...بار ءۇمiتiمiزدi ارقالاعان ايتۋلى بوكسشىلارىمىز شەتiنەن ءسۇرiنiپ، اقتىق سىنعا 69 كەلi سالماق دارەجەسiندەگi جالعىز باقىت سارسەكباەۆ قانا شىققاندا، بۇكiل ەلدiڭ كوگiلدiر ەكرانعا تەلمiرگەنi كۇنi كەشە. فينالداعى كارلوس بانتو سۋارەسپەن جەكپە-جەكتi قازاق حالقى ەشقاشان ۇمىتپاسى انىق. بۇل – بوكستان تاريحتا جەمەگەن تاياقتى وسى دودادا جەپ، ىزاعا بۋلىققان كۋبا ءۇشiن دە، ەكi-ءۇش التىندى كوكسەپ بارىپ، قاراداي ماسقاراعا ۇشىراي جازداعان قازاقستان ءۇشiن دە سوڭعى مۇمكiندiك، جالپى كورسەتكiشتi اقتاپ الار اقىرعى قادام ەدi. ەل نامىسى ءۇشiن جان الىسىپ، جان بەرiسكەن باسەكەدە قازاق بوكسشىسى ايقىن باسىمدىق تانىتىپ، التىن مەدالدى جەڭiپ العانى – بۇ كۇندە سپورت جىلنامالارى ەنشiسiندەگi وقيعا...

...بار ءۇمiتiمiزدi ارقالاعان ايتۋلى بوكسشىلارىمىز شەتiنەن ءسۇرiنiپ، اقتىق سىنعا 69 كەلi سالماق دارەجەسiندەگi جالعىز باقىت سارسەكباەۆ قانا شىققاندا، بۇكiل ەلدiڭ كوگiلدiر ەكرانعا تەلمiرگەنi كۇنi كەشە. فينالداعى كارلوس بانتو سۋارەسپەن جەكپە-جەكتi قازاق حالقى ەشقاشان ۇمىتپاسى انىق. بۇل – بوكستان تاريحتا جەمەگەن تاياقتى وسى دودادا جەپ، ىزاعا بۋلىققان كۋبا ءۇشiن دە، ەكi-ءۇش التىندى كوكسەپ بارىپ، قاراداي ماسقاراعا ۇشىراي جازداعان قازاقستان ءۇشiن دە سوڭعى مۇمكiندiك، جالپى كورسەتكiشتi اقتاپ الار اقىرعى قادام ەدi. ەل نامىسى ءۇشiن جان الىسىپ، جان بەرiسكەن باسەكەدە قازاق بوكسشىسى ايقىن باسىمدىق تانىتىپ، التىن مەدالدى جەڭiپ العانى – بۇ كۇندە سپورت جىلنامالارى ەنشiسiندەگi وقيعا...

ءسوز جوق، باقىت سارسەكباەۆتىڭ تابىسى – بارشا قازاقتىڭ قۋانىشى. استانادا، الماتىدا وعان كورسەتiلگەن سىي-قۇرمەت، قولداۋ-قوشەمەت، ماقتاۋ-ماراپاتتا شەك جوق. باتىرىن باعالاي بiلەر ەل وسىنداي-اق بولار. وتانىنىڭ نامىسىن قولدان بەرمەگەن وعلاننىڭ دا سول قۇرمەتكە ابدەن لايىق ەكەنi داۋسىز.

دەي تۇرعانمەن، «وتان» دەگەن ۇلى ۇعىمنىڭ «وتباسى» اتتى شاعىن مەملەكەتتەن باستالارى دا حاق. ال ونىڭ ءتۇپ-توركiنi ادامنىڭ بالا جاستان توپىراعىنا اۋناپ-قۋناپ وسەر اۋىل-ايماعىنا اپارىپ تiرەلەرi ءمالiم. ءوزiنiڭ تۋعان ولكەسiن جانىنداي جاقسى كورە بiلمەگەن جiگiتتiڭ تۇتاس ەلiن ەمiرەنە سۇيە الۋى دا ەكiتالاي. وسى جاعىن ويلاعان بولۋى كەرەك، سۇلتانبەك قوجانوۆ اتىنداعى قايىرىمدىلىق قورى ب.سارسەكباەۆتىڭ وڭتۇستiك قازاقستان وبلىسىنا ساپارىن ۇيىمداستىرۋ تۋرالى باستاما كوتەرiپتi. وبلىس اكiمi ن.ءاشiموۆتىڭ اتىنا جازىلعان حاتتا بىلاي دەلiنگەن:

«قۇرمەتتi نۇرعالي سادۋاقاسۇلى!

بۇگiندە الماتىلىق، تۋىپ-وسكەن جەرi جاعىنان وڭتۇستiكقازاقستاندىق، كەشەگi ححIح جازعى وليمپيادا ويىندارىنىڭ سوڭعى كۇنiندە جەڭiس تۇعىرىنا كوتەرiلiپ، قازاقستان وليمپيادا قۇراماسىنىڭ قورجىنىنا ەكiنشi التىن مەدال سالعان بوكسشىمىز، باعىمىزعا جارالعان باقىت سارسەكباەۆ قاسيەتتi رامازان ايىندا اتا-بابالارى جاتقان وڭتۇستiك وڭiرiنە اعىمداعى جىلعى قىركۇيەك ايىنىڭ 19-20-سى كۇندەرi بارىپ، نيەت قىلىپ قايتۋدى س.قوجانوۆ اتىنداعى قايىرىمدىلىق قورىنىڭ ۇيىمداستىرۋىمەن جوسپارلاپ وتىر. وسىعان وراي وبلىستىق اكiمشiلiك تاراپىنان قولداۋ كورسەتۋiڭiزدi وتiنەمiز.

Iزگi نيەتپەن قور پرەزيدەنتi م.ءابدiرامان».

