تاياۋدا استانادا، پارلامەنت ۇيiندە بiرقاتار شەت ەلدەردەن كەلگەن مارتەبەلi مەيماندار قاتىسقان “قازiرگi قازاقستان جانە “ەۋروپاعا جول” تاقىرىبى بويىنشا حالىقارالىق عىلىمي-تاجiريبەلiك كونفەرەنتسيا بولدى. قازاقستاننىڭ ەۋروپاداعى قاۋiپسiزدiك جانە ىنتىماقتاستىق ۇيىمىنا توراعالىق ەتۋدiڭ قارساڭىندا ءوتiپ وتىرعانى بۇل القالى جيىن حالىقارالىق دەڭگەيدەگi ماڭىزدى شارا ەكەنi داۋسىز. جيىندا قازاقستان رەسپۋبليكاسىنىڭ پرەزيدەنتi نۇرسۇلتان نازارباەۆتىڭ كونفەرەنتسياعا قاتىسۋشىلارعا قۇتتىقتاۋ ءسوزiن ەلiمiزدiڭ مەملەكەتتiك حاتشىسى قانات ساۋداباەۆ جاريا ەتتi. حالىقارالىق عىلىمي-تاجiريبەلiك كونفەرەنتسيادا قازاقستان رەسپۋبليكاسىنىڭ قازiرگi كەزدە قول جەتكiزگەن ساياسي، ەكونوميكالىق، الەۋمەتتiك جەتiستiكتەرi جان-جاقتى سارالانىپ، جيىندا ءسوز العاندار ەلiمiزدiڭ تابىستارى جوعارى باعالاندى.
حالىقارالىق كونفەرەنتسيادا پارلامەنت سەناتىنىڭ توراعاسى، ەقىۇ پارلامەنتتiك اسسامبلەياسى توراعاسىنىڭ ورىنباسارى قاسىم-جومارت توقاەۆ “قازiرگi قازاقستان جانە “ەۋروپاعا جول” حالىقارالىق عىلىمي-تاجiريبەلiك كونفەرەنتسيادا ءسوز سويلەدi.
جوعارعى پالاتانىڭ توراعاسى بۇرىنعى كەڭەستiك كەڭiستiكتە عانا ەمەس، ازيالىق نەمەسە باتىس قۇرلىقتاعى ەلدەردە ۇقساسى جوق، قازاقستانداعى “ەۋروپاعا جول” مەملەكەتتiك باعدارلاماسى تۋرالى ءوز ويلارىن ورتاعا سالدى.

تاياۋدا استانادا، پارلامەنت ۇيiندە بiرقاتار شەت ەلدەردەن كەلگەن مارتەبەلi مەيماندار قاتىسقان “قازiرگi قازاقستان جانە “ەۋروپاعا جول” تاقىرىبى بويىنشا حالىقارالىق عىلىمي-تاجiريبەلiك كونفەرەنتسيا بولدى. قازاقستاننىڭ ەۋروپاداعى قاۋiپسiزدiك جانە ىنتىماقتاستىق ۇيىمىنا توراعالىق ەتۋدiڭ قارساڭىندا ءوتiپ وتىرعانى بۇل القالى جيىن حالىقارالىق دەڭگەيدەگi ماڭىزدى شارا ەكەنi داۋسىز. جيىندا قازاقستان رەسپۋبليكاسىنىڭ پرەزيدەنتi نۇرسۇلتان نازارباەۆتىڭ كونفەرەنتسياعا قاتىسۋشىلارعا قۇتتىقتاۋ ءسوزiن ەلiمiزدiڭ مەملەكەتتiك حاتشىسى قانات ساۋداباەۆ جاريا ەتتi. حالىقارالىق عىلىمي-تاجiريبەلiك كونفەرەنتسيادا قازاقستان رەسپۋبليكاسىنىڭ قازiرگi كەزدە قول جەتكiزگەن ساياسي، ەكونوميكالىق، الەۋمەتتiك جەتiستiكتەرi جان-جاقتى سارالانىپ، جيىندا ءسوز العاندار ەلiمiزدiڭ تابىستارى جوعارى باعالاندى.
