الماتى. 25 اقپان. قازتاگ– يگور كيندوپ. اپتا باستالعالى ءۇش كۇن ىشىندە قازاقستان قور بيرجاسىنداعى (KASE) ۆاليۋتالىق ساۋدانىڭ تاڭعى سەسسياسىندا $1,2 ملرد ساتىلدى. سوڭعى جىلدارى ۆاليۋتالىق نارىققا بۇل ءتان ەمەس تۇعىن. نارىقتاعى بولىپ جاتقان قۇبىلىستارعا تۇسىنىكتەمە بەرۋىن ءوتىنىپ، اگەنتتىك KASE ۆيتسە-پرەزيدەنتى اندرەي تساليۋككە جۇگىندى.

- اندرەي يۋرەۆيچ، اقپاننىڭ 22-24-ءى ارالىعىندا بيرجادا $1,2 ملرد ساتىلعانى بەلگىلى. دوللاردىڭ ساتىلۋ كولەمىنىڭ مۇنشا كوپتىگىن نەمەن تۇسىندىرۋگە بولادى؟

- بيرجادا دوللاردىڭ ۇسىنىلۋ كولەمى ايتارلىقتاي ارتىپ وتىرعانى بايقالادى. بولجام بويىنشا بۇل ەكسپورتتاۋشىلاردىڭ ۆاليۋتالىق كىرىسى. مەن ونى ساۋدا-ساتىققا قاتىسىپ وتىرعان بانكتەرگە قاراپ ايتىپ وتىرمىن. بۇل رەتتە سۇرانىس پەن ۇسىنىستىڭ مونوپولدانۋى تىم تومەن. ياعني ۆاليۋتانى ساتۋ مەن ساتىپ الۋدا ايتارلىقتاي كوپ بانكتەر قاتىسىپ وتىر.

الماتى. 25 اقپان. قازتاگ– يگور كيندوپ. اپتا باستالعالى ءۇش كۇن ىشىندە قازاقستان قور بيرجاسىنداعى (KASE) ۆاليۋتالىق ساۋدانىڭ تاڭعى سەسسياسىندا $1,2 ملرد ساتىلدى. سوڭعى جىلدارى ۆاليۋتالىق نارىققا بۇل ءتان ەمەس تۇعىن. نارىقتاعى بولىپ جاتقان قۇبىلىستارعا تۇسىنىكتەمە بەرۋىن ءوتىنىپ، اگەنتتىك KASE ۆيتسە-پرەزيدەنتى اندرەي تساليۋككە جۇگىندى.

- اندرەي يۋرەۆيچ، اقپاننىڭ 22-24-ءى ارالىعىندا بيرجادا $1,2 ملرد ساتىلعانى بەلگىلى. دوللاردىڭ ساتىلۋ كولەمىنىڭ مۇنشا كوپتىگىن نەمەن تۇسىندىرۋگە بولادى؟

- بيرجادا دوللاردىڭ ۇسىنىلۋ كولەمى ايتارلىقتاي ارتىپ وتىرعانى بايقالادى. بولجام بويىنشا بۇل ەكسپورتتاۋشىلاردىڭ ۆاليۋتالىق كىرىسى. مەن ونى ساۋدا-ساتىققا قاتىسىپ وتىرعان بانكتەرگە قاراپ ايتىپ وتىرمىن. بۇل رەتتە سۇرانىس پەن ۇسىنىستىڭ مونوپولدانۋى تىم تومەن. ياعني ۆاليۋتانى ساتۋ مەن ساتىپ الۋدا ايتارلىقتاي كوپ بانكتەر قاتىسىپ وتىر.

مەن بۇل قانداي دا ماۋسىمدىق فاكتورلارعا بايلانىستى ايماقتىق «شىعارىلىم» دەپ ويلايمىن. ودان باسقا، مەن امەريكانىڭ كومپانيالارىنىڭ اسا سەنىمسىزدەۋ قاعازدارىنىڭ ءبىر بولىگىن قىتاي ساتا باستاۋىنا بايلانىستى بولۋى مۇمكىندىگىن جوققا شىعارمايمىن. سونىڭ ناتيجەسىندە ءبىزدىڭ نارىقتاعى دوللاردىڭ ۇسىنىلۋ كولەمى قازىر ارتۋى مۇمكىن. ادەتتە اقپان ۆاليۋتالىق نارىقتاعى «ءولى» اي عوي.