بەيجiڭگە جۇرەر الدىندا باقىت باۋىرىمىز ارىستانباب پەن قوجا احمەت ياسساۋي كەسەنەلەرiنە تاعزىم ەتiپ، ەل اقساقالدارىنىڭ باتاسىن الىپ اتتانعان ەكەن. ياعني، وليمپيادا چەمپيونىنىڭ وتكەن اپتاداعى وڭتۇستiككە ساپارىن اتا-بابا ارۋاعى قولداپ، ماقسات ورىندالىپ، مۇراتقا قول جەتكەننەن كەيiنگi قاسيەتتi جەرلەرگە شەككەن رازىلىق زياراتى دەسە دە بولادى.

التىننان القا تاققان باقىت سارسەكباەۆ پەن ونىڭ اكەسi ءابدiراحمان اعا، iنiسi باۋىرجان، باپكەرi كارiم ماحمۇدوۆ، قر كولiك سالاسىنىڭ قۇرمەتتi قىزمەتكەرi, س.قوجانوۆ اتىنداعى قايىرىمدىلىق قورىنىڭ توراعاسى مۇقان ءابدiرامان، قر مەملەكەتتiك سىيلىعىنىڭ لاۋرەاتى، پروفەسسور، تەاتر سىنشىسى اشiربەك سىعاي، «قازترانسفورماتور» كومپانياسى ديرەكتورلار كەڭەسiنiڭ توراعاسى سەيدiللا قوجاباەۆ، «تاۋ اۆيكومپانيانىڭ» پرەزيدەنتi ءسابيت تايجانوۆ، الماتى گارنيزونىنىڭ باستىعى، گەنەرال-مايور باقتيار سىزدىقوۆ باستاعان زياراتشىلار توبىن شىمكەنت اۋەجايىنان بiر قاۋىم ەل كۇتiپ الدى. ۇلت مەرەيiن تاسىتقان تاماشا بوكسشى لەزدە جەرگiلiكتi جۇرتشىلىقتىڭ ىستىق قۇشاعىنا كومiلدi.

– اتا-باباسى مەكەن ەتكەن وڭiرگە تۋىستىق پەيiلiن تانىتا كەلگەن وليمپيادا جەڭiمپازىنا ايتار العىسىمىز شەكسiز! – دەدi كوپشiلiكپەن بiرگە مەيمانداردى قارسى العان وبلىس اكiمiنiڭ ورىنباسارى ءالي بەكتاەۆ. – بۇل ورايدا وڭتۇستiك حالقى قاي كەزدە، قانداي سىندا بولسىن، باقىتتىڭ قولداۋشىسى، تiلەكشiسi بولا بەرەدi.

ودان كەيiن ءسوز العان ەل اقساقالى، ەڭبەك ارداگەرi ءادiلحان سۇلتانبەكوۆ ءدۇبiرلi دودادا ءبارiمiزدi قايسارلىعىمەن ءھام قاھارماندىعىمەن ءتانتi ەتكەن بوكسشىعا جۇرەكجاردى تiلەگiن ارناپ، اق باتاسىن بەردi, جۇرتشىلىق اتىنان مارتەبەلi مەيمانعا ات مiنگiزiپ، شاپان جاپتى.

بۇدان سوڭ وبلىس اكiمiنiڭ قابىلداۋىندا بولعان وليمپيادا جەڭiمپازى ءوزiن كەڭ قۇشاق، ىستىق پەيiلمەن قارسى العان حالايىققا ريزاشىلىعىن بiلدiردi. ال نۇرعالي ءاشiموۆ: «قازiر اتامەكەنiڭنiڭ قاسيەتتi جەرلەرiن ارالاۋعا اتتانعالى وتىرسىڭ، ەندەشە بۇل ساپارعا سەنi قارا جاياۋ جiبەرگەنiمiز جاراماس. سەن بۇگiنگi ءداۋiردiڭ باتىرىسىڭ، دەمەك، استىڭدا جۇيرiك اتىڭنىڭ بولعانى ءجون. سول سەبەپتi وزiڭە قازiرگi جاھاندانۋ ۋاقىتىنا ساي سايگۇلiكتiڭ – «Toyota Land Cruiser 200» كولiگiن سىيلاعالى وتىرمىز»، – دەپ، چەمپيونعا زاماناۋي تەمiر تۇلپاردىڭ كiلتiن تابىس ەتتi. وڭتۇستiك وڭiرiنەن ءالجان جارمۇحاممەدوۆ، ءابدiسالان نۇرماحانوۆ، نەللي كيم، بەكزات ساتتارحانوۆ سىندى داڭقتى سپورتشىلاردىڭ شىققانىن ايتىپ، باقىتتى «سول جەڭiمپازدار لەگiنiڭ جالعاسىسىڭ» دەدi. اقىن ايسۇلۋ قادىرباەۆانىڭ «بارىپ قايت، بالام، اۋىلعا» ولەڭiنiڭ بiرەر شۋماعىن جاتقا ايتىپ بەرiپ، «قايدا جۇرسەڭ دە، شىققان تەگiڭ مەن تۋعان توپىراعىڭدى ۇمىتپا» دەگەن تiلەك ايتتى.

بۇدان كەيiنگi ات شالدىرار بەكەت وتىرار اۋدانى ەدi. ايتسە دە، اۋدان ورتالىعى شاۋiلدiرگە جەتپەس بۇرىن وليمپيادا چەمپيونىنىڭ سۋ جاڭا «دجيپi» باستاعان ماشينەلەر لەگi بiرەر اۋىلدىڭ تۇسىنان توقتاۋعا ءماجبۇر بولدى. ويتكەنi, قولدارىنا شاعىن جالاۋشا ۇستاعان مەكتەپ وقۋشىلارى جول جيەگiنە جاعالاي تۇرا قالىپ، «باقىت – چەمپيون!» دەپ ۇرانداپ جاتتى. قوناقتار توقتاپ، كولiكتەن ءتۇسiپ، كۇننiڭ ىستىعىنا قاراماستان باتىر اعالارىن ءوز كوزiمەن بiر كورiپ قالۋعا ىنتىققان بالالارعا جىلى لەبiز بiلدiردi, باقىتپەن بiراز سۋرەتكە تۇسۋگە دە مۇمكiندiك بەردi.