حالىقارالىق كونفەرەنتسيادا پارلامەنت سەناتىنىڭ توراعاسى، ەقىۇ پارلامەنتتiك اسسامبلەياسى توراعاسىنىڭ ورىنباسارى قاسىم-جومارت توقاەۆ “قازiرگi قازاقستان جانە “ەۋروپاعا جول” حالىقارالىق عىلىمي-تاجiريبەلiك كونفەرەنتسيادا ءسوز سويلەدi.
جوعارعى پالاتانىڭ توراعاسى بۇرىنعى كەڭەستiك كەڭiستiكتە عانا ەمەس، ازيالىق نەمەسە باتىس قۇرلىقتاعى ەلدەردە ۇقساسى جوق، قازاقستانداعى “ەۋروپاعا جول” مەملەكەتتiك باعدارلاماسى تۋرالى ءوز ويلارىن ورتاعا سالدى.
قاسىم-جومارت توقاەۆتىڭ ايتۋىنشا، 1991 جىلعى جەلتوقساندا مەملەكەت باسشىسىن العاش رەت بۇكiلحالىقتىق سايلاۋدان كەيiن پرەزيدەنت نۇرسۇلتان نازارباەۆ قازاقستان رەسپۋبليكاسى سىرتقى ساياساتىنىڭ كەلبەتiن بەلگiلەي كەلiپ “قۇرلىق ورتاسىندا ورنالاسقان ەل ەۋروپا مەن ازيا اراسىنداعى كوپiر بولۋى تيiس” دەپ اتاپ وتكەن بولاتىن.
باعدارلامانىڭ ناقتى تاريحي نەگiزi بار ەكەنiن ايتقان ول “ەۋروپاداعى قاۋiپسiزدiك جانە ىنتىماقتاستىق ۇيىمىنا قاتىسۋشى بولا وتىرىپ، قازاقستان ورتالىق ازياداعى باسقا مەملەكەتتەرمەن قاتار كونە جارىقتىڭ ساياسي بەدەرiن شىن مانiندە وزگەرتتi”، – دەدi.
“ەۋروپاعا جول” مەملەكەتتiك باعدارلاماسىن قابىلداي وتىرىپ قازاقستان ەۋروپالىق وركەنيەتكە ءتان ساياسي، قۇقىقتىق، فيلوسوفيالىق، مورالدىق قۇندىلىقتاردى بiرتە-بiرتە قابىلداۋعا باعدارلانعان ءوز ستراتەگياسىن جۇزەگە اسىرۋعا كiرiستi.
ءسويتiپ، باعدارلاما بiزدiڭ ەۋروپالىق قۇندىلىقتارعا قاراي iلگەرiلەۋiمiزدi كورسەتiپ وتىر. بۇل جول جالپىعا بiردەي قاۋiپسiزدiك پەن ەكونوميكالىق وركەندەۋگە اپاراتىن “ازيا-ەۋروپا” وركەنيەت كۇرە جولىنىڭ بولiگi بولىپ تابىلادى.
بەينەلەپ ايتقاندا، بiز ازيادان ەۋروپاعا جول سالىپ جاتىرمىز، بۇل ءوزارا تيiمدi ارiپتەستiك نەگiزi عانا ەمەس، ساياسي جۇيەلەردiڭ، مادەنيەت پەن مورالدىق-ەتيكالىق قۇندىلىقتاردىڭ جاقىنداسۋىنىڭ باستالۋى.
