قازىر قانداي ونەر سالاسىندا بولماسىن، «جاڭا تاقىرىپ جوقتىڭ قاسى...» سىندى پىكىرلەر كوبەيىپ كەتكەنى راس. مەن بۇنىمەن تولىق كەلىسپەيمىن. ءبىزدىڭ بۇگىنگى كۇندەلىكتى ومىرىمىزدە ۇلكەن ورىن الىپ جاتسا دا، ءتيىستى دارەجەسىندە نە بۇقارالىق اقپارات قۇرالدارىندا، نە شىعارماشىلىق ورىستە كورىنىس تاپپاي جاتقان تاقىرىپ بارشىلىق.

       شامامەن 15 جىل بۇرىن «ەلەكترونيكا كەزەڭى» دەپ اتاۋعا كەلەتىن عاسىر دا ەمەس، تۇتاستاي ءبىر مىڭجىلدىق، ءبۇتىن ءبىر ءداۋىر باستالعان بولاتىن. بۇگىنگى «نەتبۋك» سىندى ىقشام كومپيۋتەردەن باستاپ، ەڭ جاڭا پلانشەتكە دەيىن قانشاما اقپاراتتىق-تەحنيكالىق جاڭالىقتار ءبىزدى ءوز سانالۋاندىعىمەن جىلدان جىلعا قۋانتىپ كەلۋدە. ءتىپتى، كەشە جاقىن عانا تاڭسىق بولعان «ينتەرنەت» دەگەن ۇعىم بۇگىندە «ميكروتولقىندى پەش» نەمەسە «تەلەديدار» سياقتى ۇيرەنشىكتى زاتتاردىڭ بىرىنە اينالىپ كەتتى. قازىرگى تاڭدا، وسىنداي ءومىر ءسۇرۋدىڭ فورماسىنىڭ، كوبىنەسە جاعىمدى جاقتارىن اتايدى. ول، ەڭ الدىمەن، جىلدامدىق پەن ىڭعايلىلىلىق. الايدا، بۇل ءبىز ويلاعاننان نەمەسە ويلاعىمىز كەلگەننەن الدەقايدا تەرەڭ ءارى نازىك ماسەلەنىڭ ەكىنشى تۇسى دا بار. كەز-كەلگەن قۇرال (اسىرەسە بۇگىنگى جاھاندانۋ اياسىنداعى قۋاتتى اقپاراتتىق-ەلەكتروندى جۇيە) وتكىر پىشاق ىسپەتتەس. ونى ساق پايدالانباسا قاۋىپ تۋعىزۋى مۇمكىن.

        مەنىڭ ايتقىم كەلگەنى، ونەردە بولسىن، باسپادا بولسىن ادىلەتسىز تۇردە نازاردان تىس قالىپ جاتقان ءبىر تاريحي اقيقات بار. ول 90-شى جج. ءبىرىنشى جارتىسىندا قازاقستاندا تۋىلعان ۇرپاقتىڭ (جاھاندىق ۇردىسكە ىلەسكەن ەلدەر اراسىنداعى) «ەلەكتروندى ەمەس» ءداۋىردى كورىپ ۇلگەرگەن «سوڭعى بۋىن» ەكەندىگى. نەلىكتەن وسى ماڭىزدى جايت ونەر سالاسىندا وريگينالدى شىعارمالار مەن تىڭ يدەيالار رەتىندە كورىنىس تاپپاي جاتىر؟ سيۋجەتتەردىڭ كوبىسى تازا مەلودرامالىق نەمەسە «باتىستىق» ۇلگىدەگى «ەكشن» سارىنىنا ەلىكتەۋ باعىتىندا بولىپ تۇر.