ءشاۋiلدiر جەڭiمپاز بوكسشىنى كۇتiپ الۋعا تىڭعىلىقتى ازiرلەنiپتi. ۇلت-اسپاپتار وركەسترi كۇي ويناپ تۇردى، اق جاۋلىقتى انالار كەلگەن مەيماندارعا شاشۋ شاشتى، اۋدان اكiمi ءالiمجان قۇرتاەۆ باستاعان ازاماتتار ءوز قۇتتىقتاۋلارىن جەتكiزدi. اۋداندىق ءماسليحاتتىڭ شەشiمiمەن باقىت سارسەكباەۆقا «وتىرار اۋدانىنىڭ قۇرمەتتi ازاماتى» اتاعى بەرiلدi. قازاقستاننىڭ حالىق اقىنى اسەلحان قالىبەكوۆا باتىر ۇلىنا جىر ارناپ، ونى:

– شەشۋشi ساتتە باقىت قايرات قىلدى،

الاشقا بەرiپتi اللا ايباتتى ۇلدى.

بەيجiڭدە، بۇكiل الەم نازارىندا

قازاقتىڭ جۇدىرىعى ويناپ تۇردى! – دەپ تۇيiندەدi.

كەزدەسۋ وتكەن الاڭ ادامعا لىق تولدى. باقىت سارسەكباەۆپەن سۋرەتكە تۇسەم دەۋشiلەردiڭ كوپتiگi سونداي، ەگەر بارiنە رۇقسات بەرە بەرسە، بۇل جەردەن كەشكە دەيiن كەتە الماۋى دا مۇمكiن ەدi. ءتارتiپ ساقشىلارى مەن ساپاردى ۇيىمداستىرۋشىلاردىڭ كومەگiمەن كوپشiلiكتiڭ قۇشاعىنان ازەر سىتىلىپ شىققان وليمپيادا چەمپيونى كولiككە وتىرىپ، ارىستانباب كەسەنەسiن بەتكە الدى.

بابتاردىڭ بابى جاتقان بايىرعى مەكەندە باقىتتىڭ اتىنان قۇرباندىققا مال شالىنىپ، قۇران وقىلدى. «زيارات قابىل بولسىن! جۇلدىزىڭ قاشاندا جوعارى بوپ، وسى تۇعىردان تۇسپە، اينالايىن!» دەپ اقساقالدار باتاسىن بەردi. كەسەنەگە كiرە بەرiستە كوجە ساتىپ تۇرعان اپا-اجەلەر «بۇلاردىڭ قايسىسى باقىت؟» دەپ ءوتiپ بارا جاتقاندارعا كۇن سالىپ قاراپ تۇردى دا، قازاقستان وليمپيادالىق قۇراماسىنىڭ اق ءتۇستi كاستومiن كيiپ العان چەمپيوندى جاقىن كەلگەن سوڭ بارىپ تانىپ، «اينالايىن!» دەپ باس سالىپ قۇشاقتاپ، ەكi بەتiنەن الما-كەزەك ءسۇيiپ، ارەڭ بوساتتى.

قوناقتار شام شاھارىنداعى بەيiتتەرiنەن توپىراق اكەلiنiپ، جاڭا مولاسى جاسالىنعان ءابۋ-ناسىر ءال-فارابي جانە سۇلتان ءاز-زاحير بەيبارىس بابالارىمىزدىڭ باسىنا ءتاۋ ەتiپ، قۇران باعىشتادى.

وتىرار اۋدانى جۇرتشىلىعىمەن قوش ايتىسقان «باقىت سارسەكباەۆتىڭ كوشi» ات باسىن «ەكi دۇنيە ەسiگi, ەر تۇرiكتiڭ بەسiگi» – تۇركiستان شاھارىنا تiرەدi. ارينە، اۋەلگi زيارات قوجا احمەت ياسساۋي كەسەنەسiنە جاسالىندى. مۇندا دا قۇرباندىق شالىنىپ، قۇران وقىلدى. سوسىن مەيماندار قازاققا بوكستان العاشقى وليمپيادا التىنىن الىپ بەرگەن اياۋلى ۇل – مارقۇم بەكزات ساتتارحانوۆتىڭ باسىنا بارىپ، تاعزىم ەتتi. سول كۇنi ب.ساتتارحانوۆ اتىنداعى سپورت-ساۋىقتىرۋ كەشەنiندە بوكستان، كۇرەستەن ءھام تاەكۆوندودان جاسوسپiرiمدەر اراسىندا تۋرنير اشىلعالى جاتىر ەكەن، بەيجiڭ-2008 جەڭiمپازى باستاعان توپ جارىستىڭ تۇساۋىن كەسۋگە قاتىستى.

كەشكە تۇركiستاننىڭ ەسiمحان الاڭىندا دا سالتاناتتى كەش ۇيىمداستىرىلىپ، كونتسەرت قويىلدى. مارتەبەلi مەيمانعا ات مiنگiزiلiپ، شاپان جابىلدى. قالا اكiمi بەيبiت سىزدىق وليمپيادا چەمپيونى باقىت سارسەكباەۆقا «تۇركiستان قالاسىنىڭ قۇرمەتتi ازاماتى» اتاعى بەرiلەتiنiن حابارلادى. جەرگiلiكتi ارداگەر جازۋشى ەرتاي بيماحانبەتۇلى جەڭiمپاز بوكسشىعا ءالi سياسى كەۋiپ ۇلگەرمەگەن جاڭا ءتورت تومدىعىن سىيعا تارتتى.