- ال نارىقتاعى قوزعالىستىڭ بەت الىسى قالاي؟ ەگەر سۇرانىس پەن ۇسىنىس شامامەن بىردەي بولسا، وندا باعامنىڭ دا شامالى عانا وزگەرۋى زاڭدى دا ...

- بىزدە ءدال سولاي. بايقالىپ وتىرعان وزگەرىستەر ايتارلىقتاي ەمەس، - مىسالى بۇگىن (24-ءشى اقپاندا – قازتاگ) 18 تيىن بولدى. ءسىز باعامنىڭ ابسوليۋتتىك ءمانىنىڭ پايىزدىق مولشەرىن ەسەپتەپ كورىپ، ايتالىق رەسەيلىك نارىقپەن قانداي بولاتىنىمەن سالىستىرىپ كورىڭىز. ءسىز بىزدەگى نارىق «جازىقتىقتا» ەكەنىن كورەسىز – ءىس جۇزىندە ەشقانداي وزگەرىس بايقالمايدى. رەسەيمەن سالىستىرعاندا ءبىزدى تىكە سىزىق ءتارىزدى، ارينە، دەۆالۆاتسيا سياقتى تۇستاردى ەسەپكە الماساق. تۋرا سول سياقتى ەۋرو مەن يەن نارىعىندا دا جاعداي سونداي.

ءبىزدىڭ نارىق ءۇشىن ايتارلىقتاي ديناميكا بولاتىنى – ول ءۇش، ءۇش جارىم، ءتورت تەڭگە. نازار اۋدارارلىق ديناميكا – ساۋدا كەزىندەگى 1,0 – 1,5 تەڭگە. بىراق مەن ونداي ساۋدانىڭ قاشان بولعانى ەسىمدە جوق. ارينە، وندايعا قازىر ۇلتتىق بانك جول دا بەرمەس.

- دەمەك، الاڭدارلىق تا ەشنارسە جوق قوي؟

- يا. مەن اۋەلىم دەسەڭىز قانداي دا ايقىن كورىنىپ تۇرعان قىسىم تەتىگىن دە بايقاپ تۇرعان جوقپىن. سەبەبى باعامعا انىق كورىنىپ تۇرعان قىسىم، ايتالىق، جارتى اي بويىنا نارىققا قاتىسۋشىنىڭ بىرەۋىمەن ۇنەمى ساتىپ الىنىپ وتىرادى دا، ال قالعاندارىنىڭ بارىمەن ساتىلاتىن جاعدايدى مەن جاقسى بىلەمىن.

كەستەدە جاقسى كورىنىپ تۇر، تەڭگەگە قىسىم شامامەن بىلتىرعى قاراشانىڭ 10-ىندا باستالىپ، قاراشانىڭ سوڭىندا جوققا ءتان بولدى. ودان سوڭ باعامنىڭ اقىرىنداپ تومەندەۋى مەن كولەمنىڭ ارتۋى باستالدى.

بۇل ءدال سول ەكسپورتەرلەردىڭ ۆاليۋتالىق كىرىسى بولىپ تابىلادى. ولار ۇنەمى الاڭعا قۇيىلىپ وتىرادى دا، جانە مارچەنكو مىرزانىڭ ايتۋىنشا، قانداي دا كولەمدە ۇلتتىق بانكپەن ساتىپ الىنىپ وتىرادى. ۇلتتىق بانك داعدارىس كەزىندە ءوزىنىڭ التىن-ۆاليۋتالىق قورىن ازايتقان بولاتىن، ەندى ۇسىنىستاعى ارتىق دوللارلاردى ساتىپ الۋ ارقىلى ورنىن تولتىرىپ جاتىر.

- ال ەكسپورتەرلەر نەگە قازىر ساتىپ جاتىر؟ ولار توقسان سايىن ەسەپ بەرىپ تۇرادى ەمەس پا؟ بۇرىن ولار نەگە ساتپادى؟

- بىرىنشىدەن، ولار وزدەرىنىڭ كىرىسىن بەلگىلى ءبىر مەرزىمگە ساتۋى شارت ەمەس. 

