جاڭادان قۇرىلاتىن قازاق-قىتاي تiكەلەي ينۆەستيتسيا تارتۋ قورى ەكونوميكانىڭ شيكiزاتتىق ەمەس سالالارىن قاز تۇرعىزۋعا باعىتتالادى. قاراجات قۇيۋدا اسا بەلسەندi اسپاناستى ەلi داعدارىستىڭ ارقاسىندا ارزان كەلiسiمشارتتارعا ميللياردتاعان قارجى سالۋدا.
2007 جىلدىڭ 17-18 تامىزىندا قازاقستانعا ارنايى iسساپارمەن كەلگەن اسپاناستى ەلiنiڭ مەملەكەتتiك كەڭەسiنiڭ پرەمەرi ۆەن تسزياباومەن وتكەن كەزدەسۋدەن كەيiن قر پرەزيدەنتi ن.نازارباەۆ اتالعان قوردى قۇرۋعا پارمەن بەرگەن ەدi. سەيسەنبi كۇنi پەكيندە وتكەن رەسمي كەزدەسۋلەر بارىسىندا “سامۇرىق-قازىنا” ۇلتتىق ءال-اۋقات قورى” اق-نىڭ باسقارما توراعاسى قايرات كەلiمبەتوۆ باسقارعان قازاقستاندىق دەلەگاتسيا قارجىلىق قۋاتى 200 ملن. دوللارعا تەڭ قازاق-قىتاي تiكەلەي ينۆەستيتسيا قورىن (CITIC — Kazyna Investment Fund) قۇرۋعا قاتىستى بiرقاتار قۇجاتتارعا قول قويدى. ارنايى كەلiسiمدi قابىلداعان “Kazyna Capital Management” (“سامۇرىق-قازىنا” قورىنىڭ ەنشiلەس كاسiپورنى) اق جەتەكشiسi اباي الپامىسوۆ پەن قىتايلىق CITIC Holdings Limited (CITIC Group كومپانياسىنىڭ ەنشiلەس كاسiپورنى) كاسiپورنىنىڭ باسشىسى ۆان فانلۋ اتالعان قۇرىلىمنىڭ باستى ماقساتى ەكi ەل ەكونوميكاسىنىڭ شيكiزاتتىق ەمەس سالالارىن دامىتۋعا باسا نازار اۋداراتىنىن ايتتى.

جاڭادان قۇرىلاتىن قازاق-قىتاي تiكەلەي ينۆەستيتسيا تارتۋ قورى ەكونوميكانىڭ شيكiزاتتىق ەمەس سالالارىن قاز تۇرعىزۋعا باعىتتالادى. قاراجات قۇيۋدا اسا بەلسەندi اسپاناستى ەلi داعدارىستىڭ ارقاسىندا ارزان كەلiسiمشارتتارعا ميللياردتاعان قارجى سالۋدا.
2007 جىلدىڭ 17-18 تامىزىندا قازاقستانعا ارنايى iسساپارمەن كەلگەن اسپاناستى ەلiنiڭ مەملەكەتتiك كەڭەسiنiڭ پرەمەرi ۆەن تسزياباومەن وتكەن كەزدەسۋدەن كەيiن قر پرەزيدەنتi ن.نازارباەۆ اتالعان قوردى قۇرۋعا پارمەن بەرگەن ەدi. سەيسەنبi كۇنi پەكيندە وتكەن رەسمي كەزدەسۋلەر بارىسىندا “سامۇرىق-قازىنا” ۇلتتىق ءال-اۋقات قورى” اق-نىڭ باسقارما توراعاسى قايرات كەلiمبەتوۆ باسقارعان قازاقستاندىق دەلەگاتسيا قارجىلىق قۋاتى 200 ملن. دوللارعا تەڭ قازاق-قىتاي تiكەلەي ينۆەستيتسيا قورىن (CITIC — Kazyna Investment Fund) قۇرۋعا قاتىستى بiرقاتار قۇجاتتارعا قول قويدى. ارنايى كەلiسiمدi قابىلداعان “Kazyna Capital Management” (“سامۇرىق-قازىنا” قورىنىڭ ەنشiلەس كاسiپورنى) اق جەتەكشiسi اباي الپامىسوۆ پەن قىتايلىق CITIC Holdings Limited (CITIC Group كومپانياسىنىڭ ەنشiلەس كاسiپورنى) كاسiپورنىنىڭ باسشىسى ۆان فانلۋ اتالعان قۇرىلىمنىڭ باستى ماقساتى ەكi ەل ەكونوميكاسىنىڭ شيكiزاتتىق ەمەس سالالارىن دامىتۋعا باسا نازار اۋداراتىنىن ايتتى.
رەسمي دەرەكتەرگە سۇيەنسەك، قور قۇرىلعاننان كەيiنگi الداعى ەكi جىل iشiندە ارقايسىسى 400 ملن. دوللار بولاتىن جاڭا ەكi تiكەلەي ينۆەستيتسيالىق قور قۇرۋ جوسپارلانىپ وتىر. قارجىلىق قولداۋ قىتاي مەن وڭتۇستiك-شىعىس ازيانىڭ ينۆەستورلارى تاراپىنان كەلمەك.