بارiنەن دە بiزدi كiشكەنتاي بالالاردىڭ قىزىعۋشىلىعى كەرەمەت اسەرگە بولەدi. ولاردىڭ چەمپيون اعالارىنان قولتاڭبا الۋ ءۇشiن قانداي قۋلىققا، قانداي كوزسiز باتىلدىققا دا ءازiر ەكەنi ءسۇيسiنتتi. ۇستازدارىنىڭ كوزiن الا بەرiپ، كەيبiرi قوناقتار وتىرعان مiنبەردiڭ تۋ سىرتىنداعى تەمiر باعاندارعا ورمەلەپ، بiر-بiرiنiڭ داپتەرلەرiن اپەرiسiپ، بوكسشىدان قولتاڭبا الىپ جاتتى. ونىسىن بايقاپ قويىپ، اۋلاققا قۋىپ الەككە تۇسكەن مۇعالiمدەرگە: «جiبەرە سالىڭىزدارشى! ءارi-بەرiدەن كەيiن باقىتتىڭ ەڭ باستى تابىنۋشىلارى وسىلار ەمەس پە؟ ونىڭ تۇركiستانعا ەندi قاشان كەلەتiنiن بiر قۇدايدىڭ ءوزi بiلسiن»، – دەۋگە شاق قالدىم. سوسىن ولاردىڭ «سiزگە عوي ءبارiبiر، بiراق قازiر باقىتتىڭ قاسىنا بالالار ۇيمەلەپ قالىپ، ونىڭ ەسiن شىعارسا، دوكەيلەردiڭ قاھارىنا بiز ۇشىرايمىز عوي» دەرiن بiلiپ، ۇندەمەدiم.

ەرتەڭiنە جۇزدەسۋلەر حالىقارالىق قازاق-تۇرiك ۋنيۆەرسيتەتiنiڭ مادەنيەت ورتالىعىندا جالعاستى. كەزدەسۋدi اشقان ۋنيۆەرسيتەت پرەزيدەنتi, پروفەسسور لەسبەك ءتاجiموۆ ءوز ءسوزiن: «وليمپيادا جەڭiمپازدارى مەن جۇلدەگەرلەرi شىققان بiزدiڭ ەلدەگi بiردەن-بiر جوعارى وقۋ ورنى وسى شىعار!» – دەپ قورىتىندىلادى. چەمپيون اعاسىنا شىمكەنتتە وقمۋ-دا بiلiم الىپ جاتقان بەيجiڭ وليمپياداسىنىڭ قولا جۇلدەگەرi ەركەبۇلان شىناليەۆ تە سالەم بەرە كەلiپتi. ۋنيۆەرسيتەت اتىنان ب.سارسەكباەۆقا 100 مىڭ، ە.شىناليەۆكە 70 مىڭ تەڭگە سىياقى تابىس ەتiلدi.

كەزدەسۋ بارىسىندا جاسىنداي جارق ەتiپ كورiنiپ، ارتىنشا حالقىمىزدىڭ قابىرعاسىن قايىستىرىپ، جارىق دۇنيەمەن قوش ايتىسىپ كەتە بارعان بەكزاتتاي اسىل ۇلدىڭ اكە-شەشەسiنە دە ءسوز بەرiلدi.

– 2000 جىلدان بەرi قازاق بوكسشىلارى وليمپيادادان التىن الماي قايتقان ەمەس-تi, – دەدi بوكستان قازاقتىڭ تۇڭعىش وليمپيادا چەمپيونىن تاربيەلەپ وسiرگەن سەيiلحان كوكەمiز. – سيدنەيدە بەكزات پەن ەرماحان، افينىدا باقتيار جەڭiس تۇعىرىنا كوتەرiلدi. شىنىمدى ايتسام، بيىل سول ءداستۇر ءۇزiلiپ قالا ما دەپ قاتتى قورىقتىم. ارينە، ءۇمiت سوڭعى ساتكە دەيiن وشكەن جوق. بiراق جiگiتتەر شەتiنەن سىپىرىلىپ قالىپ جاتقان سوڭ، الاڭداماي تاعى وتىرا المادىق. اقىرى وليمپيادانىڭ سوڭعى كۇنiندە جەتتiك-اۋ سول عاجايىپ ساتكە! سول ءساتتi, سول كۇندi عاجايىپ ەتكەن سەنسiڭ، باقىت! سەن بولماعاندا، بiزدiڭ ەلگە قاراۋعا بەتiمiز شىداماس ەدi...

– بەكزاتتىڭ جەتiستiگiن، ونىڭ تۇڭعىشتىعىن ەندi ەشكiم تارتىپ الا المايدى، – دەدi انادان اردا تۋعان بەكزاتتىڭ اناسى سىرلىكۇل جەڭەشەمiز. – ول تاريحتا قالدى. ونىڭ جولى جالعاسا بەرەدi. بەكزاتىم سيدنەيدەن ورالا سالىپ، تۋرا سول اۋەجايدا «مەن ءۇش رەت وليمپيادا چەمپيونى بولام!» دەپ ەدi. وعان ەشكiم ونداي ءسوزدi ۇيرەتكەن جوق، بالام سول ءسوزدi شىن جۇرەگiمەن ايتقان بولاتىن. ول ماقساتىنا جەتە المادى. باقىت، ەركەبۇلان! اعالارىڭ جەتە الماعان ارمانعا سەندەر جەتiڭدەر!