– سونىمەن بiرگە، – دەدi توراعا، قازاقستان ەۋروپاعا ۇمتىلا وتىرىپ ءوزiنiڭ ۇلتتىق جانە مادەني ەرەكشەلiكتەرiنەن دە باس تارتپايدى. بiراق بiزدiڭ تۇسiنiگiمiزدەگi ەۋروپالىق قۇندىلىقتار جالپىعا بiردەي ەرەكشەلiگi بار جانە سوندىقتان تارتىلىس كۇشكە يە وركەنيەت جەتiستiكتەرi بولىپ تابىلادى. باسقا مەملەكەتتەرگە وڭ ىقپال ەتە الاتىن ايماققا اينالاردىڭ الدىندا ەۋروپا ۇزاق تا كۇردەلi جولدان ءوتتi. ساياسي ينستيتۋتتاردىڭ قىزمەتi, iشكi جانە مەملەكەتتەر اراسىنداعى قاجەتتi كونسەنسۋسقا قول جەتكiزە الۋ، زاڭ ۇستەمدiگi قاعيدالارىنىڭ وزگەرمەيتiنi, ەۋروپالىق الەۋمەتتiك ۇلگi, ادام قۇقى جونiندەگi جوعارى ستاندارتتارعا اينىماستىق پەن قورشاعان ورتانى قورعاۋ سالاسىنداعى داۋسىز جەتەكشiلiك ەۋرووداقتى كوپتەگەن مەملەكەتتەر ءۇشiن قۇندى ارiپتەس ەتiپ وتىر.
ق.توقاەۆتىڭ ايتۋىنشا، ەۋروپالىق وداقپەن ءوزارا تيiمدi ارiپتەستiكتi دامىتۋ — الەمدەگi گەوساياسي ورتالىقتارىنىڭ بiرi — قازاقستاننىڭ سىرتقى ساياسي ستراتەگياسىندا ەرەكشە ورىن الادى. قازاقستان ەۋروپالىق وداقپەن ورتالىق ازيا اراسىنداعى جاڭا ارiپتەستiك ستراتەگياسىن قابىلداۋدىڭ باستاماشىسى بولىپ وتىر.
ورتالىق ازيا ايماعى ەو ءۇشiن ونى ەنەرگورەسۋرستارمەن قامتاماسىز ەتۋ تۇرعىسىندا عانا ۇزاق مەرزiمدiك ماڭىزى بار دەۋگە بولماس. بۇل ماڭىزدى، بiراق شىن مانiندەگi كوپ قىرلى ىنتىماقتاستىقتىڭ جالعىز عانا سالاسى ەمەس. قازiرگi گەوساياسي جاعدايدا بiزدiڭ ايماق ەۋرازيالىق قۇرلىقتاعى تۇراقتىلىق پەن قاۋiپسiزدiكتi قولداۋدا ايرىقشا ماڭىزى بار ەكەنiن ەستەن شىعارماۋىمىز كەرەك.
قازاقستان ەۋرووداقتىڭ ورتالىق ازياداعى نەگiزگi ساۋدا جانە ينۆەستيتسيالىق ارiپتەسi بولىپ وتىر. ەكiنشi جاعىنان، ەو قازاقستاننىڭ ەڭ iرi ساۋدا iرiپتەسi بولىپ تابىلادى، 2008 جىلى ونىڭ كولەمi 39 ميلليارد دوللاردى قۇرادى، ياعني ەلدiڭ بارلىق سىرتقى ساۋداسىنىڭ 40 پايىزى بولادى.
ەۋرووداق ەلدەرi بiزدiڭ ەلiمiزدiڭ ەكونوميكاسىنا 40 ميلليارد دوللارعا جۋىق تiكەلەي ينۆەستيتسيا اكەلدi, ول قازاقستانعا كەلگەن شەتەلدiك تiكەلەي ينۆەستيتسيالاردىڭ جالپى كولەمiنiڭ جارتىسىنان استامىن قۇرايدى. دەگەنمەن وسى ينۆەستيتسيانىڭ كوپ بولiگi وتىن-ەنەرگەتيكا كەشەنiنە سالىندى. كولiك، جاڭا تەحنولوگيالار، تازا ەنەرگەتيكا سالاسىنداعى iسكە قوسىلماعان رەزەرۆتەر بار ەكەنi ايتىلۋعا تيiس. بiزدiڭ ەلiمiز ءۇشiن ەۋروپالىق ينۆەستيتسيانى عىلىمي اۋقىمدى جانە ونەركاسiپتiڭ يننوۆاتسيالىق سالالارىنا شوعىرلاندىرۋ ماڭىزدى. ەلiمiزدi يندۋستريالىق-تەحنولوگيالىق دامۋدىڭ پرەزيدەنتتiك جاڭا باعدارلاماسىن جۇزەگە اسىرۋدا ەۋرووداق قازاقستاننىڭ پايدالى ارiپتەسi بولا الادى.
