايراتكەرiنiڭ سوڭعى ون جىلدان استام ۋاقىتتان بەرگi وي-پiكiرلەرi «Dات» جوباسىمەن شىققان گا­زەتتەردە از جازىلعان جوق. ال ءاب­دiل­ديننiڭ سوڭعى كiتابىنداعى دەرەك­تەردi جاريا ەتۋ - تاعى دا سوتتى بولۋمەن پاراپار. سودان دا بولار، وسى ماقالانى جازاردا قامقور اعا ەرمۇرات باپي ابايلارسىڭ دەپ ەسكەرتكەن ەدi. تاعى بiر قۋعىنعا iلiگiپ كەتپەسە ەكەن دەگەن اعا ءسوزiن ەسكەرiپ، كiتاپ ءجو­نiندە قىسقاشا بايانداپ كەتكەندi ءجون كوردiك، تەڭiزدiڭ ءدامiن تام­شى­سىنان بايقايتىن وقىرمان ءوزi-اق تۇسiنەدi.

سەرiكبولسىن ءابدiلدين - 80 جىلداردان باستاپ، نۇرسۇلتان نازارباەۆپەن قىزمەتتەس بولعان ساياساتكەر. «قازاقستان رەسپۋبليكاسىنىڭ مەملە­كەت­تiك تاۋەلسiزدiگi تۋرالى» قازاقستان رەسپۋبليكاسى جوعارعى كەڭەسi قابىلداعان زاڭدى جاريالاعان جانە وسى تاريحي اكتiنi كۇشiنە ەنگiزگەن پارلامەنت قاۋلىسىنا 1991 ج. جەلتوقساننىڭ 16-سىندا قول قويعان ازامات - سەرiكبولسىن ءابدiلدين. قازاقستاننىڭ 1994 جىلى تاراتىلعان جوعارعى كەڭەسiنiڭ توراعاسى بولدى. كەيiننەن پرەزيدەنتتەن iرگەسiن اۋلاق سالىپ، قازاقستاننىڭ دەموكراتيالىق وپپوزيتسياسىنا وتكەن كوممۋنيست ءابدiلدين 1999 جىلى پرەزيدەنتتiك سايلاۋعا ءتۇستi. ەگەر سول سايلاۋدىڭ قورىتىندىسى بۇرمالانباعان جاعدايدا، بالكiم، بiزدiڭ ەلدە ەندiگi ءۇشiنشi پرەزيدەنت اۋىسار ما ەدi.

قازاق جانە ورىس تiلدەرiندە قاتار شىققان كiتاپتا بۇگiنگi ساياسي بيلiكتiڭ بiر ادامنىڭ قولىنا قالاي وتكەنi ناق­تى قۇجاتتارمەن دايەكتەلگەن. سەرiك­بولسىن اعانىڭ ايتۋىنشا، ەكi عاسىردىڭ توعىسىندا قوعامدا، ساياساتتا وتiرiك كوبەيدi. «تiپتi بازبiرەۋلەر تاريحتى بۇرمالاپ جازۋعا كiرiسكەن. تاۋەلسiز مەملەكەتتiڭ جاڭا تاريحىنىڭ قالىپتاسۋىنا كۋا بولىپ جۇرگەندەردi ەسكەرمەي، ساياساتتا، جالپى، اقپارات قۇرالدارىندا ادامنىڭ ويى تۇگiلi, تۇسiنە كiرمەيتiن قيالدار ايتىلىپ جاتادى. سول سەبەپتi كiتاپتىڭ اتىن «اقيقات پەن اڭىز» دەپ قويدىم»، - دەيدi سەكەڭ.