باسقوسۋ سوڭى كونتسەرتتiك باعدارلاماعا ۇلاستى. شىنىن ايتۋ كەرەك، باعدارلاما شاعىن بولسا دا، شىمىر ۇيىمداستىرىلىپتى. «بي سۇلتان» انسامبلiنiڭ ورىنداۋىنداعى بيلەر، تۇرعانالi ءداۋiتوۆتىڭ، سايا سەيiتۇمiتوۆانىڭ، رايحان جۇنiسقوجاەۆانىڭ، انار بيباتىروۆانىڭ جانە ت.ب. ورىنداعان اندەرi كوپشiلiكتiڭ كوكەيiنەن شىقتى. الماتىدا ايتىلاتىن «وڭتۇستiكتەن ءبارi دە شىعادى، بiراق ەڭ كوپ شىعاتىنى – ونەر ادامدارى» دەگەن ءازiلدiڭ استارىندا اقيقاتتىڭ جاتقانى وسىندايدا اڭعارىلادى ەكەن. جوعارىدا اتالعان ونەرپازداردىڭ قاي-قايسىسى دا ەجەلدەن ونەر ورداسى سانالاتىن الماتىداعى انشiلەردiڭ دەڭگەيiنە ساي كورiندi. ال كونتسەرتتi تۇيiندەگەن ت.ءداۋiتوۆ پەن س.سەيiتۇمiتوۆانىڭ ورىنداۋىنداعى م.شاحانوۆتىڭ «تۇركiستانىم – بابام» ءانiن ءدال ب.سارسەكباەۆ پەن ە.شىناليەۆ قارت شاھارعا ارناپ تۇرعانداي اسەر ەتتi:

– فارابيدەن شۋاق كورگەن،

ياسساۋيگە قۋات بەرگەن،

كۇللi تۇرiك اۋلەتiنە استانا!

اسىل قالا،

عاسىر قالا،

جانى ماڭگi جاس قالا!

تۇركiستانىم – بابام،

تۇركiستانىم – بابام،

باتاڭدى بەر ماعان!

ات شالدىرار كەلەسi بەكەت – كەزiندە «كiشكەنتاي الماتى» دەپ ماقتالعان، اقىندار جىرعا، سازگەرلەر انگە قوسقان كەنتاۋ قالاسى ەدi. داڭقتى جازۋشى مۇحتار اۋەزوۆ «وسكەن وركەن» رومانىن جازۋ بارىسىندا وڭتۇستiككە جاساعان ساپارىندا بۇل قالانى «قاراساڭ كوزiڭ تويمايتىن قاراتاۋ ءتاجi» دەپ سيپاتتاعانىن بiلەمiز. قالانىڭ س.قوجانوۆ اتىنداعى ساياباق پەن س.بايتەرەكوۆ اتىنداعى ساياجولدىڭ ورتاسىندا ورنالاسقان الاڭىندا مەرەكەلiك شارا ءوتتi (چەمپيوننىڭ ساپارى دەنساۋلىق-2008 فەستيۆالiنە ءدوپ كەلiپتi). وسى ءوڭiردiڭ ماقتانىشى، كەنتاۋ جانە تۇركiستان قالالارىنىڭ قۇرمەتتi ازاماتى اشiربەك سىعاي وليمپيادا جەڭiمپازىنىڭ تۋعان ولكەگە ساپارىنا بايلانىستى ءسوز قوزعاي كەلiپ، اڭگiمەسiن:

– باقىت، سەن بەيجiڭدە ەرلiك iستەدiڭ! بiراق سەن ەلدiڭ تiلەۋiنسiز، وسى جۇرتتىڭ ءمiناجاتىنسىز سول ەرلiكتi جاساي الار ما ەدiڭ، جاساي الماس پا ەدiڭ؟ سەنi باتىر ەتكەن – حالىق، سوندىقتان سول جۇرتىڭمەن جۇزدەسۋگە كەلگەن قادامىڭا نۇر جاۋسىن! – دەپ قايىردى.

سودان كەيiن چەمپيوندى قالاداعى ەڭ iرi ونەركاسiپ ورنى – كەنتاۋ ترانسفورماتور زاۋىتى كۇتتi. زاۋىت جۇمىسشىلارى مارتەبەلi مەيماندى ەرەكشە قۇلشىنىسپەن، تۋرا كارلوس سۋارەستi بiر اي بۇرىن ەمەس، جاڭا عانا جەڭگەندەي، جەلپiنiپ قارسى الدى. «قوش كەلدiڭ، ۇلى سپورتشى!» دەگەن ۇران-جازۋ ۇستاعان جۇمىسشىلار ەل مەرەيiن ۇستەم ەتكەن بوكسشىعا زور قوشەمەت كورسەتتi.

– باياعىدا اتا-اجەلەرiمiز توكقا جاقىنداي قالساق بiتتi, «ويباي، اۋلاق ءجۇر، كۇيiپ ولەسiڭ!» دەپ جولاتپاۋشى ەدi عوي. سويتكەن قازاق قازiر وسى زاۋىت قىزمەتكەرلەرiنiڭ باسىم كوپشiلiگiن قۇرايدى، – دەدi «قازترانسفورماتور» كومپانياسى ديرەكتورلار كەڭەسiنiڭ توراعاسى، وبلىستىق ءماسليحات دەپۋتاتى، «قۇرمەت» وردەنiنiڭ يەگەرi سەيدiللا قوجاباەۆ. – وسىدان ءۇش جىل بۇرىن زاۋىتىمىزدى ەلباسى كەلiپ كورگەن. تسەحتاردى ارالاۋ كەزiندە وزىق تەحنولوگيانى مەڭگەرگەن، زاۋىت ءونiمiن الەمدiك دەڭگەيدەگi باسەكەلەستiككە كوتەرۋگە ۇمتىلىپ جاتقان قازاق جاستارىنىڭ تالپىنىسىنا ريزا بولعان پرەزيدەنت تاباندى ەڭبەكتiڭ تاماشا ۇلگiسiن تانىعانىن ايتىپ، ريزاشىلىعىن بiلدiردi. ۇجىممەن قوشتاسار ساتiندە پرەزيدەنتتiڭ قولىمدى قىسىپ تۇرىپ، «راحمەت، باۋىرىم، ازامات ەكەنسiڭ!» دەگەن ريزالىق نيەتiن ەستiگەندە، ماڭدايىمىزعا نۇرەكەڭدەي كوشباسشى بiتكەنiنە iشتەي شۇكiر دەدiم.