“ەۋروپاعا جول” باعدارلاماسىنىڭ ەرەجەلەرiنە توقتالا كەلiپ توراعا ونىڭ باتىل سيپاتىن جانە ىنتىماقتاستىقتىڭ ەڭ ماڭىزدى مiندەتتەرiن شەشۋدi ماقسات ەتكەنiن ايتتى. ول — ساۋدا-ەكونوميكالىق ىنتىماقتاستىقتى دامىتۋ، كولiك-كوممۋنيكاتسيالىق بايلانىس، ەنەرگەتيكا جانە رەسۋرس جيناقتاۋ سالالارىندا ءوزارا تيiمدi جوبالاردى جۇزەگە اسىرۋدى ماقسات ەتەدi. ەۋروپالىق تاجiريبەنi ەسكەرە وتىرىپ قازاقستاننىڭ قۇقىقتىق جۇيەسi مەن قوعامدىق-ساياسي ينستيتۋتتاردى جەتiلدiرۋ مەن ودان ءارi دامىتۋ باعدارلامانىڭ ماڭىزدى بولiگi بولىپ تابىلادى. مەملەكەتتiك قىزمەت رەفورماسىنا جانە بيلiك قۇرىلىمدارىنداعى سىبايلاس جەمقورلىقپەن كۇرەسكە باسا نازار اۋدارىلىپ وتىر. قازاقستان ءۇشiن بiلiم بەرۋدiڭ ساپاسىن ارتتىرۋ، كiشi جانە ورتا بيزنەستi دامىتۋعا ەۋرووداقتىڭ جاردەمدەسۋi ماڭىزدى.
ق.توقاەۆتىڭ ايتۋىنشا، ەكونوميكالىق ىنتىماقتاستىقتان باسقا كۇن تارتiبiندە - جاھاندانۋدىڭ جاڭا جاعدايىندا ەۋروپا قۇرلىعىندا قاۋiپسiزدiكتi قامتاماسىز ەتۋدiڭ جانە كوپقىرلى دۇنيەنi بەكiتۋدiڭ جاڭا تەڭدەۋiن بiرلەسە iزدەۋ تۇرعانىن اتاپ ءوتتi.
مۇندا قازاقستاننىڭ باستاماسى بويىنشا جانە تiكەلەي قاتىسۋىمەن تۇرعىزىلعان سىرتقى ساياسي “تiرەۋلەردiڭ” ەلەۋلi ءرولi بار. ول ازياداعى ءوزارا سەنiم جانە iس-شارالار جونiندەگi كەڭەس، الەم جانە ءداستۇرلi دiندەر ليدەرلەرiنiڭ سەزدەرi, مۇسىلمان الەمi مەن باتىس اراسىنداعى ۇنقاتىسۋ. يادرولىق قارۋدى جانە تيiسiنشە تەحنولوگيالاردى تاراتپاۋ جونiندەگi قازاقستاننىڭ جەتەكشi ءرولi — ەرەكشە ەسەپتە تۇرادى.
ەقىۇ-نا 2010 جىلى توراعالىق ەتۋ قارساڭىندا ق.توقاەۆ قازاقستان الداعى توراعالىقتى وسى ۇيىمعا قاتىسۋشى ەلدەردiڭ قاۋiپسiزدiكتi قامتاماسىز ەتۋ، ەكونوميكالىق ىنتىماقتاستىق، گۋمانيتارلىق بايلانىستاردى دامىتۋ مەن دەموكراتيالىق قۇندىلىقتاردى نىعايتۋداعى كەڭ اۋقىمدى ماسەلەلەرiندەگi ءوزارا iس-قيمىلعا “جاڭا تىنىس” بەرۋدiڭ جاڭا مۇمكiندiگi رەتiندە قاراستىراتىنىن اتاپ ءوتتi.