سالىق تولەمدەرىنىڭ كەستەسىنە بەلگىلى ءبىر تەلىنۋى بار، سەبەبى سالىق تەڭگەمەن تولەنەدى، ۇلتتىق قور ەسەبىنە اقشا اۋدارۋ بار جانە ت.ب. ەكسپورتتاۋشىعا تەڭگەدەگى وتىمدىلىك جەتىسپەي تۇرعاندا، ول ءوزىنىڭ ۆاليۋتاداعى كىرىسىن ساتادى. بىراق قازىر قازاقستاندا كىرىستى مىندەتتى ساتۋ دەگەن جوق. ۆاليۋتالىق كىرىستى ساتۋدىڭ ۇلكەن كولەمدەرى ادەتتە ناۋرىز بەن ساۋىرگە تۋرا كەلەدى، بىراق ەشۋاقىتتا اقپانعا ەمەس. سوندىقتان بۇل جەردە فاكتورلار ءار ءتۇرلى بولىپ كەلۋى مۇمكىن.

ءىس جۇزىندە احۋالدى ءبىراز ۋاقىت ارالىعىندا كورۋ كەرەك. ەگەر ءبىز اعىمداعى جاعدايدى شامالى ۇزاق ۋاقىتتا قاراستىرساق، وندا مەن ەشقانداي قاۋىپ پەن تاۋەكەلدى كورىپ وتىرعان جوقپىن.

مەن تەڭگەنىڭ دوللارعا قاراعاندا نىعايۋ ءۇردىسىن كورىپ وتىرمىن. جانە ول ايتارلىقتاي ايقىن كورىنىپ تۇر. بۇل ءۇردىس جاقسى نەگىزدەلگەن، سەبەبى بانكتەردىڭ قارىزدارىن قايتا قۇرىلىمداۋ وزەكتىلىگى تومەندەدى، ول جاقتان دوللارعا دەگەن سۇرانىس تا ازايدى، مۇناي باعاسى ەداۋىر جوعارى، كىرىس نارىققا شىعىپ جاتىر. راس، ۆاليۋتالىق نارىققا كەدەندىك وداقتىڭ قۇرىلعانى قالاي اسەر ەتەتىنىن زەرتتەۋ كەرەك.

جالپى ايتقاندا، بۇل نارىقتى داعدارىس الدىندا 2005-2007 جىلدارى باسقارعان ۇردىستەرگە ۇقسايدى. بىراق ول كەزدە بۇعان بانكتەردىڭ شەتتەن العان كولەمدى قارىزدارى دا قوسىلعان بولاتىن. ولار ەۋرونوتتاردى ارالاستىرىپ، زاەمداردى تارتىپ، ودان كەيىن سول دوللارلاردىڭ ءبىر بولىگىن بيرجادا ساۋداعا سالعان، ولاردى ۇلتتىق بانك ساتىپ الىپ، ورنىنا تەڭگە شىعارىپ وتىرعان. ول ينفلياتسيالىق تاۋەكەلدەر تۋدىردى، سەبەبى ول شەتەلدىك قارىزعا اكەلگەن اقشالار، ەكسپورتتىق كىرىسكە قاراعاندا، قازاقستاندا ءالى ەشنارسە وندىگەن جوق بولاتىن. ەكسپورتتىق كىرىس – ول ءوندىرىستىڭ ناتيجەسى. قازىر ءبىزدىڭ بانكتەرگە ەشكىم قارىز بەرمەيدى، جانە بيرجادا قارىز اقشالار جوق، جانە ينفلياتسيالىق تاۋەكەل تۇرعىسىنان «سىندارلى» كىرىس قانا بار.

- نارىقتا الىپساتارلار بايقالا ما؟

- قازىر ءىس جۇزىندە نارىقتا الىپساتارلار جوق. ءدالىز وتە تار بولاتىن.

ءسىز وسىنداي جازىق نارىقتا نە ىستەي الاسىز؟ ول قىزىق ەمەس قوي.

بارلىق دەرلىك بانكتەر بيرجا مۇشەسى بولىپ تابىلادى. ايتالىق، بيرجادا دوللارلار ساتىپ الىپ، ودان كەيىن ونى پاۆلودارداعى ايىرباس قوسىندارىنا ۇسىنساڭىز – وسىنداي وڭىرلىك اربيتراج بار، جانە وندا دا ايتارلىقتاي ۇلكەن مارجا بار. بيرجا مەن بيرجادان تىس نارىق اراسىندا اربيتراج بار. ول ۇلتتىق بانكتىڭ بيرجادان تىس ۆاليۋتالىق نارىق جونىندەگى رەسمي ەسەبىندە دە كورىنىپ تۇر. ال بيرجادا تازا ءبىر سەسسيانىڭ وزىندە، نەمەسە اراسىنا ءۇش كۇن سالىپ بارىپ قالاي دا الىپساتارلىق جاساۋ - ول قازىر قىزىق بولا قويماس.