ۇكىمەت ءۇيدى سالۋمەن ەمەس، ساۋدالاۋمەن اينالىسىپ ءجۇر
«قولجەتىمدى تۇرعىن-ءۇي -2020» مەملەكەتتىك باعدارلاماسى نەگە لايىقتى ناتيجەگە قول جەتكىزە الماۋدا؟ 2012 جىلى كەزەككە تۇرعاندار سانى 147 مىڭ بولسا، بۇگىنگى كۇنى ول 268 مىڭعا جەتىپ وتىر. ياعني ءبىر جارىم جىلداعى ءوسىم 80 پايىزعا جەتكەن. بۇل نە دەگەن ماسقارا؟ كەزەكتىڭ ازايۋدىڭ ورنىنا كوبەيىپ وتىرعان سەبەبى نەدە؟ مىنە، وسى سۇراقتار ءماجىلىس دەپۋتاتى تالعات ەرعاليەۆتى مازالاپ، ول پالاتا وتىرىسىنىڭ سوڭعى پلەنارلىق وتىرىسىندا پرەمەر-مينيستر كارىم ءماسىموۆتىڭ اتىنا ساۋال جولدادى.
ءوزىنىڭ ساۋالىندا دەپۋتات قولجەتىمدى تۇرعىن ءۇيدىڭ قول جەتكىزبەي كەتكەن سەبەپتەرىن دە اشىپ كورسەتىپتى. سونىڭ ىشىندە «قولجەتىمدى تۇرعىن-ءۇي» باعدارلاماسى بويىنشا 62 ملن. شارشى مەتر (جۋىق شامامەن 1 ملن. پاتەر) سالۋ كوزدەلگەن بولسا، مەملەكەت سونىڭ 17 پايىزىن عانا ءوزى سالۋدى جوسپارلاعانىن ايتا كەلىپ: مىنە، كەزەككە تۇرعانداردىڭ ءبارى تۇرعىن ۇيلەردى وسى قاتاردان الۋعا يەكتەرى قىشيدى دەيدى.
ءىس جۇزىندە نە بولىپ جاتىر؟
ءىس جۇزىندە مەملەكەت وزدىگىنەن تۇك تە سالمايدى، ال تۇرعىن-ۇيلەردى «تۇرعىن-ۇيقۇرىلىسجيناقبانكى» جانە قازاقستاندىق يپوتەكالىق كومپانيا (قيك) سياقتى مەملەكەتتىك ۇيىمدار ارقىلى جەكەمەنشىك كومپانيالاردان ساتىپ الادى نەمەسە ولارعا تاپسىرىس بەرەدى. سوسىن ساتىپ الىنعان تۇرعىن-ۇيلەردەگى پاتەرلەردى كەزەكتەگىلەرگە بەرەدى. الايدا، وسى ەكى ۇيىمدى دا مەملەكەتتىڭ «وڭدىرىپ» جاتقانى شامالى. ماسەلەن، سوڭعىلارىنا 2013 جىلى 25 ملرد. تەڭگە بەرمەك ەدى، ءىس جۇزىندە 15 ملرد. تەڭگە عانا بەرىلگەن. بيىلعا بەلگىلەنگەن 26 ملرد. تەڭگەنىڭ ورنىنا 14 ملرد. تەڭگە عانا بولىنگەن. مەملەكەتتىڭ تۇرعىن-ۇيمەن قامتۋداعى وسىنداي سالعىرتتىعى حالىقتى يپوتەكا الۋعا يتەرمەلەيدى. ال يپوتەكا دەگەنىڭ وتە باي ادامداردىڭ پايدالانۋىنا عانا بولاتىن امال. ەۋروپانىڭ وزىندە تەك وتە جوعارى تابىسى بار ادامدار عانا وعان بارا الادى دەيدى دەپۋتات. ءبىزدىڭ ەلدە سوعان بارامىن دەپ قانشاما ادام دۇنيە-مۇلىكتەرىنەن ايرىلىپ، الەۋمەتتىك كۇيزەلىسكە ۇشىرادى. بارىنشا دامىعان دەگەن ەۋروپا ەلدەرىندە حالىقتىڭ 60 پايىزى