راسىندا دا، بۇرىن 400 ادام بولسا، قازiر 1200-گە جەتكەن زاۋىت جۇمىسشىلارىنىڭ باسىم كوپشiلiگi – ءوز قانداستارىمىز. زاۋىتتىڭ قازiرگi احۋالى وتە جاقسى ەكەن. ءونiم كولەمi 1998 جىلعى 213 ميلليون تەڭگەدەن بيىل 8 ميلليارد تەڭگەگە جەتiپ وتىر. ال جۇمىسشىلاردىڭ ورتاشا ەڭبەكاقىسى وسىدان ون جىل بۇرىن 6974 تەڭگە بولسا، قازiر 98 000 تەڭگەگە كوتەرiلگەن.

زاۋىت اسحاناسىندا مەيماندارعا ارنالىپ بەرiلگەن قوناقاسىدان سوڭ، «باقىتتىڭ كوشi» ەكiگە جارىلدى. بiر توبى الماتى مەن شىمكەنتكە اتتانسا، وليمپيادا چەمپيونىنىڭ ءوزi باستاعان ەكiنشi بولiگi سوناۋ قيىر وڭتۇستiكتەگi ماقتاارال اۋدانىنا باعىت تۇزەدi.

وڭتۇستiك ساپارىن ءداپ ماقتاارال اۋدانىندا قورىتىندىلاۋىنىڭ سەبەبi – باقىت سارسەكباەۆتىڭ تۇپكi اتامەكەنi اتالمىش اۋداننىڭ ورتالىعى جەتiساي قالاسى ەكەن. ارينە، باقىت – ەڭ اۋەلi قازاقتىڭ بالاسى، قازاقتىڭ ماقتانىشى. دەسە دە، جاقسىعا اركiمنiڭ-اق تالاسى بولاتىنى تاعى بار. «پاۆلوداردان ەكەن» دەگەن ۋاجدەردiڭ دە ايتىلعانى ەسiمiزدە. ول دا، بiر ەسەپتەن، دۇرىس، سەبەبi, باقىتتىڭ اكەسi ءابدiراحمان سارسەكباەۆ قىزمەت بابىمەن 17 جىل پاۆلوداردا تۇرعان، ونىڭ ينديرا ەسiمدi قىزى سول قالاداعى ۋنيۆەرسيتەتتi قىزىل ديپلوممەن بiتiرگەن. ياعني، باقىتتىڭ ول وڭiرگە دە بوتەندiگi جوق. «وزبەكستاننان ەكەن» دەسكەندەر دە بولدى. ونى دا ءجونسiز دەي المايمىز، ويتكەنi, باقىتتىڭ (سونداي-اق قارىنداسى ينديرا مەن iنiسi باۋىرجاننىڭ دا) كiندiك قانى تامعان جەرi – تاشكەنت وبلىسى، بوستاندىق اۋدانى، شىرشىق قالاسى. سويتسەك، ابەكەڭ جۇمىس بابىمەن شىرشىقتا 12 جىل ەڭبەك ەتiپتi. تاباقساي اۋىلىندا دا تۇرىپتى.

– نەگiزiندە، بiزدiڭ ءوز جۇرتىمىز – جەتiساي قالاسى، – دەيدi ءابدiراحمان سارسەكباەۆ. – اتا-انام، اعايىن-تۋىسىمنىڭ ءبارi سوندا تۇرادى. مەن دە سول جەردە تۋىپ-ءوستiم. ۇلكەن اعام وزبەكستاندا تۇردى دا، مەنi سول جاققا جۇمىسقا ورنالاستىردى. كەڭەس وكiمەتiنiڭ كەزi عوي. ءسويتiپ، بiراز جىل وزبەك جەرiندە قىزمەت ەتتiم. وزبەك قىزىنا ۇيلەندiم. بالالارىم دا سوندا جەتiلدi. باقىتتى «وزبەكستاننان ەكەن» دەپ ايتىپ جۇرگەندەرi سول شىعار. ايتپەسە سول بوستاندىق اۋدانى دا بۇرىنعى قازاقتىڭ جەرi عوي. كسرو كەزiندە وزبەكستانعا ءوتتi دە كەتتi. سول كۇيi قايتارىلمادى.

ءوزiم دە جاستايىمنان سپورتقا قىزىعاتىنمىن. فۋتبولدى ءتاپ-ءتاۋiر وينادىم. ورتالىق جارتىلاي قورعاۋشى بولاتىنمىن. بالالارىمدى بوكسقا بەرگەن سەبەبiم: شىنى كەرەك، تاباقسايدا باسقا سەكتسيا بولعان دا جوق. باقىت 5 جاسىنان جاتتىقتى. ۇيiرمەدەگi العاشقى باپكەرi – مەنiڭ قاينىم، ياعني، ايەلiمنiڭ iنiسi كارiم ماحمۇدوۆ بولدى. ءالi كۇنگە سول ناعاشىسىنىڭ تاربيەلەۋiمەن كەلەدi. كiشi ۇلىم باۋىرجان دا بوكسشى. قازiردiڭ وزiندە سپورت شەبەرi.