جالپى ەۋروپالىق ىنتىماقتاستىقتى iلگەرiلەتۋدiڭ ماڭىزدىلىعىن اتاپ وتە كەلiپ ق.توقاەۆ “ەۋروپاعا قازاقستاننىڭ جولى تەڭدەسi جوق، الەمدiك ديپلوماتيا تاريحىندا ۇقساسى بولماعان باعدارلاما. اڭگiمە iرi ەۋرازيالىق مەملەكەتتiڭ جالپى ەۋروپالىق وركەنيەت كەڭiستiگiنە بiرتە-بiرتە كiرۋi تۋرالى بولىپ وتىر. بۇل ستراتەگيالىق باعىت قازاقستاننىڭ ۇزاق مەرزiمدiك ۇلتتىق مۇددەلەرiنە تولىق سايكەس كەلەدi”، – دەدi.
كونفەرەنتسيادا ەلiمiزدiڭ دامۋى تۋرالى سىندارلى وي-پiكiرلەر ايتىلىپ، قازاقستاننىڭ وركەندەۋ قارقىنىنا جوعارى باعا بەرiلدi. مەملەكەت باسشىسى نۇرسۇلتان نازارباەۆتىڭ قوعام دامۋى مەن ەكونوميكالىق ۇدەرiستەردi ۇيلەستiرە وتىرىپ، ەلiمiزدi وركەندەتۋدiڭ سارا جولىن ءدال ايقىنداۋى جانە ساياسي-ەكونوميكالىق رەفورمالاردى تيiسiنشە جۇزەگە اسىرىپ كەلە جاتقانى اتالىپ ءوتiلدi.
كونفەرەنتسيادا پارلامەنت ءماجiلiسiنiڭ توراعاسى ورال مۇحامەدجانوۆ، ەۋروپا كەڭەسi پارلامەنتتiك اسسامبلەياسىنىڭ ۆيتسە-پرەزيدەنتi, ونىڭ حالىقارالىق قاتىناستار جونiندەگi كiشi كوميتەتiنiڭ توراعاسى، بەلگيا سەناتىنىڭ دەپۋتاتى، “قازاقستان-بەلگيا” پارلامەنتارالىق دوستىق توبىنىڭ مۇشەسi پول ۆيللە، ليتۆا رەسپۋبليكاسى سەيمi توراعاسىنىڭ ورىنباسارى الگيس كاشەتا، فرانتسۋز رەسپۋبليكاسى ۇلتتىق اسسامبلەياسىنىڭ دەپۋتاتى، ەقىۇ پارلامەنتتiك اسسامبلەياسىنداعى فرانتسيا ۇلتتىق اسسامبلەياسى دەلەگاتسياسىنىڭ باسشىسى ميشەل ۆۋازەن، گرەكيا رەسپۋبليكاسى پارلامەنتiنiڭ دەپۋتاتى، “گرەكيا-قازاقستان” ىنتىماقتاستىق توبىنىڭ مۇشەسi ۆيرون پوليدوراس، تمد پارلامەنتارالىق اسسامبلەياسى كەڭەسiنiڭ باس حاتشىسى ميحايل كروتوۆ، تۇركيا ۇلى ۇلتتىق جينالىسىنىڭ دەپۋتاتى، “تۇركيا-قازاقستان” ىنتىماقتاستىق توبىنىڭ توراعاسى مەحمەت چيچەك ءسوز سويلەدi. حالىقارالىق جيىنعا قاتىسۋشىلار ەلiمiزدiڭ قازiرگi زامانداعى دامۋ دەڭگەيiن جوعارى باعالاي وتىرىپ، الەم قوعامداستىعى الدىندا تۇرعان اۋقىمدى مiندەتتەر تۋرالى ويلارىن ورتاعا سالدى.

سەرiك قاراجان، قازاقستان جۋرناليستەر وداعىنىڭ مۇشەسi
«تۇركىستان» گازەتى 28 مامىر 2009 جىل