مەملەكەت سالدىرعان ۇيلەردى جالداپ تۇرادى. ءبىز دە ءۇيدى جەكەمەنشىككە الۋعا قۇمار بولماي مەملەكەت سالعان ۇيلەردى جالداپ تۇرا بەرۋدى جولعا قويۋىمىز كەرەك. بىراق ۇكىمەتىمىز تۇرعىن-ءۇي سالۋعا شورقاق بولىپ وتىر. وسى ماسەلەنى شەشۋ ءۇشىن، ياعني مەملەكەتتىك تۇرعىن-ءۇي قۇرىلىسىن جۇرگىزۋ ءۇشىن قۇرىلعان «تۇرعىن-ءۇي قۇرىلىسى كورپوراتسياسى» ءوزىنىڭ نەگىزگى مىندەتىنەن اۋىتقىپ، قازىر جوعارىدا اتالعان ۇيىمداردىڭ قىزمەتىمەن اينالىسىپ، جەكەمەنشىك كومپانيالاردان تۇرعىن-ءۇي ساتىپ الۋ ىسىمەن اينالىسىپ كەتتى. ءسويتىپ، تۇرعىن-ءۇي قۇرىلىسىنىڭ نارىقتىق باعاسىن باسەكەلەستىك ارقىلى تۇسىرۋگە ءتيىستى مەملەكەتتىك قۇرىلىس كومپانياسى دا الىپ-ساتۋ قىزمەتىمەن شەكتەلىپ وتىر. مىنە، وسى كورپوراتسيانى ءوزىنىڭ نەگىزگى مىندەتىنە بۇراتىن ۋاقىت جەتتى. ونىڭ ساۋدامەن اينالىسۋىن توقتاتىپ، نەگىزگى مىندەتى – قۇرىلىسقا كوشۋىن قامتاماسىز ەتۋ كەرەك. سوندا عانا ءبىز تۇرعىن-ءۇي قۇرىلىسىندا باسەكەلەستىك ورتا قالىپتاستىرىپ، باعانىڭ ءتۇسۋىن قامتاماسىز ەتە الامىز جانە حالىقتىڭ تۇرعىن-ۇيگە زارۋلىك پروبلەماسىن شەشە الامىز دەيدى تالعات ەرعاليەۆ.
وسىنداي ماسەلەلەردى كوتەرە وتىرىپ دەپۋتات ءوزىنىڭ وكىلەتتىگىن پايدالانىپ پرەمەر-مينيستردەن تومەندەگىلەردىڭ ورىندالۋىن تالاپ ەتتى:
- جىل سايىن پايدالانۋعا بەرىلەتىن تۇرعىن-ءۇي قۇرامىندا مەملەكەتتىك مەنشىكتىڭ كولەمىن ارتتىرۋ;
- تۇرعىن-ءۇي قۇرىلىسى كورپوراتسياسىنىڭ ءوزىنىڭ نەگىزگى قىزمەتى – قۇرىلىسپەن اينالىسۋىن قامتاماسىز ەتۋ;
- تۇرعىن-ءۇي قۇرىلىسى سالاسىنداعى مەملەكەتتىڭ قاتىسى بار كومپانيالاردىڭ مىندەتتەرىن قالاي ورىنداپ جاتقانىن ءبىلۋ ءۇشىن ولاردىڭ قارجىلىق-شارۋاشىلىق ىستەرىنە تەكسەرىس جۇرگىزۋ;
- «قولجەتىمدى تۇرعىن-ءۇي-2020» باعدارلاماسىنا سايكەس مەملەكەتتىك قۇرىلىستى قارجىلاندىرۋدى ارتتىرۋ;
ارينە، وسى تالاپتار ورىندالىپ، دەپۋتاتتىڭ كورسەتكەن
پروبلەمالارى شەشىلسە عانا ەلباسىنىڭ «قازاقستان -2050» ستراتەگياسىندا ايتىلعان: ء«اربىر قازاقستاندىق ءۇشىن تۇرعىن ۇيگە قول جەتكىزۋ نورماعا اينالسىن» دەگەن تالابى ورىندالارى ءسوزسىز. ايتپەسە، قۇر ءسوز بولىپ قالادى.
جاسىن شۇرەك، جۋرناليست
Abai.kz