الدىڭعى اۋداندارداعى زيارات كەزiندە باعدارلاما وتە تىعىز جاسالعاندىقتان، شىنى كەرەك، بiز ءارتۇرلi كەزدەسۋ، جيىندارعا قاتىسۋمەن عانا شەكتەلدiك. جەتiسايدا ساپاردىڭ باستى كەيiپكەرلەرiنiڭ دە، بiزدiڭ دە بiرشاما بوس ۋاقىتىمىز بولدى. ءابدiراحمان اعامىزدىڭ جوعارىداعى اڭگiمەسiن تىڭداۋعا دا مۇرسات تاپتىق، باقىتپەن، ونىڭ باپكەرi كارiم راحمانۇلىمەن تiلدەسۋگە دە مۇمكiندiك الدىق. چەمپيوننىڭ كوپ سويلەمەيتiن، بiرتوعا، تۇيىقتاۋ ازامات ەكەنi تەلەديدارداعى سۇحباتتارىنان-اق بايقالۋشى ەدi, ساپار بارىسىندا بۇعان كوزiمiز تiپتەن جەتە ءتۇستi. ساۋالعا قىسقاشا جاۋاپ بەرiپ قانا وتىراتىن ونىڭ ۇستامدىلىعى، قاراپايىمدىلىعى، كiشiپەيiلدiلiگi ريزا ەتتi. وسى ءۇش كۇن بويىنا ونىڭ اتىنا قانشاما ماقتاۋ-ماراپات، قولپاش-قوشەمەت، نەبiر سۇلۋ دا جىلى سوزدەر ارنالدى! باسقا بiرەۋ بولسا، قارداي ەرiپ، قاراداي كەۋدە كەرiپ شىعا كەلەر مە ەدi, كiم بiلسiن. ال باقىت سىر بەرگەن جوق. نە قۋانىشىن، نە وكiنiشiن سىرتىنا شىعارا بەرمەيتiن سابىرلى جiگiت ەكەن. قىزىق تا كۇلكiلi اڭگiمەلەر ايتىلىپ قالعان ساتتەردە عانا رياسىز كۇلiپ، راحاتتانىپ وتىردى. اشiربەك سىعاي اعامىز ايتپاقشى، «تۋرا قىز كورۋگە كەلگەن بوزبالاداي سىپايى».

كارiم-اكا شاكiرتiنە قاراعاندا ازداپ سوزشەڭدەۋ ەكەن، سۇراعىمىزعا ءسال شەشiلە جاۋاپ بەردi.

– باقىت چەمپيون بولعاننان كەيiن وزبەكستان سiزدi قايتادان شاقىرىپ جاتقان جوق پا؟ – بولدى اۋەلگi ساۋالىمىز.

– شاقىردى، بiراق بارمادىم، – دەدi جاتتىقتىرۋشى وتىز ەكi تiسiن تۇگەل كورسەتiپ كۇلەتiن اقجارقىن ادەتiمەن. – باقىت جەڭە سالىسىمەن بەيجiڭدە جۇرگەن وزبەك باپكەرلەرi, ارiپتەستەرiم عوي، باس سالدى: «كەتتiك، جۋامىز» دەپ. كەيiننەن شاقىرىپ جۇرگەن دە سولار عوي. «كەزiندە باقىتتى دا، مەنi دە شەتتەتتiڭدەر، بارمايمىن» دەدiم. «ەندi ءبارi باسقاشا بولادى، ساعان قارسى بولعانداردىڭ ءبارiن ورنىنان الامىز، جۇمىستان قۋامىز، بوكستان وزبەكستان ۇلتتىق قۇراماسىنىڭ باس باپكەرi بوپ كەل» دەدi. ولاردى دا ءتۇسiنiپ تۇرمىن، شاقىرىپ جاتقانداردىڭ كوبi بۇرىن بiزگە iشتەي تiلەۋلەس بولعان، بiراق قولىندا بيلiگi بولماعان جاندار. بiراق «بولمايدى، كەش قالدىڭدار» دەدiم. «اۋرە بولماڭدار، ەندi مەن قازاقپىن!» دەدiم (كۇلەدi).

– ايتپاقشى، قازاقستان ازاماتتىعىن الۋعا قالاي قارايسىز؟

– دۇرىس قارايمىن. وسى باعىتتا بiراز جۇمىستار اتقارىلىپ جاتىر. مەن بەيجiڭدە كۇيگەننەن وسى ازاماتتىقتىڭ جوقتىعىنان كۇيدiم عوي. ماعان اككرەديتاتسيا بەرمەي قويدى. بوكس كەزiندە باقىتتىڭ قاسىنا بارا المايمىن. بۇكiل وليمپيادا بويىنا وعان تريبۋنادان ايعايلاۋمەن بولدىم: «ولاي ەتپە، كەيiن قاش!»، «ەندi ۇر!»، «تىم جاقىنداي بەرمە!» دەيمiن. قاسىمدا وتىرعاندار مەنi وزدەرi سەكiلدi جانكۇيەر كورەدi-اۋ، شاماسى، «نەمەنەگە ايعايلايسىڭ، سەنi بۇل جەردە كiم تىڭدايدى؟» دەپ كۇلەدi. بiراق باقىت سونشا شۋعا قاراماستان مەنi ەستيدi ەكەن، ءسويتiپ، مەن قالاي دەسەم، سولاي ارەكەت ەتەدi. مۇنى بايقاعان جانكۇيەرلەر بiرتە-بiرتە ماعان قىزىعىپ قارايتىن بولدى. «ول نەگە سەنiڭ ايتقانىڭدى iستەيدi?» دەپ تاڭدانادى. اسiرەسە فينال الدىندا باقىت قاتتى تولقىدى، جۇيكەسi دە سىر بەردi. سول كەزدە قاسىندا بولا الماعانىما وكiندiم. «اناۋ بوكسشى – مەنiڭ بالام، مەن ونىڭ جانىندا بولۋىم كەرەك، جiبەرiڭدەر!» دەيمiن – جiبەرمەيدi. ويتكەنi, تiركەلمەگەنمiن. سۋارەستi جەڭiپ، بەرi شىققان سوڭ، شەشiنەتiن بولمەگە جۇگiرiپ بارسام، باقىتتى دوپينگ-تەكسەرۋگە اكەتiپ قالىپتى. بiر ساعاتتان سوڭ كەلدi. كورە ساپ بiر-بiرiمiزگە تۇرا جۇگiردiك. قۇشاقتاسىپ، بiراز جىلاپ الدىق.