بۇگiندە قىتاي ينۆەستورلارى يران، برازيليا، رەسەي، ۆەنەسۋەلا، اۆستراليا مەن فرانتسياداعى قارجىلىق داعدارىستىڭ كەسiرiنەن ارزانداپ قالعان كاسiپورىنداردى ساتىپ الۋدا ميللياردتاعان دوللار جۇمساۋدا. مىسالى، ۇستiمiزدەگi جىلدىڭ باسىندا قحر-دىڭ مەتاللۋرگيالىق الپاۋىتى سانالاتىن “Chinalco” كاسiپورنى اۆستراليالىق “Rio Tinto” كومپانياسىمەن بiرگە 19,5 ملرد. دوللارعا كەلiسiمگە وتىردى. بۇل قىتايلىق كومپانيانى كەن ءوندiرۋ قۋاتى جاعىنان العاندا، دۇنيە ءجۇزi بويىنشا ەكiنشi ورىنعا يە كاسiپورىنعا اينالدىردى. “China National Petroleum” رەسەيمەن 25 ملرد. دوللارعا، ال ۆەنەسۋەلامەن 4 ملرد. دوللارعا تەڭ كەلiسiم-شارتقا وتىردى. اتالعان ەكi ەل قىتايدى مۇنايمەن ۇزدiكسiز قامتاماسىز ەتiپ وتىرۋعا مiندەتتi. جەر شارىنا تيەسiلi تابيعي گازدىڭ 8 پايىزى شوككەن پارسى شىعاناعىنىڭ تۇبiندەگi كەن ورىندارىن يگەرۋگە قاتىستى كەلiسiمگە قول قويعان قىتاي ينۆەستيتسيا قۇيۋدا اسا بەلسەندi. 2008 جىلى قىتايدىڭ شەكارا سىرتىنان ساتىپ العان مۇلiكتەرiنiڭ جالپى سوماسى 52,1 ملرد. دوللارعا جەتكەن. حالىقارالىق ساراپشىلار قاۋىمى ۇستiمiزدەگi جىلى بۇل كورسەتكiش ەكi ەسەگە دەيiن ۇلعاياتىنىن بولجاپ وتىر. بۇگiندە قىتايلار اسiرەسە، مۇناي مەن گاز، كەن ورىندارى، مەتالل، باسقا دا ستراتەگيالىق تابيعي رەسۋرستارعا تiكەلەي ينۆەستيتسيا قۇيۋعا باسا نازار اۋدارادى. كەلiسiم-شارتتاردى ءتۇزۋدi قۇلاشىن كەڭگە جايعان اسپاناستى ەلi كەلەشەكتە الەمدiك نارىقتاعى باعانى قالىپتاستىراتىن باستى باسەكەلەس ەلگە اينالارى ءسوزسiز.
قازاقستانعا كەلسەك، ەلiمiزدەگi ەڭ iرi ەكi مۇناي گاز جوباسىن جۇزەگە اسىرۋ ماقساتىندا 5 ملرد. دوللار قارجى بولگەن قىتاي “ماڭعىستاۋمۇنايگاز” اق-نا تيەسiلi اكتسيانىڭ تەڭ جارتىسىن يەمدەنۋ ارقىلى قازاقستان — قىتاي گاز قۇبىرىنىڭ بiر تارماعى بولىپ تابىلاتىن بەينەۋ — بوزوي — شالقار — سامسونوۆكا گاز قۇبىرىن تارتۋعا بەلسەنiپ وتىر. قۇبىر مەملەكەت مەنشiگiندەگi “قازترانسگاز” كومپانياسى مەن CNPC-نىڭ ەنشiلەس كومپانياسى Trans-Asia Gas Pipeline Limited كومپانياسىنا تيەسiلi “ازيالىق گاز قۇبىرىنا” (قازاقستان — قىتاي) جالعاسۋى تيiس. اتالعان قۇبىر جىل سايىن 30 ملرد. تەكشە مەتر تابيعي گاز تاسىمالداۋعا قاۋقارلى. رەسمي دەرەك كوزدەرi اقاپارات بەرۋگە قۇلشىنباعانمەن، كەيبiر بۇقارالىق اقپارات قۇرالدارىنىڭ مالiمدەۋiنشە، رەسەيلiك “گازپروم-نەفت” پەن ۇندiلەردiڭ ONGC كومپانياسى تالاسقان تارتىستا قىتايلار ممگ اكتسياسىنىڭ 50 پايىزى 1,4 ملرد. دوللارعا ساتىپ الۋعا نيەت بiلدiرگەن كورiنەدi. ال بەينەۋدەن سامسونوۆكاعا دەيiن سوزىلاتىن قۇبىردىڭ قۇنى 3,6 ملرد. دوللارعا تەڭ. قازاقستان مەن قىتايدىڭ ورتاق حولدينگi ساتىپ العان ممگ اكتسيا قۇرامىنا كiرەتiن كەن ورىندارىنا كەلسەك، قالامقاس، جەتiباي توبى ت.ب. (مۇناي مەن گاز قورى بار جالپى سانى 36 كەن ورنى بار). قىزىلوردا وبلىسى اۋماعىندا جاتقان قۇمكول كەن ورىندارىنداعى مۇناي ءوندiرۋ جۇمىستارىنا قاتىستى جوبالار، شىمكەنتتەگi مۇناي وڭدەۋ زاۋىتى، كەڭقياق — اتىراۋ، اتاسۋ — الاشانكوي سياقتى iرi جوبالاردا ۇلەسi بار. قىتايلاردىڭ CNPC كومپانياسى “CNPC - اقتوبەمۇنايگاز” اق-نىڭ باستى اكتسيونەرi بولىپ تابىلادى. سونىمەن قاتار قىتايلار ماڭعىستاۋدىڭ سولتۇستiك بولiگiندەگi كەن ورىندارىن يگەرۋدە بەلسەندiلiك تانىتۋدا.

ءنازيا جويامەرگەنقىزى
«تۇركىستان» گازەتى 28 مامىر 2009 جىل