       قۇرداستارىم ەسكە تۇسىرسە، ءبىزدىڭ بالالىق شاق الدەقايدا تابيعي جانە باياندىراق ەدى. وسىدان 15-20 جىل بۇرىن اۋلانى ساياباق نەمەسە بالاباقشا الاڭقايىنا كوبىرەك ۇقساس بولاتىن. ال قازىر جاس بۋىن اۋلانى تەك اۆتوتۇراق رەتىندە قابىلداۋعا ءماجبۇر. جاستار قازىرگىدەگىدەي عالامتورداعى دايىن ءونىمدى ويلانباستان كوشىرە سالماي، قاجەتتى اقپاراتتى سورەدەگى وقۋلىقتاردان زەيىن سالا ىزدەۋشى ەدى. ال رۋحاني ازىقتى 100-دەن استام «كوممەرتسيالىق» ارناسى بار تەلەديداردان ەمەس، كوبىنەسە اتا-اناسى ساقتاعان كوركەم ادەبيەتتەن ىزدەۋشى ەدى. جالقىلىققا جانە «قانىشەرلىككە» باۋلىعان ۆيرتۋالدى ويىنداردىڭ ورنىنا تازا اۋاداعى سالاۋاتتى ويىندار مەن ۇستەلدە وينايتىن ينتەللەكتۋالدى ويىندار پايدالى دا قىزىقتى ەدى. ءارى ۇجىمدا قارىم-قاتىناس جاساۋعا جانە دوستىققا تاربيەلەۋشى ەدى. ۋاقىت-ساعاتىمەن عانا باعدارلامالار كورسەتەتىن بار-جوعى 5 ارنادا ءبىر كۇندە ءبىر رەت كەڭەستىك بولسا دا، «مەيىرىمدى» مۋلتفيلم كورسەتۋشى ەدى. ەشقانداي «ۇسقىنسىز ءارى اقىماق تەڭىز وسىمدىكتەرىن» كەيىپكەر ەتىپ العان  شەتەلدىڭ 24 ساعاتتىق ارنالارى جوق بولاتىن. بوس ۋاقىتتا جانە مەرەكەلەردە اتا-اجەسىنە، تۋىستارىنا جانە بارلىق كورشىلەرگە قوناققا بارۋ نەمەسە سولارمەن بىرگە قىدىرۋ سياقتى جاقسى «داستۇرلەر» بولاتىن. مىنە، بۇعان دەيىن وسىنداي «ۆيرتۋالدى ەمەس» ءومىر بولعان.  نەگە!؟ وسى ۋاقىتقا دەيىن ءبىزدىڭ سۋرەتكەرلەرىمىز وسى ماسەلەنى كورمەيدى، نەگە سەزىنبەيدى، بۇل تاقىرىپتى ءوز دەڭگەيىندە نەگە كوتەرمەيدى؟

         ەڭ باستىسى، ول كەزدە ادامنىڭ (اسىرەسە، جاستار مەن بالالاردىڭ) جەكە ۋاقىتى مەن كەڭىستىگى، جەكە نازارى مەن قىزىعۋشىلىعى ءوزىنىڭ عانا «مەنشىگى» ىسپەتتەس بولاتىن. ال قازىر سول «مەنشىكتىڭ» كوپ بولىگىن ەلەكتروندىق-اقپاراتتىق تەحنيكالىق قۇرالدار: ۇيالى تەلەفوندار، ينتەرنەت، الەۋمەتتىك جەلىلەر، سپۋتنيكتىڭ تەلەارنالار، ايفوندار جانە ت.ب. «ۇرىلاۋدا». بۇل ءۇردىس كۇشەيۋدە. دەمەك، ءبىزدىڭ زامانداس ادامنىڭ بەينەسى 15 نەمەسە 20 جىل بۇرىنعى ادام بەينەسىنەن گورى وي-ساناسى، پسيحيكالىق ء(تىپتى فيزيكالىق) جانە اقپاراتتىق يممۋنيتەت جاعىنان الدەقايدا ءالسىز جانە قورعانسىز بولىپ شىعاتىنى تۇسىنىكتى. وسىنىڭ بارلىعى بولاشاق ادەبي، دراماتۋرگيا، تەاتر نەمەسە كينو سيۋجەتتەرى ءۇشىن اسا ماڭىزدى، ءارى قۇنارلى ءورىس.

       سوىنىمەن، توقسان اۋىز ءسوزدىڭ توبىقتاي ءتۇيىنى: ازىرشە بۇل ماسەلەنى شەشە الماساق تا، ۋاقىتتى ارتقا جىلجىتا الماساق تا، لاجى بولماسا وسى شىندىقتاردى نەگىزگە الا وتىرىپ، تاقىرىپ ەتە وتىرىپ، ونەر تۋىندىلارىن نەگە جاساماسقا!؟ ەرەكشە، نەعۇرلىم قىزىقتى، ناقتى جاعىنان نەگە وسى ويدى جەتكىزبەسكە!؟ تىلشىلەر ايتسا... ۇمىتىلار. ساياساتكەرلەر ايتسا... ۇمىتىلار. ونەر ادامدارى ايتسا... ماڭگى باقي ەل ەسىندە قالار.

باتىربەك ۇرىستەمبەكوۆ

Abai.kz