– قازاقستان ۇلتتىق قۇراماسىنىڭ باس باپكەرiمەن قارىم-قاتىناسىڭىز قانداي بولدى؟

– اككرەديتاتسياسى جوق ادامدا وزگەلەرمەن قانداي بايلانىس بولسىن. سوسىن، شىنىن ايتۋ كەرەك، ولار ماعان سەنگەن جوق، سونى بايقادىم. تەك جارتىلاي فينالعا شىققان كەزدە بارىپ، باس باپكەر: «تى چتو، ۋزبەك، ۋمنىي ستال، دا؟» – دەپ كەكەتەدi. فينالعا شىقتىق. اقتىق باسەكە الدىندا سپورت مينيسترi كەلدi. «كۋبالىقتى جەڭەسiڭدەر مە؟» دەيدi. «جەڭەمiز» دەدiم. «ول كۇشتi عوي بiراق!» دەيدi كوزi باقىرايىپ. «ال بiز ودان دا كۇشتiمiز» دەدiم جايباراقات. سوڭىنان ريزا بوپ، ءبارiمiزدi قۇشاقتاپ ءجۇردi.

– «قازiرگi بوكستا كوپ نارسەنi اقشا شەشەدi» دەگەن اڭگiمە كۇشەيiپ تۇر. بۇل قانشالىقتى راس ءسوز؟

– اقشا شەشەتiنi راس. ايتپەسە بۇرىن بiر التىن الماعان قىتاي قالاي اياق استىنان بوكس دەرجاۆاسى بوپ شىعا كەلدi? بiراق اقشانىڭ دا ايدالادا قالاتىن كەزi بولادى. مىسالى، باقىتتىڭ جەكپە-جەكتەرi. مەنiڭشە، باقىت ءوز سالماعىندا ەشكiمگە نان قالدىرعان جوق. اقشا-پاقشاسىنا قاراماي، بارلىق قارسىلاسىن ايقىن جەڭدi. ادال ءھام ءادiل ۇتتى. جارتىلاي فينالداعى كورەي بوكسشىسى باقىتتان قورقىپ شىقتى، بايقادىڭىزدار ما؟ سەبەبi, الدىڭعى سپاررينگ-جاتتىعۋلاردا باقىت ونى كادiمگiدەي ۇرىپ تاستاعان بولاتىن. «نەگە ويتەسiڭ؟ بەكەرگە شارشاپ. ونىڭ ۇستiنە، كۇشiڭدi, ءادiسiڭدi الدىرىپ قوياسىڭ عوي» دەسەم، باقىتىم: «ولاردى وسى باستان ءوستiپ ابدەن قورقىتىپ تاستاۋ كەرەك!» – دەيدi. «دۇرىس ەكەن» دەدiم.

– بiزدiڭ ۇكiلەپ اپارعان جۇيرiكتەرiمiزدiڭ جولى بولماعانىن سول «ءبارiن اقشا شەشەدi» دەگەن كiلتيپانمەن تۇسiندiرەمiز بە؟

– قايدام. ءار ساتسiزدiكتiڭ ءوز سەبەبi بولادى دەپ ويلايمىن ءوز باسىم. باقتيار ارتاەۆتا دايىندىق دۇرىس بولماعان ءتارiزدi. ال سەرiك ساپيەۆتi باپكەرi دiڭكەلەتiپ قۇرتتى. بوكسقا ول ابدەن قالجىراپ شىقتى. الگi تاي بوكسشىسىمەن جەكپە-جەگiن كەيiن قايتالاپ كوردiم: سەرiكتiڭ سوققىلارى ءالسiز، تيمەيدi, تيسە دە، ءجوندi دارىمايدى. شارشاۋلى ەكەنiن بiردەن بiلدiم.

* * *

...جەتiسايدا دا وليمپيادا چەمپيونىنا لايىقتى قۇرمەت كورسەتۋگە تىرىستى.

– ماقتاارالدىڭ كۇنi ىستىق ەكەنiن ءبارi بiلەدi, بiراق بiز بۇل ءوڭiر ادامدارىنىڭ جۇرەگi ودان دا ىستىق ەكەنiن ۇنەمi بايقاتىپ ءجۇرۋiمiز كەرەك، – دەدi ءوز سوزiندە اۋدان اكiمi وماربەك نۇرجانوۆ. – باقىت اينالايىن، سەن وسىندا ەر جەتتiڭ، وسىندا شاڭىراق كوتەردiڭ. اكەڭ دە، اتاڭ دا – وسى اۋداننان تۇلەپ ۇشقان ازاماتتار. دەمەك، ماقتاارال ءوڭiرi – سەنiڭ تۋعان جەرiڭ، ات جالىن تارتىپ مiنگەن اتامەكەنiڭ. وسىنى ۇمىتپا.

اۋداندىق ءماسليحاتتىڭ شەشiمiمەن باقىت سارسەكباەۆقا «ماقتاارال اۋدانىنىڭ قۇرمەتتi ازاماتى» دەگەن اتاق بەرiلدi. «سىرداريا» ۋنيۆەرسيتەتiندە، اۋدان ورتالىعىنداعى جەڭiس الاڭىندا حالايىقپەن جۇزدەسۋلەر وتكiزiلدi. ات مiنگiزiلiپ، شاپان جابىلدى. «جەتiساي سازى» ۇلت اسپاپتار وركەسترi كونتسەرت قويدى. كەشكە اۋىزاشار بەرiلiپ، اعايىندار تەمiر تۇلپار سىيعا تارتتى.

وڭتۇستiك ساپارىنان باقىتتىڭ ءوزi دە، وعان iلەسكەن بiز دە، جاناشىر-تiلەكشi قاۋىم دا ەرەكشە اسەرمەن قايتتى دەي الامىز. ال حاس باتىرىمەن جۇزدەسۋگە مۇمكiندiك العان حالايىقتىڭ تiپتi باقىتتان باسى اينالدى.