نازارباەۆتى كەڭەستiك قازاقستاننىڭ بيلiگiنە كەزiندە دiنمۇحامەد قوناەۆ اكەلگەن، ال قاعىلەز­دiگiمەن، وتە پىسىقتىعىمەن مينيستر­لەردi شىرق ءۇيiرiپ، ءبارiمiزدiڭ دە كوڭiلiمiزدi تاۋىپ جۇرگەن سوڭ، بiزدiڭ دە ءۇمiت ارت­قانىمىز راس. بiراق جوعارعى كەڭەستiڭ 13‑شi شاقىرىلىمىن جەدەل تاراتىپ، ەكi اپتادان كەيiن اسسامبلەيانىڭ بiرiنشi سەزiن شاقىرتتى. سول كەزدە جوعارعى كەڭەستiڭ شەشiمi بويىنشا پرەزيدەنتتiڭ تەك قانا رەفەرەندۋم وتكiزۋگە قۇزىرى بار ەدi. بiراق رەفەرەندۋم پرەزيدەنتتiڭ ايتۋىمەن عانا ءجۇرiپ، اسسامبلەيا شەشiمi بويىنشا قازاقستاننىڭ ەكiنشi كونستيتۋتسياسى قابىلداندى. ول ەل iشiندە «نازارباەۆتىق» دەگەن اتقا يە بولعان كونستيتۋتسيا ەدi.

بيلiككە كەلگەندەر كەڭەستiك كەزەڭدە قالىپتاسقان جۇيەنi جاڭارتامىز دەگەن ساياساتتى ۇستانادى. ەڭ الدىمەن ءوزiمiزدiڭ ەلباسىمىزدان باستاپ، سول كەزدەگi ۇكiمەت باسىندا وتىرعان ادامدار: «نارىقتىق ەكونوميكا دەگەندi باسقارۋدىڭ قاجەتi جوق. ول ءوزiن-ءوزi باسقارىپ جۇرەتiن جۇيە»، - دەگەن لاقاپ تاراتتى.

1994-1998 جىلدارى ەلدە قيىنشىلىق بولعان ۋاقىتتا قيىندىقتىڭ بارلىعىن «اقشا جوق» دەۋمەن ءتۇسiندiردi. ال، نەگiزiندە، قازاقستاننىڭ بايلىعى، قازاقستاننىڭ مۇمكiنشiلiگi ەش ۋاقىتتا قازاقستاننىڭ اقشاسىز وتىرعان جاعدايىن كورسەت­پەيدi. تiپتi مىنا 1996 جىلى زەينەتاقى تولەۋگە، نە بولماسا باسقا بiر الەۋمەتتiك جاعدايدى شەشۋگە اقشا جوق دەگەن ۋاقىتتىڭ وزiندە 1 ملرد دوللاردى ەلباسى شەت جاققا اپارىپ تىعىپ قويعان.

ول - اقشا بار، مۇمكiندiك بار، بiراق حالىقتىڭ سوعان قولىن جەتكiزبەي، كادiمگiدەي قايىرشى قىلىپ ۇستاۋ دەگەن ءسوز. ودان بۇرىن، 1994 جىلدىڭ اقپان ايىندا، شەتەلدەردەگi بانكتەردەن ەسەپ اشۋعا رۇقسات بەرەتiن جارلىق شىقتى. ول جارلىق بويىنشا سiز شەتەلگە اپاراسىز دا، اقشا سالاسىز. وعان ءوزiڭiزدiڭ اتى-ءجونiڭiزدi دە جازبايسىز. ول اقشانىڭ قايدان شىققانىن دا جازبايسىز. سوندىقتان دا بiزدiڭ بايلىعىمىزدىڭ بارلىعى سۋداي اعىپ شەتكە كەتتi. بۇگiنگi زاماندا تەلەديداردان، باسقا اقپارات جۇيەلەرiنەن قانشاما ماقتانساق تا، قاراپايىم حالىقتىڭ جاعدايى وتە ناشار».  وسىنىڭ ءبارiن كورمەۋ، ال كورە تۇرا ۇندەمەي قالۋ - ودان بەتەر قىلمىس دەپ سانايمىن، - دەيدi سەرiكبولسىن ءابدiلدين.

بۇل ەڭبەكتi ساياساتكەر ابدەن ەكشەلەپ، وي ەلەگiنەن وتكiزiپ، قوعامداعى ايتىلىپ جۇرگەن پiكiرلەرگە سىني تۇرعىدان باعا بەرە وتىرىپ جازعان. شىندىققا جۇگiنسەك، بiز ەستiپ، وقىپ جۇرگەن تاۋەلسiزدiك تاريحى مەن بيلiك تاراپىنان ايتىلعان ماعلۇماتتاردىڭ اراجiگi قابىسپايدى.

باقىتگۇل ماكIمباي،

«D»

«وبششەستۆەننايا پوزيتسيا»

(پروەكت «DAT» № 9 (34) وت 2 دەكابريا 2009 گ.